وزارتخانه راضی، خودروسازان ناراضی

وزیر صنعت، معدن و تجارت، بار دیگر بر ادغام خودروسازان کوچک تاکید کرده است. این نخستین بار نیست که محمدرضا نعمت‌زاده، از خودروسازان کوچک می‌خواهد که ادغام شده تا تیراژ تولید اقتصادی داشته باشند، بلکه در زمستان سال گذشته نیز این درخواست از زبان او مطرح شد اما مورد استقبال خودروسازان قرار نگرفت. ابتدای بهمن ماه سال گذشته بود که نعمت‌زاده، از سیاست‌گذاری برای پیوستن خودروسازان کوچک به شرکت‌های خودروسازی بزرگ خبر داد. او درباره نحوه ادغام خودروسازان گفته بود: «خودروسازان از بخش‌خصوصی هستند و ما دستگاه حاکمیتی هستیم. سیاست‌گذاری این موضوع با ما است اما اقدام با خود سرمایه‌گذاران است. در مطالعاتی که انجام شد، قرار بر این شد به جای اینکه خودروسازان کوچک ناتوان باشند یا تعطیل شوند، به خودروسازان بزرگ بپیوندند. البته فقط ما سیاست‌گذاری می‌کنیم و خود سرمایه‌گذاران هستند که باید درباره این موضوع به تفاهم برسند. مثلا یکی از این شرکت‌ها بدنه تولید می‌کند، دیگری قطعه و دیگری در زمینه موتور سرمایه‌گذاری می‌کند.»

به گفته وزیر صنعت قرار بر این بود که این اقدام طی مدت چهار سال انجام بگیرد. اما این تصمیم مورد استقبال خودروسازان کوچک قرار نگرفت و حالا مجددا مورد تاکید قرار گرفته است. با وجود اینکه در کشورهای توسعه‌یافته تعداد خودروسازی‌ها محدود است اما در ایران طبق آخرین آمار رسمی اعلام شده، 35 مجوز خودروسازی صادر شده که تولید برخی از آنها به 10 هزار دستگاه خودرو در سال هم نمی‌رسد. طبیعتا تولید در این مقیاس آن هم در صنعت خودرو که هزینه راه‌اندازی بالایی دارد، اقتصادی نیست.

امیر جعفری، کارشناس صنعت خودرو، در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: «صنعت خودرو در دسته صنعت‌هایی است که به دلیل بالا بودن هزینه ثابت تولید، انحصار طبیعی در آن وجود دارد زیرا باید سرمایه‌گذاری وسیعی انجام بگیرد تا محصول تولید شود. به همین دلیل براساس مقیاس تولید، همه متولیان تولید در کشورهای دنیا، سیاست‌شان این بوده که تعداد شرکت‌های خودروسازی محدود و تیراژ تولید بالا باشد تا هزینه اولیه‌ای که صرف شده به سوددهی برسد. در ژاپن سه دهه از ورود شرکت‌های تازه جلوگیری می‌شد، حتی شرکت هوندا که بزرگ‌ترین شرکت موتورسیکلت‌سازی بود، نخستین خودروی خود را خارج از مرزهای ژاپن تولید کرد و بعد توانست دولت ژاپن را برای حضور در این کشور مجاب کند. در چین هنوز این سیاست وجود دارد و معتقدند که تعداد محدود شرکت‌های خودروسازی، کفایت می‌کند.»

گرچه کارشناسان صنعت خودرو نیز بر این باورند که تولید با این میزان در مقیاس اقتصادی نمی‌گنجد اما در سوی دیگر این ماجرا شرکت‌هایی هستند که باید برای ادغام تصمیم بگیرند. آیا آنها از این پیشنهاد استقبال می‌کنند؟  احمد نعمت‌بخش، دبیر انجمن خودروسازان، در پاسخ به این پرسش به «فرصت امروز» می‌گوید: «وزارتخانه در گذشته مجوزهای زیادی برای خودروسازی صادر کرده است. اکنون انجمن 28 عضو دارد و چند تقاضا هم برای عضویت دارد که هنوز پذیرفته نشده است. تولید بسیاری از این شرکت‌ها به 20 هزار دستگاه هم نمی‌رسد. با توجه به تاکید مقام معظم رهبری بر اقتصاد مقاومتی و ساخت داخل، در جلسات شورای سیاست‌گذاری خودرو، مبنا براین شد که به این سمت پیش برویم اما با توجه به تیراژ پایین این شرکت‌ها، هزینه ساخت داخل برای آنها بسیار بالا می‌رود. همچنین وزارتخانه نیز ابزار تعرفه گمرکی را در دست دارد که می‌تواند از آن استفاده کند اما به هدف ساخت داخل نمی‌رسیم.» او می‌افزاید: «از همین‌رو وزیر صنعت توصیه کرد که خودروسازان کوچک ادغام شوند اما به اعتقاد من با فرهنگ مالکیتی که در جامعه ما وجود دارد، چنین درخواستی عملی نیست. مگر اینکه دولت ابزار تشویقی و معافیت‌های خاص برای آنها در نظر بگیرد.»

با توجه به سهم دو خودروساز بزرگ در تیراژ خودرو و میزان تولید خودرو در کشور، کاملا واضح است که نیاز به 30 خودروساز در کشور وجود ندارد. ضمن اینکه وقتی از صنعت خودرو صحبت می‌کنیم، درباره صنعتی حرف می‌زنیم که به دلیل نیاز به سرمایه زیاد در همه جای دنیا اندکی انحصار در آن دیده می‌شود. کشورهایی نظیر ایالات متحده آمریکا پنج شرکت خودروسازی و کره جنوبی چهار شرکت خودروسازی دارند. این در حالی است که هر دوی این کشورها در دسته غول‌های خودروسازی قرار داشته و بازار جهانی دارند.

موضوع ادغام شرکت‌های کوچک، موضوع تازه‌ای نیست بلکه اگر به تاریخ کشورهایی که در طول سه دهه گذشته وارد صنعت خودروسازی دنیا شده‌اند نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که آنها نیز نتوانسته‌اند با موفقیت موضوع ادغام شرکت‌های خودروسازی را جلو ببرند. اما پیاده‌سازی این راهکار در کشوری که فرهنگ مالکیت بیشتر به سمت فرد گرایش دارد، چقـــدر امکان‌پذیـر است؟ علیرضــا پورفرج، اقتصاددان، در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: «خودروسازان کوچک هر یک برندهای مختلفی را تولید می‌کنند، بنابراین وقتی صحبت از ادغام خودروسازان می‌کنیم باید در ابتدا مشخص کنیم که قرار است در چه قالبی صورت بگیرد. طبیعتا ادغام شرکت‌های کوچک، ارتقای تکنولوژی و کاهش هزینه را در پی دارد اما حتما باید قالب آن مشخص شود. در شرایط فعلی با توجه به اینکه پیشنهاد آقای نعمت‌زاده منطقی است، نمی‌توان به پیاده‌سازی این طرح امیدوار بود.»

چهار ماه از چهار سالی که وزیر صنعت برای طرح ادغام خودروسازان کوچک اعلام کرده بود، گذشته و هنوز هیچ یک از خودروسازان نه درباره این طرح سخنی گفته و نه اعلام رضایت کرده‌اند. گویا تصمیم منطقی دولت در همین گام‌های ابتدایی با مانع مواجه شده است.