سطح زندگی شهرها و روستاها بررسی می شود / نبود اشتغال پایدار روستاییان را شهر نشین کرد

طی سال های اخیر، عدم رغبت به زندگی در روستاها و افزایش مهاجرت به شهرها، منجر به افزایش مشکلات شهری شده و به همین دلیل با وجود فواید زیاد شهرنشـینی، بسـیاری از سیاست گذاران روند فزاینده شهرنشینی در كشـور را یک زنگ خطر می دانند.

آنها تاثیرگذاری عمیق بـر سنت ها و روابط مرسوم، مشكل در تامین خدمات و زیرساخت های عمومی، تكثیـر سكونتگاه های غیررسمی، بدتر شدن شرایط محیطی و افزایش مسائل اجتماعی مربوط به بیكاری، فقر و نابرابری در دسترسی به درآمد را ازجمله مشكلاتی عنوان می كنند که كیفیت زندگی در نواحی شهری را هم كاهش می دهد.

براساس آمار، در حالی که تا سال 1335 در کل کشور 200 شهر وجود داشت، در سال 1375 این تعداد در طول چهار دهه به 600 شهر رسید و از سال 75 تا سال 92 و طی 17 سال این تعداد به 1217شهر افزایش یافت و به جایی رسید که امروز بیش از 70درصد جمعیت کشور را شهرنشین و کمتر از 30درصد را روستایی تشکیل می دهد.

در واقع با وجود اینکه ناهنجاری های اجتماعی در روستاها بسیار کمتر از شهرها است، اما به دلیل بالا بودن امکانات بهداشتی، آموزشی و درمانی و سطح درآمد و اشتغال، افراد تمایل بیشتری به شهرنشینی دارند.

از همین رو به عقیده صاحب نظران، باید به ارتقای کیفیت خدمات زندگی در روستاها هم بیشتر توجه شود و از آنجایی که کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها در کاهش معضلات شهری موثر است، توجه به رشد کیفیت خدمات رسانی در روستاها باید به عنوان یک الزام در دستور کار قرار گیرد. در این گزارش «فرصت امروز» با مقایسه سطح زندگی شهری و روستایی، راهکارهای ارتقای کیفیت زندگی در روستاها و کاهش مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ را بررسی کرده است.

***

هادی حق شناس:

اشتغال در روستاها پایدار شود

هادی حق شناس، نماینده ادوار مجلس و اقتصاددان، بهترین راهکار جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها را ایجاد اشتغال پایدار در روستاها و توسعه حمل  و نقل عمومی در روستاها و اطراف شهرها می داند و معتقد است اخیرا به دلیل مشکلات زندگی شهری نظیر ترافیک و آلودگی هوا، افراد بازنشسته تمایل دارند مجددا به شهرهای کوچک تر مهاجرت کنند.

آمارها درباره سطح زندگی در شهرها و روستاهای کشور حاکی از چه نتایجی است؟

طبیعی است که به لحاظ شاخص های بهداشتی یا درمانی و آموزشی، دسترسی آسان به آب سالم، بهداشت، دانشگاه و ارتباطات، سطح زندگی در شهرها بسیار بهتر از روستاها است. درست است که امروز غالب روستاهای ایران به شبکه های آب، گاز، برق و تلفن وصل شده اند، اما به هر حال امکاناتی که در شهرها به لحاظ زیستن وجود دارد، بسیار بهتر از روستاها است.

علاوه بر این، فرصت های شغلی که در شهرها وجود دارد، بهتر از روستاها است. بنابراین همواره مهاجرت از سمت روستاها به شهرها بوده است، اما در یکی دو سال اخیر به دلیل ترافیک و آلودگی هوا و برخی مشکلاتی که برای زندگی کردن در شهرها ایجاد شده، عمدتا این افراد بازنشسته هستند که تمایل دارند مجددا به شهرهای کوچک تر مهاجرت کنند. در مقابل نسل جوان و افرادی که به دنبال تحصیل یا اشتغال هستند، همواره زندگی کردن در شهرها را به دلیل داشتن امکانات بهتر، به روستاها ترجیح می دهند.

در یک مقیاس بزرگ تر، علت اینکه این همه مهاجرت از کشورهای جهان سوم به کشورهای توسعه یافته انجام می گیرد، همین مسئله است. یعنی مردم فکر می کنند در کشورهای توسعه یافته، امکانات زیرساختی و امکان دسترسی به زندگی بهتر بیشتر است. درنتیجه می بینیم که افراد کشور خودشان را ترک می کنند و  سراغ کشورهای بهتر می روند تا زندگی و شاخص های زندگی بهتری نصیب آنها شود.

ارزیابی شما از میزان تفاوت بین درآمد و هزینه خانوارهای روستایی و شهری چیست؟

طبیعتا در شهرها امکان کسب درآمد بیشتر و به  تبع آن هزینه ها هم بیشتر است. به عنوان مثال در شهرها تقریبا یک  سوم هزینه خانوارها به مسکن یا اجاره مسکن اختصاص می یابد، در حالی که در روستاها عموما مردم مالک خانه ها هستند و عموما پولی به عنوان هزینه اجاره مسکن پرداخت نمی شود.

بنابراین وقتی یک  سوم هزینه از زندگی خانوار روستایی حذف شود، این کمک بزرگی به آنها است. البته در روستاها درآمد هم به مراتب کمتر از شهرها است. بنابراین به تناسب انواع هزینه هایی که در شهرها وجود دارد، طبیعی است که درآمد بیشتری وصول می شود و همین طور چون درآمد در روستاها کمتر است، هزینه ها هم به تناسب آن کمتر است.

حال با توجه به اینکه کیفیت زندگی در شهرها بالاتر است، چه راهکارهایی برای ارتقای کیفیت زندگی در روستاها و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ را پیشنهاد می کنید؟

بهترین راهکار برای اینکه مردم از روستاها به سمت شهرها مهاجرت نکنند، این است که از یک  سو اشتغال در روستاها پایدار شود و از سوی دیگر امکانات حمل  و نقل عمومی در روستاها و اطراف شهرها توسعه یابد. به عنوان مثال امروز کسانی که از شهرهای اطراف تهران از کرج گرفته تا شهریار و برخی از محلات جنوب تهران، به نقاط مرکزی شهر تهران رفت و آمد می کنند، به  طور عموم بین سه تا چهار ساعت زمان برای رفت  و آمد صرف می کنند.

طبیعی است افرادی که بین سه تا چهار ساعت از بهترین ساعات روز را در ترافیک سپری می کنند، ترجیح می دهند در تهران ماندگار باشند تا اینکه به اطراف تهران نقل  و انتقال کنند ولی اگر هزینه حمل  و نقل کمتر یا امکان دسترسی به حمل  و نقل عمومی راحت تر باشد، در نتیجه امکان سکونت در اطراف آنها بیشتر خواهد شد.

***

گیتی اعتماد:

سطح زندگی حتی در محلات شهری متفاوت است

دکتر گیتی اعتماد، شهرساز و مدیرعامل موسسه تهران، مطالعات کلانشهر با بیان اینکه اکنون تفاوت بین زندگی شهری و روستایی بسیار کمتر شده معتقد است تساوی سطح زندگی در شهرها و روستاها، ملزم به تحقق یک عدالت اجتماعی بسیار وسیع است که حتی در شهرهای کشور هم از آن برخوردار نیستیم.

به عقیده شما در حال حاضر چه تفاوت هایی بین زندگی شهری و روستایی وجود دارد و در مقایسه با کشورهای دیگر این موضوع در ایران به چه صورت است؟

در حال حاضر وقتی از زندگی شهری و روستایی صحبت می کنیم، تفاوت ها به نسبت زمان قدیم که از این ارتباطات جمعی و رسانه های فعلی بهره مند نبودیم، بسیار کمتر و وضعیت بسیار متفاوت شده است. حتی شاید در ایران هنوز تفاوت هایی بین زندگی شهری و روستایی وجود داشته باشد، اما در اروپا دیگر تفاوت بین این دو را به آن صورت احساس نمی کنید، به جز اینکه در شهرها فضاها تاحدی کوچک تر است.

در ایران هم به نسبت قدیم که تفاوت در آموزش، بهداشت و کیفیت زندگی شهری و روستایی بسیار چشمگیر بود، اکنون تاحد قابل توجهی کمتر شده است. جز اینکه می توانیم تفاوت را در سطح اشتغال و مقیاس سکونتگاه ها ببینیم وگرنه آن تفاوت فاحشی که در گذشته شاهد بودیم، بسیار کمتر شده است.

با توجه به آماری که در این بخش ارائه شده، سطح کیفیت زندگی را در روستاها و شهرهای کشور چطور ارزیابی می کنید؟

ما این تفاوت را بین شهرهای کوچک و بزرگ کشور و همچنین بین پایتخت و شهرهای دیگر هم داریم. یعنی امکانات در تهران متمرکز شده است. در صورتی که اگر با اروپا مقایسه کنیم، این تفاوت به آن صورت وجود ندارد یا مثلا در آمریکا شاید حتی کیفیت زندگی در نیویورک در مقایسه با واشنگتن به عنوان پایتخت این کشور بهتر باشد، اما در ایران این تفاوت ها وجود دارد. برای مثال سطح امکانات بهداشتی در تهران در مقایسه با شهرهای کوچک و حتی شهرهای بزرگی مثل مشهد و اصفهان بسیار بالاتر است. به همین نسبت ما این تفاوت را بین شهرها و روستاهای کشور هم داریم.

در جغرافیای شهری باید یک آستانه ای وجود داشته باشد که بتوانید خدماتی را ارئه بدهید. وقتی در روستاها و شهرهای کوچک و حتی در شهرهای متوسط هم (برای مثال در دسترسی به یک بیمارستان تخصصی) به این آستانه نمی رسید، بنابراین این مقیاس می تواند این تفاوت را بین شهر و روستا، بین شهرهای کوچک و بزرگ و شهرهای متوسط و بزرگ به وجود بیاورد.

تفاوت بین درآمد و هزینه خانوارهای روستایی و شهری را در چه سطحی می بینید و برای اینکه یک سطح نسبتا متعادل و برابر بین زندگی در شهرها و روستاها برقرار شود، چه اقداماتی لازم است؟

هرچه به سمت مقیاس های کوچک تر یعنی از شهرهای بزرگ به شهرهای متوسط و کوچک و روستا برویم، این تفاوت هزینه ها و درآمد را بیشتر می بینیم. اینکه بگوییم سطح زندگی در شهر و روستا مساوی باشد، ما حتی در شهرها هم نمی توانیم بگوییم که سطح مساوی برای همه گروه های مختلف اجتماعی برقرار است.

این امر ملزم به تحقق یک عدالت اجتماعی بسیار وسیع است که حتی در شهرها هم از آن برخوردار نیستیم. یعنی در شهرهای بزرگ هم محلات مختلفی وجود دارد و هر محله ای درآمد و هزینه متناسب با خود را دارد. برای مثال یک محله در جنوب شهر، حتی از نظر خدمات رسانی قابل مقایسه با یک محله در شمال شهر نیست و فرضا در دو منطقه 1 و 10 حتی شهرداری ها با هم بسیار متفاوتند. طبیعی است این تفاوت بین شهرها و روستاها هم وجود دارد.

***

حسن لطفی:

مجلس دهم در عمران و آبادانی روستاها دخالت می کند

حسن لطفی، عضو کمیسیون اجتماعی و نماینده مردم رزن در مجلس شورای اسلامی با اشاره به ضعف شدید عمران و آبادانی و میزان اشتغال در روستاها به نسبت شهرها، می گوید که: براساس مصوبه اخیر مجلس مقرر شده تا مبلغ 15 هزار میلیارد تومان اعتبار برای مشاغل روستایی اختصاص یابد.

با توجه به آمارهای ارائه شده، کیفیت زندگی شهری و روستایی را چگونه می بینید؟

با توجه به رشد اقتصادی محدودی که داشته ایم، هم اکنون کیفیت زندگی در روستاها به مراتب کمتر از کیفیت زندگی در شهرهاست، چون امکانات موجود در شهرها در روستاها وجود ندارد و درمجموع کیفیت زندگی در شهرها بهتر از روستاهاست ولی برعکس، آسیب های اجتماعی در نقاط شهری بیشتر و در مناطق روستایی پایین تر است.

برای ارتقای کیفیت زندگی روستاها و جلوگیری از آسیب های اجتماعی زندگی شهری، چه راهکارهایی را می توان ارائه کرد؟

دولت می تواند از همه نظر به روستاها اعتماد کند، یعنی اقتصاد روستایی به اقتصاد دولتی تبدیل نشود. درواقع مردم باید روی پای خود بایستند و دولت زیرساخت ها را برای آنها فراهم کند. در این صورت، می توانیم بگوییم که ساختارهای اقتصادی می توانند اصلاح شوند.

برای مثال چه ساختارها و زیرساخت هایی در این بخش باید اصلاح شوند؟

برای نمونه سطح عمران و آبادانی و میزان اشتغال در روستاها به شدت ضعیف است و اصلا توجهی به اشتغال زایی و آبادانی در روستاها نمی شود. امکانات اولیه ای که در روستاها باید وجود داشته باشد شامل معابر روستایی، آب، گازکشی مراکز درمانی، آموزشی و...  وجود ندارد. دولت باید در این بخش ها سرمایه گذاری و جاذبه های شهری به سمت روستاها سوق پیدا کند تا از مهاجرت روستاییان به شهرها جلوگیری شود.

در این راستا مجلس چه برنامه ای می تواند ارائه کند؟

طی روزهای گذشته مجلس مصوبه خوبی در این بخش داشت که براساس این مصوبه مقرر شد تا مبلغ 15 هزار میلیاردتومان اعتبار برای مشاغل روستایی در نظر گرفته شود و برای این منظور اختصاص یابد. قطعا دست مجلس در این حوزه باز است و می تواند در عمران و آبادانی روستاها دخیل باشد و این دخالت مجلس قطعا مثمرثمر خواهد بود.