قاچاق کالا، معضل فراموش شده برنامه‌های مسئولان

چند روز پیش درنشستی که با حضور وزیر اقتصاد برگزار شد، علی طیب نیا از فعال شدن سامانه آنلاین برای قیمت‌گذاری کالاها خبر داد. همچنین عباس نخعی، مدیرکل مبارزه با قاچاق کالاهای هدف ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز گفت: قاچاق کالا عارضه بدی برای اقتصاد کشور محسوب می‌شود و مزاحم متغیر برای تصمیمات اقتصادی است و عوامل مختلفی ممکن است منجر به قاچاق کالا شود. این در حالی است که بیش از 20 درصد اقتصاد کشور را کالای قاچاق تشکیل می‌دهد. در شرایطی که بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی از کمبود نقدینگی رنج می‌برند، ورود کالاها به صورت غیر‌رسمی و قاچاق آسیب جدی را به تولید داخلی و بدنه اقتصاد وارد می‌کند و قدرت رقابت‌پذیری کالای داخلی را از بین می‌برد.

قاچاق کالا، ضربه به اقتصاد ملی

هادی حق‌شناس، استاد دانشگاه با بیان اینکه آمارهای مختلفی از قاچاق کالا در ایران وجود دارد به  «فرصت امروز» گفت: قاچاق کالا مقدار قابل توجهی از اقتصاد کشور را شامل می‌شود، چنانچه آمارها از 17 میلیارد دلار و حتی بیش از 20 میلیارد دلار قاچاق کالا در کشور حکایت دارد.

اگر در بدترین حالت 50 تا 60 میلیارد دلار و در بهترین حالت تا 100 میلیارد دلار کالا وارد کشور کنیم، در صورتی که حدود 20 میلیارد دلار را قاچاق تلقی کنیم به این معناست که چیزی حدود 10 تا 20 درصد اقتصاد کشور را قاچاق کالا تشکیل می‌دهد که اگر این مقدار را در ارزش دلار ضرب کنیم و میزان اشتغالی که با ورود قاچاق کالا از بین می‌رود را در نظر بگیریم، این مفهوم را در می‌یابیم که لطمه بزرگی به اقتصاد ملی وارد شده است.

وی با اشاره به اینکه امروزه بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی در شهرک‌های صنعتی به دلیل کمبود نقدینگی و عدم تقاضای کالای آنها در بازار برچیده شده‌اند، افزود: بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی به دلیل کمبود نقدینگی منحل شده یا مطالبات معوق آنها کلان است، به‌طوری که میزان مطالبات معوق چه در بخش‌خصوصی و چه در بخش دولتی به بیش از 200 هزار میلیارد تومان می‌رسد، بخشی از این معوقات به دلیل رکودی است که در بازار و اقتصاد حاکم است اما بیش از 20میلیارد دلار قاچاق کالا رقم بسیار بزرگی است که یک پدیده مؤثر بر روند سالم اقتصاد ایران محسوب می‌شود.

چنانچه کالاهایی از جمله فرآورده‌های نفتی در زمانی‌که قیمت فرآورده‌ها واقعی نبود، انواع لوازم خانگی و حتی اخیراً میوه‌ها و مواد خوراکی به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند. طبیعی است که اینها بر روند تولید ملی اثر‌گذار است و آثار منفی برآن دارد.

ارزان بودن کالا؛ مهم‌ترین عامل بروز قاچاق

وی ادامه داد: تمام افرادی که متولی امور بازرگانی خارجی هستند باید فکری اساسی کنند، زیرا صرفاً ممنوعیت ورود برخی کالاها نمی‌تواند منجر به توقف قاچاق کالا شود. به نظر می‌رسد اگر در برخی از کالاها تعرفه‌ها به درستی تنظیم شوند، می‌تواند مانع قاچاق بخشی از کالاها به ایران شود، از طرفی اگر کالاها به جای اینکه از طریق قاچاق وارد ایران شود، روند عادی خود را طی کنند و از مجاری رسمی و قانونی وارد شوند، هم می‌توانند درآمدی را نصیب دولت کنند و هم بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند برنامه‌ریزی صحیحی داشته باشند.

به نظر می‌رسد که موضوع قاچاق کالا هنوز اولویت اول برای مسئولان بازرگانی کشور نباشد، زیرا اگر در اولویت بود راهکارهای بهتری در این باره اتخاذ می‌شد.بنابراین باید بپذیریم که رقم حدود 20 میلیارد دلار قاچاق کالا رقم بسیار بزرگی در حجم صادرات و واردات کشور است که باید با آن مقابله شود. در غیر‌این صورت عوارض وخیم‌تری برای اقتصاد کشور به همراه خواهد داشت. این استاد دانشگاه درباره عوامل اقتصادی مهم در بروز قاچاق کالا اظهار کرد: مهم‌ترین عامل اقتصادی که سبب قاچاق کالا می‌شود این است که کالای قاچاق ارزان‌تر از کالاهای داخل کشور است و با قیمت پایین‌تری عرضه می‌شود.

طبیعی است که اگر کالا در خارج از کشور ارزان‌تر نباشد، قاچاق صورت نمی‌گیرد. عامل دیگر این است که کالاها در یک فروشگاه رسمی مبادله نمی‌شوند، بنابراین برای کالای قاچاق مالیاتی پرداخت نمی‌شود و به نوعی به صورت پنهانی از معافیت‌های مالیاتی برخوردار می‌شود. به این ترتیب کالا با قیمت کمتری به دست مصرف‌کننده می‌رسد.همچنین ممنوعیت‌ها و تعرفه‌های بالا برای برخی کالا‌ها توسط دولت نیز موجب می‌شود افرادی که در خط قاچاق کالا هستند به دنبال قاچاق این گونه کالا‌ها بروند.

سیستم مالیاتی مکانیزه نیست

حق شناس با تأکید بر تأثیر قاچاق کالا در تولید و اقتصاد کشور افزود: مطمئناً قاچاق کالا از لوازم خانگی گرفته تا کالاهای خوراکی و الکترونیکی مانند موبایل برصنایع داخلی کشور آثار منفی خواهد داشت. هر نوع نشت تجاری غیر‌رسمی بر تولید ملی آثار منفی کوتاه‌مدت و بلند‌مدت دارد، خصوصاً هنگامی که این ارقام بسیار بزرگ و در حد 20 میلیارد دلار است درحالی‌که واردات رسمی ما سه تا چهار برابر این رقم است؛ یعنی ارزش کالای قاچاق در ایران به لحاظ درصدی عددی بسیار قابل توجه و غیر‌قابل کتمان است که هم در اقتصاد ملی و هم تولید ملی اثر منفی به جای گذاشته است.

وی با اشاره به اینکه قاچاق کالا باعث می‌شود قدرت رقابت برای کالاهای داخلی از بین برود، ادامه داد: بسیاری از افراد به خاطر سود زیادی که از قاچاق کالا به دست می‌آورند حاضر به پذیرش ریسک بالایی می‌شوند. همچنین بخش زیادی از موضوعات بازرگانی خارجی مانند سیستم مالیاتی کشور به معنای واقعی مکانیزه نیست. یعنی درحساب و کتاب‌های رسمی به آنها نمی‌رسند و هنگامی که کالا از راه‌های غیر‌رسمی وارد می‌شود، ارزان‌تر به دست مصرف‌کننده می‌رسد و این باعث می‌شود ما نتوانیم به تولید ملی کمک کنیم.

حق شناس در پایان گفت: در واقع کالایی که قاچاق می‌شود در داخل کشور هم تولید می‌شود. بنابراین بسیاری از کالاهای ما قدمت تولیدشان طولانی‌مدت است. تولید‌کننده ایرانی به سود بلند‌مدت فکر می‌کند و کیفیت کالا در اولویت‌هایش نیست درحالی که تولید‌کننده خارجی هم به کیفیت و هم به قیمت فکر می‌کند. بنابراین در شرایط مساوی مردم کالای خارجی با قیمت کمتر و کیفیت بالاتر را انتخاب می‌کنند نه کالای ایرانی با قیمت بیشتر و کیفیت کمتر.

ارتباط با نویسنده: M_farazmand_66@yahoo. com