تاثیرات جذب سپرده های بانکی در موسسات غیرمجاز بررسی می شود / خطر مهاجرت سپرده ها از بانک هاچقدر جدی است؟

اواخر خردادماه سال جاری، بانک ها به دلیل کاهش نرخ تورم، توافق کردند که نرخ سود را از ۱۸درصد به ۱۵ درصد کاهش دهند و مسئولان بانکی حتی بر این نکته پافشاری کردند که درصورت تداوم کاهش تورم، نرخ سود بانکی را باز هم پایین می آورند.

آن زمان شاید به ذهن مسئولان بانکی نمی رسید که کاهش نرخ سود بانکی آنها را با مشکل خروج سپرده ها و سرازیر شدن آنها به سمت موسسات پولی و مالی غیرمجازی مواجه کند که ضوابط و قواعد بانک مرکزی را رعایت نمی کنند؛ موضوعی که بسیاری از کارشناسان اقتصادی در همان ابتدا نسبت به آن هشدار  داده بودند. اما هم اکنون کوچ سپرده های بانکی به موسسات غیرمجاز به یکی از معضلات سیستم بانکی تبدیل شده و شنیده ها حاکی از آن است که آمار محرمانه این جابه جایی ها روزانه به بانک مرکزی می رسد.

بر همین اساس، طی روزهای اخیر رئیس کانون بانک های خصوصی نیز با اشاره به جابه جایی سپرده ها از بانک ها به موسسات غیرمجاز و تلاطمات حاکم بر بازار به دلیل تعجیل در کاهش نرخ سود سپرده ها و تسهیلات بانکی، از رایزنی بانک ها برای توقف موقتی کاهش نرخ سود بانکی خبر داده و از دولت، بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار درخواست کرده است که کاهش نرخ، روند منطقی خود را طی کند تا فشارها از روی سیستم بانکی کم شود.

در این گزارش، «فرصت امروز» در گفت وگو با تعدادی از فعالان و کارشناسان اقتصادی، تاثیرات انتقال سپرده های بانکی به موسسات مالی غیرمجاز را بر بخش تولید، صنعت و اقتصاد کشور بررسی کرده است.

***

سیدحمید حسینی:

نظام بانکی، موسسات غیرمجاز را کنترل کند

سیــدحمیـــد حسینــی، عضـــو هیأت رئیسه کمیسیون رقابت و خصوصی سازی اتاق بازرگانی ایران و عضو هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی می گوید  که موسسات غیرمجاز، به واحدهای پولی و مالی بسیار بزرگی تبدیل شده اند که از نظارت بانک مرکزی برخوردار نیستند و نظام بانکی باید با عملکرد حساب شده آنها را کنترل کند.

موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز چگونه در کشور شکل گرفتند و ارزیابی شما از نحوه فعالیت آنها در کشور چیست؟

در دولت قبل به دلیل خطا و اشتباه، وزارت تعاون به این موسسات مجوز فعالیت داد و این موسسات بعدها بیش از آنچه در ابتدا مقرر بود، از این مجوز استفاده کردند. مثلا قرار بوده در قالب صندوق قرض الحسنه  فعال باشند، اما به موسسات پولی و مالی بسیار بزرگی تبدیل شدند که می توانند در بازار هم ایفای نقش کنند. موسسات غیرمجاز قدرت رقابتی بالاتری دارند، نظارت ها و محدودیت های قانونی بانک مرکزی را ندارند و می توانند ضوابط بانک مرکزی را رعایت نکنند.

با این حال، مردم گاهی اوقات مشکلات مالی دارند که اگر بخواهند از طریق نظامات بانکی معمول کار خود را انجام دهند، در کوتاه مدت انجام نخواهد شد. اما این موسسات چون بوروکراسی  بانک های مجاز را ندارند و به سرعت تضامین را از مردم اخذ و وام هایی با رقم بالا در اختیار مردم قرار می دهند، بعضا مردم هم از آنها راضی هستند و این گونه نیست که همه از آنها ناراضی باشند.

همچنین قاعدتا افراد متخلف تمایل ندارند که در نظام بانکی شناسایی شوند و پول آنها وارد نظام بانکی شود. این گروه، از موسسات غیرمجاز برای پولشویی استفاده می کنند و بخشی از این موسسات اقدام به پولشویی و جمع آوری پول های سیاه موجود در بازار حتی با پرداخت سود کمتر می کنند ولی درمجموع پول آنها در نظام بانکی است و خودشان نگهداری نمی کنند و دولت باید بتواند در اینجا نظارت دقیق داشته باشد و با آنها برخورد کند.

چه موانعی در مسیر حذف این موسسات وجود دارد؟

از آنجایی که این موسسات مالی مجوز فعالیت دارند، دولت نمی تواند به راحتی با آنها برخورد کند ولی بانک مرکزی می تواند مورد تایید نبودن آنها را اعلام کند که البته تاحدی این اقدام را انجام داده و از انواع اهرم ها استفاده کرده تا فعالیت آنها را در اقتصاد کمرنگ تر کند. یعنی با اعمال فشار، بسیاری از آنها را ادغام و محدود کرده و بعضا گفته فعالیت این واحدها در نظام بانکی می تواند شامل ارزش افزوده شود.

اگر نظام بانکی کشور سنجیده و حساب شده عمل کند، قاعدتا باید بتوان این موسسات را کنترل کرد. اما نظام بانکی نمی تواند روی آنها نظارت دقیقی اعمال کند. نظام بانکی باید مشتریان بانکی و افراد خلافکار را شناسایی کند، اما حالا یا به دلیل اینکه سیستم های نرم افزاری کاملی ندارد، تسلطی بر مشتریان خود ندارد یا نمی خواهد داشته باشد، عملا آنها می توانند با استفاده از ظرفیت سیستم بانکی کشور امور خود را پیش ببرند.

بانک های خصوصی چه راهکاری می توانند داشته باشند تا به رغم کاهش نرخ سود، سپرده گذاران همچنان سپرده های خود را از این بانک ها خارج نکنند؟

به عقیده من حتی اگر نرخ سود بانکی بیش از این کاهش پیدا کند، مردم در شرایط فعلی پول های خود را از سیستم بانکی معمول خارج نمی کنند چون گزینه جانشین دیگری وجود ندارد که مردم از سرمایه گذاری در آن مطمئن باشند.

***

احمد پورفلاح:

موسسات غیرمجاز نفوذ و قدرت اجرایی بالایی دارند

احمد پورفلاح، رئیس اتاق بازرگانی ایران و ایتالیا و مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به بحث داغ بهره بانکی در بازار آزاد می گوید که اگر شفافیت حاکم شود، مردم خود بهترین کنترل کننده هستند و با موضع گیری درست، جلوی موسسات مالی فرصت طلب و سودجو را می گیرند.

ارزیابی شما از عملکرد و فعالیت موسسات پولی غیرمجاز در سطح کشور و هدایت سپرده های بانکی به سمت این موسسات به دلیل پرداخت سود بیشتر چیست؟

در وضعیت فعلی به دلیل عدم کنترل و نظارت، موسسات پولی و اعتباری خودجوش و غیرمجاز در جای جای کشور سبز شده اند که البته از قبل هم فعال بوده اند. بنابراین عملا سپرده ها از سیستم بانکی سالم در بخش دولتی و خصوصی خارج و به سمت موسسات غیرمجاز هدایت می شود، چراکه بحث بهره در بازار آزاد بسیار داغ است و پول حتی با نرخ بهره 30 درصدی هم به گردش درمی آید.

امیدواریم دولت تصمیم جدی برای برخورد با موسسات مالی غیرمجاز بگیرد و درجهت جمع آوری این موسسات موفق عمل کند تا منابع توزیع تسهیلات به صورت ساماندهی شده و یکنواخت باشد تا بخش مولد کشور و تولیدکنندگان دچار آشفتگی و سرگشتگی نشوند.

چه موانعی در مسیر حذف موسسات مالی غیرمجاز وجود دارد؟

گاهی اوقات حوزه نفوذ، تاثیرگذاری و ارتباطات این موسسات و درحقیقت قدرت اجرایی آنها موجب می شود خیلی راحت نتوان با آنها برخورد قانونی کرد، اما در هر صورت دولت حتی اگر با مقاومت هایی هم روبه رو شود، باید قاطعانه با این مسئله برخورد کند. ما اگر شفافیت در امور داشته باشیم و مردم در جریان قرار بگیرند، در نهایت افراد زیاده خواه و فرصت طلب نمی توانند روی منافع خود مانور دهند و اجازه ندهند که قانون پیاده شود. اما اکنون متاسفانه بسیاری از موسسات غیرمجاز با عناوین مختلف سوءاستفاده و در بازار پولی و مالی کشور آشفتگی ایجاد می کنند.

سیستم بانکی و بانک مرکزی از مدت ها پیش اعلام کرده که از فعالیت موسسات غیرمجاز جلوگیری می کند و طبیعتا اگر موانعی وجود نداشت، تاکنون این موضوع را عملیاتی کرده بود. البته در مقطعی به خوبی عمل شد و اسامی چند موسسه مالی غیرمجاز از طریق جراید، روزنامه ها و رادیو اعلام شد تا مردم با آنها همکاری نکنند که این اطلاع رسانی بی تاثیر نبود.

اما شاید این خبر به گوش بسیاری از افراد نرسید و یا بهره 26درصدی بانکی به قدری اغواگر بود که ریسک سرمایه گذاری در این موسسات را بپذیرند. به هر حال اگر شفافیت حاکم شود و مردم آگاهی داشته باشند، خود بهترین کنترل کننده هستند و با موضع گیری درست، جلوی این موسسات فرصت طلب و سودجو را می گیرند.

بانک های خصوصی مجاز چگونه می توانند سپرده گذاران خود را قانع کنند تا به رغم کاهش نرخ سود، سپرده های خود را از این بانک ها خارج و در موسسات غیرمجاز سپرده گذاری نکنند؟

اگر بانک های مجاز مقداری فاصله خود را با بخش مولد کشور کم کنند، یا اینکه به تدریج زیاد نکنند و بخش مولد کشور بتوانند منابع بانکی را جذب و در مسیر تولید فعالیت کنند، اولا به صورت غیرمستقیم بر رشد گردش اقتصادی و افزایش اشتغال تاثیر می گذارد و دوما به رشد تولید ناخالص ملی کمک می کند.

پس اگر منابع بانکی به درستی ارائه شود، مردم به خصوص بنگاه ها به سمت موسسات غیرمجاز نمی روند. اما گاهی اوقات به دلیل دیوار بلندی که بانک های مجاز در مقابل مصرف کنندگان و نیازمندان خود می کشند، چاره ای برای آنها نمی ماند جز اینکه برای حرکت از این ستون به آن ستون، به سمت موسسات غیرمجاز هدایت شوند و روی بهره های سنگین گردن بگذارند که هم به بخش مولد آسیب می زند و هم بازار پولی و بانکی را آشفته می کند.

***

احمد توکلی:

بانک مرکزی از فعالیت موسسات غیرمجاز جلوگیری کند

احمد توکلی، استاد دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر تاثیرات مخرب فعالیت موسسات مالی غیرمجاز بر اقتصاد کشور معتقد است که بانک مرکزی باید به این موسسات غیرمجاز اجازه فعالیت ندهد و از فعالیت آنها جلوگیری کند.

در شرایطی که به دلیل کاهش نرخ سود بانکی، مردم سپرده های خود را از بانک ها خارج و به موسسات غیرمجاز منتقل کرده اند، چه اقدامی باید در این بخش صورت گیرد؟

بانک مرکزی باید با این موسسات غیرمجاز برخورد کند و به آنها اجازه فعالیت غیرمجاز ندهد و از این گونه فعالیت ها جلوگیری کند.

راه حل آن این است که بانک مرکزی در این راستا تصمیم جدی بگیرد و ابزار لازم را برای این منظور فراهم کند. در حالی که در این مملکت برای راه اندازی هرگونه کسب و کاری حتی در یک محله، جواز کسب نیاز است و افراد بدون جواز نمی توانند فعالیتی را شروع کنند، موسسات مالی غیرمجاز چگونه می توانند به کار خود ادامه دهند.

آیا تعطیل کردن این موسسات غیرمجاز اقدام دشواری است؟

تعطیل کردن موسسات مالی غیرمجاز اقدام راحتی نیست، اما نباید به صرف اینکه اقدام دشواری است، بانک مرکزی از انجام آن سر باز بزند. درواقع بانک مرکزی باید بتواند از پس این موضوع بربیاید. اما سوال این است که چرا باید این موسسات مالی تا این حد قدرت بگیرند که هم اکنون تعطیل کردن آنها تا این حد دشوار باشد.

فعالیت موسسات مالی غیرمجاز چه تبعات منفی می تواند برای بخش های اقتصادی کشور به همراه داشته باشد؟

مشخص است که فعالیت موسسات مالی غیرمجاز تاثیرات مخربی بر اقتصاد دارد، چراکه وقتی این موسسات مالی سودهای غیرمتعارف به سپرده گذاران پرداخت می کنند، نشان می دهد که درآمدهای غیرمتعارفی از محل بورس بازی زمین و ساختمان، بازارهای طلا و... به دست می آورند.