راهکارهای افزایش سهم بهره وری از رشد اقتصادی بررسی می شود / به بهره وری فکر کن!

طبق اعلام رئیس سازمان ملی بهره وری ایران، 35درصد رشد اقتصادی 8درصدی مورد نظر در لایحه برنامه ششم توسعه باید از طریق ارتقای بهره وری حاصل شود و بر این اساس باید سالانه 2.8درصد نرخ بهره وری ارتقا یابد.

دولت یازدهم در شرایطی سکان قوه مجریه را بر عهده گرفت که نرخ رشد اقتصادی در سال 91 منفی 6.8درصد بود و در سال 92 نیز منفی 1.9درصد به ثبت رسید.به دنبال رشد اقتصادی منفی در سال های 91 و 92، رشد بهره وری نیز در این سال ها منفی شد.

آخرین آمار در زمینه رشد بهره وری در کشور مربوط به سال 93 است که در آن رشد اقتصادی 3درصد بود که 2.1درصد آن از طریق بهره وری حاصل شد.در این میان، در برنامه پنجم قرار بود یک سوم رشد اقتصادی کشور از طریق بهره وری حاصل شود که البته این برنامه از نظر تحقق رشد اقتصادی و نیز بهره وری شرایط مطلوبی نداشت.

در این میان نامطلوب بودن نرخ رشد اقتصادی و بهره وری، به تحریم ها نیز مربوط می شود و حال با اجرای برجام و افزایش امیدها به رفع کامل تحریم ها، انتظار می رود نرخ رشد اقتصادی کشور ارتقا یابد و به دنبال آن سهم بهره وری از رشد اقتصادی نیز بیشتر شود. اما در هر حال ارتقای بهره وری بدون همکاری و کمک تک تک اجزای کشور امکان پذیر نیست و درصورت همکاری همه دستگاه ها می توان به این هدف دست یافت.در این گزارش، «فرصت امروز» در گفت وگو با کارشناسان و مسئولان ذی ربط به بررسی راهکارهای ارتقای بهره وری در بخش خصوصی و سیستم دولتی کشور پرداخته است.

***

مهدی کرباسیان:

در سیستم دولتی، نیروهای بهره ور تفاوتی با نیروهای تنبل ندارند

مهدی کرباسیان، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس هیأت عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) معتقد است در شرکت های خصوصی، کاهش هزینه ها، بالا بردن درآمد، نداشتن ضایعات و استفاده بهینه از وقت، جزو نکاتی اساسی است که موجب سودآوری و بهره وری می شود.

به نظر شما راهکارهای افزایش بهره وری در کشور چیست و رشد و ارتقای بهره وری در بخش خصوصی چگونه ممکن است؟

در حال حاضر بهره وری جایگاه ویژه ای در اقتصاد دنیا و مخصوصا شرکت های ارزشمند دارد و یکی از عوامل اساسی نرخ رشد هم در کشور و هم در شرکت ها، بهره وری است.البته بهره وری فقط مربوط به شرکت ها نیست، بلکه با زندگی و معاش کل جامعه نیز ارتباط دارد.یعنی درحقیقت استفاده بهینه از وسایل، مواد غذایی و حتی آب، طبیعت و انرژی می تواند به افزایش بهره وری کمک کند.

مثلا وقتی گفته می شود نرخ رشد کشور باید به 8درصد برسد تا بتواند جایگاه خود را در اقتصاد منطقه حفظ کند و بتواند قدرت برتر منطقه در سال 1404 باشد، کل این 8درصد مربوط به ضرایب تولید، صادرات و...نیست و درصدی از آن مربوط به بحث بهره وری است.

اگر نیروهای انسانی آموزش دیده، کارآمد و باتجربه باشند، قطعا بهره وری را بالا می برند و ضایعات را کاهش می دهند که این امر در بهبود اقتصاد موثر است.با توجه به اینکه در شرکت های خصوصی، سودآوری از نکات اساسی است، کاهش هزینه ها، بالا بردن درآمد، نداشتن ضایعات و استفاده بهینه از وقت، جزو نکاتی اساسی است که موجب سودآوری می شود و لذا در شرکت های خصوصی بهره وری را در این بخش تعریف می کنند.

موضوع بسیار مهمی که معمولا در کشورهای پیشرفته رایج است و خوشبختانه اخیرا در ایران هم باب شده، این است که به جز حقوق و مزایا، یکی دیگر از ضرایب در تعیین منابع درآمدی پرسنل و کارگران، سطح بهره وری آنها است که به نام پاداش تولید، بهره وری یا اسامی دیگر به نیروها اعطا می شود.

در عین حال مسئله مهم این است که این ضرایب باید هم به درستی محاسبه و هم بدون ملاحظه مشخص شود.یعنی نیرویی که بهره وری بیشتری دارد، باید از مزایای بیشتری برخوردار شود.اگرچه این موضوع در بخش خصوصی بیشتر رعایت می شود، اما متاسفانه در سیستم دولتی این رویکرد جایگاه ویژه ای ندارد و چون تقریبا ضرایب، مزایا و رفتارها بر مبنای مقررات است، لذا فردی که صادقانه، دلسوزانه، با سلامت و با دقت کار می کند، بعضا با افراد دیگری که کاستی یا تنبلی دارند، تفاوت چندانی نمی کند.

آیا کوچک شدن بخش دولتی می تواند در افزایش بهره وری مفید و موثر باشد؟

به طور قطع کوچک شدن بخش دولتی و کارا شدن بخش خصوصی، کمک اساسی به رشد، پیشرفت و توسعه کشور می کند.نکته  بسیار مهمی که وجود دارد این است که بزرگ شدن دولت موجب خواهد شد تا کارایی دولت و به طور کلی کارایی در کشور کاهش یابد.

البته نکته دیگری که باید در نظر بگیریم، این است که اگر کوچک شدن دولت با بالا بردن کیفیت و استفاده از نیروهای شاخص و باتجربه در سیستم دولتی همراه نباشد، سیستم سیاست گذاری و همچنین نظارت در کشور دچار ضعف و کاستی می شود.لذا دولت کوچک و کارآمد باید جزو مواردی باشد که لحاظ شود و کوچک شدن دولت به تنهایی کافی نیست.

چه مسائل و معضلاتی باعث نقض و ضعف بهره وری می شود؟

نخستین و بزرگ ترین نکته ای که در حوزه بهره وری باید مدنظر قرار بگیرد، این است که مدیران ارشد اعم از مدیران دولتی و سایر قوا و مسئولان رده بالا، باید به بحث بهره وری توجه ویژه  ای کرده و آن را رعایت کنند.

در سیستم بهره وری، مزایا و جوایز باید به کسانی داده شود که بهره ورتر هستند یا از نظر نیروی انسانی، سیستم های کاری و اداری و اجرایی و تولیدی بیشتر به آن توجه می کنند و این سیستم کارآمدتر است، ولی اگر این توجه از سوی مدیران ارشد فقط در حد حرف باشد سیستم در عمل کارا نباشد، موجب خواهد شد که اثرگذاری موثری را در راندمان کاری و تولید و توسعه کشور نداشته باشد.

***

محمدقلی یوسفی:

افزایش بهره وری عامل تعیین کننده در افزایش رقابت است

محمدقلی یوسفی، عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است آنچه در افزایش بهره وری تعیین کننده است، نه اندازه دولت، بلکه میزان قدرت و تاثیرگذاری دولت در انجام وظایف کلیدی خود است.

نقش و تاثیر بهره وری در رشد اقتصادی را چگونه ارزیابی می کنید؟

در همه جوامع تلاش می شود که از منابع کمتری استفاده شود و یکی از عواملی که امروزه در دنیا در افزایش رقابت تعیین کننده است، افزایش کارایی و بهره وری است.هم اکنون اتکا به مواد خام و کالای اولیه برای رقابت در عرصه جهانی اهمیت کمتری پیدا کرده و آنچه امروز اهمیت بیشتری دارد، ارتقای کارایی و بهره وری است.بنابراین در همه جوامع کارایی و بهره وری، سهم مهم تری دارد و اگرچه اصلی ترین سهم را ندارد، ولی نقش مهمی در ارتقای رشد اقتصادی و همین طور رقابت پذیری بنگاه ها دارد.

افزایش بهره وری بخش خصوصی داخلی چگونه و از چه راه هایی امکان پذیر است؟

بهره وری هم در سطح کلان مطرح است و هم در سطح خرد؛ یعنی عواملی روی بهره وری اثر می گذارند که در سیاست های کلان اقتصادی نقش دارند.

متغیرهای کلانی که باعث افزایش تولید و فروش می شوند، هزینه ها را کاهش می دهند و بنابراین روی بهره وری اثر می گذارند، شامل ثبات اقتصادی، ثبات سیاست ها، کنترل تورم، ورود تکنولوژی مدرن، سیستم آموزشی مطلوب و همین طور بازار مناسب است که بتواند تقاضا یا صادرات ایجاد کند.در سطح خرد هم طبیعی است که بهره وری نیروی کار و بهره وری تکنولوژی و سرمایه مطرح است.

بهره وری نیروی کار در نتیجه استفاده بهتر از نیروی کار حاصل می شود.یعنی مدیریت بهتر پرسنل و به کارگماری افراد شایسته و به اندازه مناسب نه در حد مازاد بر نیاز، می تواند بهره وری را افزایش دهد.در مورد ماشین آلات هم همین وضعیت حاکم است.

بنابراین ما کارایی و بهره وری را هم در سطح کلان و هم در سطح خرد می سنجیم و این خود دو قسمت دارد که بخشی از آن فنی و بخشی مربوط به کارایی تخصیص است.کارایی فنی به چگونگی استفاده از تکنولوژی و نیروی انسانی مربوط می شود و کارایی تخصیص به قیمت عوامل و شرایط عمومی و کلی کشور برمی گردد.

چراکه یک بنگاه نمی تواند قیمت ها را تعیین کند و دستمزد نیروی کار، نرخ بهره، نرخ سود بانکی و قیمت سایر عوامل، جزو متغیرهایی است که خارج از کنترل یک بنگاه است.بنابراین این موارد به کارایی تخصیص مربوط می شود و بخشی از کارایی تخصیص، خارج از کنترل خود بنگاه است.پس بنگاه فقط می تواند به کارایی فنی فکر کند.

به نظر شما آیا کوچک سازی سیستم دولتی می تواند به افزایش بهره وری کمک کند؟

این موضوع بستگی به این دارد که کوچک سازی دولت در کجا صورت بگیرد.مهم این است که دولت به وظایف کلیدی خود اتکا کند و به برقراری نظم و قانون، امنیت و تعریف درست و اجرای صحیح حقوق مالکیت بپردازد. اینها گام های بسیار مهمی است که یک دولت می تواند بردارد.

بنابراین آنچه که تعیین کننده است، نه اندازه دولت، بلکه تاثیر دولت است؛ یعنی آن میزان تاثیرگذاری که دولت در انجام وظایف کلیدی خود قوی و موثر باشد.مسلما هیچ کس انتظار ندارد که دولت کالاهای مصرفی مانند مواد غذایی تولید کند، اما همه انتظار دارند که امنیت را برقرار کند، قانون را حاکم کند و تعریف درستی از حقوق مالکیت ارائه دهد. دولت با انجام این گونه فعالیت ها، می تواند برای بخش خصوصی انگیزه ایجاد  کند که آنها بتوانند راغب به فعالیت باشند و سرمایه گذاری و تولید کنند.

***

مهدی پورقاضی:

باید روی بهبود روش های تولید تمرکز کرد

مهدی پورقاضی، رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی تهران با انتقاد از بالا بودن بوروکراسی در بخش دولتی و اثرات منفی آن در بهره وری معتقد است با کوچک سازی دولت، اقدامات و تصمیم گیری ها سریع تر انجام می شود.

راهکارهای پیشنهادی شما برای افزایش بهره وری بخش خصوصی کشور چیست؟

برای افزایش بهره وری، افزایش بهره وری نیروی انسانی، افزایش بهره وری سرمایه و مجموعه افزایش بهره وری موردنظر است.در بخش نیروی انسانی باید سعی کنیم از نیروهای دارای مهارت بالاتری استفاده کنیم.فارغ التحصیلان دانشگاهی معمولا از مهارت خوبی برخوردار نیستند و نمی توانند به خوبی کار کنند.

در بخش بهره وری در تولید یا بهره وری سرمایه، باید روی اتوماسیون، بهبود روش های تولید، استفاده از تکنولوژی بهتر تمرکز کنیم. همچنین در بخش اداری باید به کاهش بوروکراسی و سرعت دادن به کارها، جلوگیری از چک های برگشتی و افزایش گردش پول توجه کنیم تا بتوانیم به بهره وری بهتری برسیم.

از نظر شما چه مواردی باعث نقض بهره وری در کشور می شود؟

زمانی که کیفیت در بخش های مذکور پایین می آید، ما با مشکل مواجه می شویم؛ یعنی برای نمونه در بخش نیروی انسانی، ما با کمبود نیروی انسانی ماهر مواجهیم.در بخش اتوماسیون و تجهیزات، سرمایه گذاری ناکافی روی تجهیزات و اتوماسیون انجام شده است.علاوه بر این بوروکراسی اداری در کشور نسبتا بالاست.

کوچک سازی بخش دولتی چه کمکی می تواند به افزایش و رشد بهره وری کند؟

در این بخش مسئله کاهش بوروکراسی مطرح است و بخش خصوصی در این زمینه با مشکل مواجه است. در حال حاضر گرفتن هر مجوزی مدت ها زمان می برد و باید به نهادها و ادارات مختلف مراجعه کنیم تا در نهایت بتوانیم یک مجوز بگیریم و در این زمینه مشکل داریم.بنابراین با کوچک سازی دولت کارها و تصمیم گیری ها سریع تر انجام و به طور محلی تصمیم گیری و سیاست گذاری می شود.