راهکارهای افزایش بهره وری نیروی کار بررسی می شود / افزایش بازدهی بنگاه ها و رشد بهره وری

هدف بهره وری عبارت است از به حداکثر رساندن استفاده از منابع، نیروی انسانی، سرمایه، مواد خام تولیدی و زمان به شیوه ای عملی و با کاهش هزینه های تولید به منظور گسترش بازار، افزایش اشتغال، کوشش برای افزایش دستمزدهای واقعی و بهبود معیارهای زندگی به گونه ای که به نفع کارکنان، مدیران و مصرف کنندگان باشد. بهره وری یکی از محرک های کلیدی برای موفقیت اقتصادی است و بدون تردید افزایش بهره وری به مجموعه ای از اقدامات منسجم، پایدار و تلفیقی از عملکردهای راهبردی نیاز دارد.

هرچقدر کشوری نیروی کار بهره ورتر داشته باشد، کارفرمایان از ارزش بالاتری برخوردار خواهند بود و درنتیجه، اقتصاد آن کشور شکوفاتر می شود. اگرچه عواملی از جمله پایین بودن دستمزدها، روزمرگی، پیاده نشدن کار شایسته در بنگاه ها، بی توجهی به مهارت و تخصص افراد در کار، نگرانی از آینده و دغدغه تامین اجتماعی و ضعف در فرهنگ کار از دلایل پایین بودن بهره وری نیروی کار در ایران ذکر می شود، اما در حال حاضر کارشناسان اقتصادی مهم ترین عامل ضد بهره وری را نامتوازن بودن درآمد و هزینه نیروهای انسانی می دانند.

در این گزارش «فرصت امروز» چالش های موجود در مسیر رشد و ارتقای بهره وری و راهکارهای قابل ارائه برای افزایش بهره وری را بررسی کرده است.

محسن احتشام:

هزینه تولید و نرخ سود تسهیلات بانکی کاهش یابد

محسن احتشام، رئیس اتاق بازرگانی استان خراسان جنوبی و صادرکننده و تولیدکننده نمونه کشور معتقد است: مزیت و توان رقابتی شرکت ها و کشورهایی که عوامل رشد بهره وری را مبنای توسعه کار خود قرار می دهند، در بازارهای جهانی افزایش می یابد.

افزایش بهره وری چه تاثیراتی در توسعه کشور به همراه دارد؟

بهره وری به خصوص در بازارهای رقابتی امروز، یک اصل مهم در اقتصاد است و با افزایش بهره وری می توان مزیت رقابتی ایجاد کرد چون قیمت تمام شده کاهش می یابد. درواقع تعریف بهره وری نسبت ستانده به داده است و هرچه بالاتر باشد، قیمت تمام شده پایین تر است و با کاهش هرچه بیشتر قیمت، توان رقابت در بازار افزایش می یابد.

در بخش محصولات کشاورزی، بهره وری علاوه بر اینکه موجب کاهش قیمت محصولات کشاورزی می شود، باعث افزایش تولید و افزایش درآمد در سطح هم می شود. در محصولات صنعتی هم به همین ترتیب است، اما واقعیت آن است که ما توجهی به عوامل افزایش بهره وری در اقتصاد کشور نداشته ایم.

بنابراین اگر بخواهیم وارد بازارهای مدرن شویم، باید واقعا به عوامل افزایش بهره وری توجه کنیم در غیر این صورت مزیت و توان رقابتی شرکت ها و کشورهایی که عوامل رشد بهره وری را مبنای توسعه کار خود قرار می دهند، در بازارهای جهانی افزایش می یابد و عملا شرکت ها و کشورهایی که بهره وری پایینی دارند از چرخه رقابت حذف می شوند.

به چه دلیلی شاخص بهره وری در ایران پایین است و چه اقداماتی باید برای ارتقای بهره وری انجام شود؟

عوامل مختلفی در این زمینه دخیل هستند که یکی از آنها مربوط به نیروی کار می شود و بهره وری نیروی کار در ایران در طول ساعات کاری بسیار پایین است. ارتقای فرهنگ کار، آموزش، استفاده از تکنولوژی روز و به کار بردن سیستم ها و روش های نوین می تواند از عوامل افزایش بهره وری باشد یعنی بخشی از عوامل افزایش بهره وری را می توان به عوامل سخت و نرم تقسیم کرد که تکنولوژی جزو عوامل سخت و سیستم ها، روش ها، نظام های مدیریتی و آموزش ها و استانداردها جزو عوامل نرم است.

افزایش میزان اثربخشی نیروی کار در چه صورتی امکان پذیر است؟

برای این منظور ابتدا باید انگیزه نیروی کار یا منابع انسانی خود را افزایش دهیم چراکه یکی از عوامل کاهش بهره وری، پایین بودن انگیزه نیروی کار است چون نسبت ستانده و درآمد نیروی کار نسبت به هزینه ای که در جامعه متقبل می شود، بسیار پایین است و همین موضوع باعث کاهش بهره وری نیروی کار در ایران شده است. یکی دیگر از مسائل این است که نظام های مدیریتی در کشور سیستماتیک و مدرن و نوین نیست و این امر موجب کاهش بهره وری نیروی کار در کشور شده است.

نامتوازن بودن درآمد و هزینه کارمندان و کارگران به عنوان یک عامل ضد بهره وری را از چه راهی می توان رفع کرد؟

در این زمینه افزایش بازدهی سازمان ها مطرح است. درواقع افزایش درآمد و بازدهی بنگاه های اقتصادی، می تواند انگیزه لازم را به آنها بدهد تا دستمزد بیشتری به نیروی کار پرداخت کنند که البته این افزایش درآمد از محل توسعه صادرات، افزایش تولید و کاهش هزینه حاصل می شود.

بنابراین باید بهره وری و بازدهی اقتصادی را در بنگاه ها بالاببریم چون افزایش بازدهی در بنگاه های اقتصادی موجب افزایش انگیزه و درنهایت رشد بهره وری نیروی کار می شود. متاسفانه مشکلی که امروزه بنگاه های اقتصادی دارند این است که از بازده لازم برخوردار نیستند، یعنی حاشیه سود آنها پایین بوده و به همین دلیل بهره وری یا نرخ بازده سرمایه آنها پایین است و نمی توانند حقوق و دستمزد بیشتری پرداخت کنند.

***

علی یگانه فرد:

دستمزد نیروی انسانی به درآمد بنگاه اقتصادی متصل شود

علی یگانه فرد، نایب رئیس شورای مشترک ایران و ترکیه و عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی زنجان با انتقاد از پایین بودن بهره وری در کشور، یکی از مهم ترین راهکارها برای افزایش بهره وری نیروی کار در بخش های تولیدی را وصل کردن درآمد نیروی کار به درآمد مجموعه می داند.

میزان بهره وری را در کشور چگونه ارزیابی می کنید؟

بهره وری در کشور ما پایین است و این موضوع می تواند دلایل مختلفی داشته باشد که یکی از عمده ترین مباحث آموزش است. آموزش نیروهای انسانی مخصوصا در واحدهای تولیدی یک موضوع قابل بحث است و نیروهای کار آموزش کافی را در این حوزه ندیده اند. دلیل عمده دیگر مربوط به دانش فنی ما است که موجب شده بهره وری واحدهای تولیدی به حداقل برسد.

به نظر شما چه راهکارهایی برای افزایش بهره وری نیروی کار قابل ذکر است و باید مورد توجه قرار گیرد؟

از آنجایی که بخش خصوصی کشور هم مانند بخش دولتی حقوق ثابتی را برای پرسنل و کارکنان تعریف کرده است، این میزان درآمد نمی تواند جوابگو باشد. از طرفی به دلیل اینکه فاصله طبقاتی در کشور زیاد شده و کارگران هم این وضعیت را مشاهده می کنند، طبیعتا انگیزه کافی برای کار ندارند. بنابراین برای ایجاد انگیزه در بین نیروی کار جهت افزایش بهره وری خود می توان راهکارهای مختلفی را ارائه کرد.

برای مثال مهم ترین و معقول ترین راهکاری که می توان در این حوزه مطرح کرد این است که در بخش های تولیدی، درآمد نیروی کار به درآمد مجموعه وصل شود.

یعنی فرضا اگر یک نیروی کار بداند که به ازای سه ساعت کار وی، سود مجموعه A  ریال و به ازای شش ساعت کار سود مجموعه A+1  است و از آن عدد یک، درصدی به این فرد می رسد، انگیزه وی برای کار افزایش می یابد.  بنابراین وصل کردن دستمزد کارکنان به درآمد مجموعه می تواند موجب افزایش انگیزه شود و نیروهای کار به این موضوع پی می برند که هرچه بهتر و بیشتر و با کیفیت بالاتر کار کنند، هم درآمد مجموعه افزایش می یابد و هم از سودی که عاید مجموعه می شود، درصدی هم به آنها می رسد.

***

رویا طباطبایی یزدی:

رتبه بهره وری ایران در آسیا تنزل یافته است

رویا طباطبایی یزدی، رئیس سازمان ملی بهره وری معتقد است علت کاهش بهره وری در ایران کاهش تعداد شاغلان تاثیرگذار در تولید ناخالص ملی است و برنامه ریزی جهت استفاده بهینه از منابع کشور و اولویت گذاری فعالیت ها باید منطبق با اصول بهره وری باشد.

به عقیده شما سهم بهره وری در رشد و توسعه اقتصادی چقدر است و در مقایسه با سایر کشورها، در کشور ما تا چه اندازه به این موضوع اهمیت داده می شود؟

برخی کشورها اگرچه از نظر نیروی انسانی و فضا امکانات کمی در اختیار دارند، اما هر روز بهتر از دیروز عمل می کنند زیرا با بهره وری رشد می کنند و نیازی به نیروی انسانی اضافه نیست. کشورها هر چقدر پیشرفته تر و توسعه یافته تر باشند، سهم بهره وری در رشد اقتصادی آنها بالاتر است. در تمامی کشورهای صنعتی، 50 درصد از رشد اقتصادی از طریق بهره وری حاصل می شود. در کشور ما نیز در یک دوره 20 ساله حدود 25 درصد از رشد از طریق بهره وری حاصل شده است.

طبق آمار بهره وری ارائه شده از سوی سازمان بهره وری آسیا، ایران در سال 1970 در رتبه نخست آسیا و بالاتر از سنگاپور و ژاپن بوده است. در سال 1980 رتبه دوم پس از سنگاپور، در سال 1990 رتبه چهارم، در سال 2000 رتبه پنجم و در سال 2013 ایران رتبه ششم را در آسیا داشته است.

با این اوصاف چه دلایلی موجب کاهش بهره وری در ایران شده است؟

علت کاهش بهره وری در ایران کاهش تعداد شاغلان تاثیرگذار در تولید ناخالص ملی است. نرخ مشارکت مردم در تولید ناخالص داخلی پایین است زیرا یک نفر در خانواده فعالیت می کند و سه نفر از وی ارتزاق می کنند و تاثیری در تولید ناخالص ملی ندارند. بهره وری ترکیبی از کارایی و اثربخشی است و می توان گفت که بهره وری آمیزه ای از درست انجام دادن کار و کار درست را انجام دادن است. از این رو برنامه ریزی جهت استفاده بهینه از منابع کشور و اولویت گذاری فعالیت ها باید منطبق با اصول بهره وری صورت گیرد.

افزایش بهره وری چگونه می تواند محقق شود و این هدف چگونه قابل دستیابی است؟

در دوران جدید، به منظور افزایش قدرت رقابت کشور و بازیابی رشد از دست رفته طی سالیان گذشته، ارتقای بهره وری یکی از مهم ترین نقش های کلیدی است. مفهوم بهره وری در همه سطوح اعم از سطح فردی، بنگاهی، بخشی و کلان معنا پیدا می کند و دلیل این امر هم به خاطر گستردگی بهره وری است.

فرمول ساده بهره وری این است که از داده های خود تا چه اندازه می توانیم ستانده داشته باشیم ولی در عمل با موضوع پیچیده ای مواجهیم. در سال های اخیر بهره وری از این ترکیب ساده فاصله گرفته و ترکیب کارایی و اثربخشی را دربرمی گیرد. یعنی با توجه به محدودیت های موجود، نخست باید از میان اهداف و اقدامات موردنظر، بهترین گزینه را انتخاب کرد و بعد به بهترین نحو آنها را انجام داد.

با توجه به تعریف بهره وری، باید برنامه ریزی برای استفاده بهینه از منابع كشور و اولویت گذاری فعالیت ها مطابق با اصول بهره وری باشد. برای محور قرار دادن رشد بهره وری در اقتصاد، تمام دستگاه های اجرایی باید علاوه بر اجرای چرخه مدیریت بهره وری در مجموعه های خود، تمهیدات لازم را برای عملیاتی كردن این چرخه در واحدهای تحت پوشش خود نیز با هماهنگی سازمان ملی بهره وری فراهم كنند.