به کار گیری بهره وری در سازمان

برای شناخت بهتر و جامع مفهوم بهره وری تعاریف متعددی از آن ارائه می شود.

فرهنگ آكسفورد بهره وری را نسبت كالاهای تولید شده به منابع مصرف شده، تعریف می کند. بسیاری از فرهنگ های تخصصی سازمان و مدیریت بهره وری را به صورت «نسبت ستاده ها به داده ها تعریف کرده اند.» استیفن پی رابینز بهره وری را مجموعه ای از كارایی و اثربخشی می داند، بنابراین برای رسیدن به بهره وری باید به طور كارا و مؤثر عمل كرد. اگر سازمان بتواند به اهدافی كه مربوط به میزان رضایت ارباب رجوعان است دست یابد، سازمانی اثربخش است. اما اگر سازمان با كاهش تعداد كاركنان خود به همین هدف (رضایت ارباب رجوعان) دست یابد، كارایی بالاتری از قبل خواهد داشت. 

بهره وری در اقتصاد عبارت است از استفاده مؤثر و كاراتر از منابع اقتصادی در فرآیند تولید، به طوری كه اقتصاد یك جامعه به حداكثر بالقوه قابلیت های خود دست یابد. 

بهره وری یك بینش فكری است كه سعی دارد به طور پیوسته آنچه را كه بوده و هست، بهبود بخشد و با این بینش و ذهنیت كارهای امروز را بهتر از دیروز و كارهای فردا را بهتر از امروز انجام دهد.

بهره وری نسبت تولید كالا و خدمات یا مجموعه ای از كالاها و خدمات (خروجی)، به یك یا چند داده (ورودی) مؤثر در تولید آن كالاها و خدمات را گویند. اگر در مخرج كسر فقط یك داده مثلاً نیروی انسانی قرار گیرد، به آن «بهره وری جزیی» گویند، اما اگر در مخرج كسر مجموعه ای از داده هایی كه در تولید كالاها و یا ارائه خدمات به كار گرفته شده اند، قرار گیرند به آن «بهره وری كل» گویند.

به كارگیری بهره وری

توجه به نكات زیر در تفهیم و كاربرد بهره وری كمك خواهد کرد.

1- بهره وری منحصر به واحدهای تولیدی و صنعتی نیست. سازمان های عمومی (دولتی) كه عموماً ارائه دهنده خدمات به مردم هستند نیز باید الگوهای آن را به كار گیرند.

2- بهره وری معادل سودآوری نیست. سودآوری می تواند با فروش گران تر محصولات یا ارائه خدمات با نرخ بالاتر حاصل شود.

3- افزایش تولید یا ارائه خدمات بیشتر همراه با زیاد شدن تعداد نیروی انسانی، ماشین آلات و. . . نشان دهنده استفاده مؤثر و كارا از منابع سازمان نیست.

4- برنامه های بهره وری باید فراگیر و كل سازمان را شامل شوند.

5- افزایش بهره وری باید برنامه ای مستمر باشد.

6- برنامه های افزایش بهره وری باید از سوی مدیران ارشد حمایت شوند.

7- در برنامه های افزایش بهره وری مشاركت كاركنان فراموش نشود.

8- تعیین شاخص های كمی برای هر واحد سازمانی باید در برنامه قرار گیرد.

9- حمایت از اجرای برنامه های افزایش بهره وری را باید در سازمان جلب كرد.

10- ایجاد یك نظام اطلاعاتی برای ارائه پیشرفت برنامه افزایش بهره وری صورت گیرد.

11- نظام ارزشیابی و پاداش باید در راستای برنامه های بهره وری سازمان قرار گیرد.

12- اندازه گیری بهره وری باید در یك دوره زمانی معین انجام شود.

موانع بهره وری در نظام اداری

موانع بهره وری عبارتند از ضعف مدیریت، نیروی انسانی غیرمتخصص، عدم وجود سیستم ارزشیابی مناسب كاركنان، عدم وجود انگیزه كاری در كاركنان، حاكم بودن روحیه منفعت طلبی فردی، كم كاری و رانت های مختلف.

رانت انگیزه های خلاقیت و نوآوری، تولید و كارآفرینی را از بین خواهد برد. رانت به شكل های مختلف باعث كاهش بهره وری می شود زیرا ارتباط منطقی بین تلاش و كوشش و عملكرد را زیر سوال می برد. رانت به شیوه های مختلف باعث تقلیل روحیه كار و تلاش و نهایتا كاهش بهره وری در جامعه می شود.

پرداخت های اضافی به كالاها و خدمات (رانت اقتصادی)، ایجاد روحیه مدرك گرایی و عدم توجه به شایستگی های فنی، مهارت های افراد و كارایی آنها در به دست آوردن مناصب شغلی، موجب تلاش افراد برای دستیابی به مدارك دانشگاهی به عنوان مجوزی جهت استخدام شده است. (رانت علمی) اعطای پست براساس ارتباطات آشنایی و نسبی و نادیده گرفتن ملاك های شایستگی در گزینش افراد در امور تخصصی.

8- مشغله زیاد كاری مدیران

الف) باعث عملكرد ضعیف مدیر می شود

ب) موجب نارضایتی مردم می شود. عدم حضور دائم مدیر به دلیل مشغله فراوان باعث كندی و توقف در انجام كار ارباب رجوع و نهایتاً نارضایتی آنها خواهد شد.

ج) باعث جلوگیری از مطرح شدن استعدادهای توانمند با افكار و روش های پویا و جدید خواهد شد. د) فرهنگ انحصارطلبی در سازمان های دولتی رواج می یابد.

ه) وجود روابط مبتنی بر عدم اعتماد. كنترل های مضاعف اداری كه شامل ثبت های مكرر، پاراف های متعدد، اخذ رسیدهای فراوان در مكاتبات، سیستم های حضور و غیاب سنتی و. . . كه ناشی از روابط مبتنی بر عدم اعتماد است باعث اتلاف بسیاری از منابع سازمان شده است.

عوامل موثر بر بهره وری

در خصوص عوامل مؤثر در بهره وری باید به نکات زیر اشاره داشت.

الف) عوامل برون سازمانی: عواملی كه خارج از سازمان های دولتی هستند و بهره وری آنها را تحت تأثیر قرار می دهند. مهم ترین عوامل برون سازمانی به شرح زیر هستند.

1- عوامل فرهنگی: فرهنگ به عنوان عاملی حیاتی باعث هدایت رفتارها در اعضای جامعه می شود. فرهنگ حاكم بر جامعه کلیه رفتارهای ما را شكل می دهد؛ جامعه ای كه در آن توفیق طلبی، خلاقیت، نوآوری، جلوگیری از ریخت وپاش ها (سازمانی)، دوری از اسراف و تبذیر منابع و استفاده بهینه از زمان به عنوان ارزش های ماندگار تلقی می شوند و راهی آسان به سوی روزهای بهتر از گذشته را پیش رو دارد.

2- عوامل اقتصادی: نوسانات و تغییرات اقتصادی كشور مانند سطح عمومی پرداخت حقوق و دستمزد در كشور و شرایط عمومی اقتصاد جامعه مانند بیكاری و تورم می توانند در سطح بهره وری تأثیر داشته باشند.

3- عوامل اجتماعی: وجود روابط اجتماعی مبتنی بر همكاری و مودت، انضباط اجتماعی، سطح آموزش عمومی جامعه، تركیب جمعیت، نرخ رشد جمعیت، سطح سواد و بهداشت و نرخ بیكاری در بهره وری سازمان ها مؤثرند.

ب) عوامل درون سازمانی: عواملی كه داخل ساختمان های دولتی هستند و بهره وری آنها را تحت تأثیر قرار می دهند. مهم ترین عوامل درون سازمانی به شرح زیر هستند.

 1- نیروی انسانی

2- فضای سازمان: استقرار تجهیزات، ابزارها و ماشین آلات سازمان و طرز قرارگیری افراد در مكان های سازمان می تواند در چگونگی انجام كارهای سازمان تأثیرگذار باشد.

3- حقوق و دستمزد

 4- آموزش كاركنان

 5- تكنولوژی

6- تشویق و پاداش

7- فرهنگ سازمان: فرهنگ سازمان می تواند نقش مهمی در ارتقا یا كاهش بهره وری سازمان  ایفا کند و تشویق كننده تنبلی و تن پروری یا پركاری و تلاش، كیفیت و دقت در انجام كارها و. . . باشد. فرهنگ سازمان می تواند مانع بهره وری یا تسهیل كننده آن در مجموعه سازمان باشد.

8- كیفیت زندگی كاری

 9 - سبك و روش مدیریت.

دکترای مدیریت با گرایش بازاریابی