اوراق صكوك اسلامی (فرابورس) و كاربرد آنها در طرح های نوآورانه (قسمت سوم)

در قسمت قبلی ارکان انتشار صکوک بیان شد، در ادامه این بخش از مقاله به معرفی انواع صکوک و کاربردهای آن می پردازیم. اوراق صکوک به دو دسته غیر انتفاعی و انتفاعی طبقه بندی می شود.

از جمله پرکاربردترین انواع صکوک، صکوک اجاره و مرابحه است که بازدهی سود آنها به صورت معین بوده و در گروه ابزارهای مالی انتفاعی قرار می گیرند.

انواع صکوک

ابزارهای مالی غیر انتفاعی:

اوراق قرض الحسنه: براساس قرارداد قرض بدون بهره منتشر می شود، ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی آنها از دارندگان اوراق استقراض می کند و به همان مقدار بدهکار است و باید در سررسید معین یا عندالمطالبه به آنها پرداخت کند.

اوراق وقفی: اوراق بهادار با نام که به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می شود و به افرادی که قصد مشارکت در طرح های عام المنفعه را دارند، واگذار می شود.

ابزارهای مالی انتفاعی:

اوراق مرابحه: هدف آن بیعی است که فروشنده بهای تمام شده کالا را به اطلاع مشتری می رساند و پس از آن مبلغ یا درصد اضافه تری را به عنوان سود تقاضا می کند. این اوراق بازدهی ثابت دارند و قابل فروش در بازار ثانویه هستند. انواع اوراق مرابحه شامل: اوراق مرابحه تامین مالی، اوراق مرابحه تامین نقدینگی و اوراق مرابحه تشکیل سرمایه شرکت های تجاری است.

ساختار انتشار اوراق صکوک مرابحه به شرح ذیل می باشد:

اوراق اجاره: یکی از رایج ترین انواع صکوک، صکوک اجاره است. موارد کاربرد صکوک اجاره در تامین مالی پروژه های توسعه ای و خرید  دارایی های فیزیکی نظیر ساختمان، ماشین آلات و تجهیزات است. در این نوع اوراق، سرمایه گذار می تواند در مقاطع زمانی معین، سود حاصل از سرمایه گذاری خود را دریافت کند.

اوراق اجاره براساس عقد اجاره منتشر می شود و به صورت با نام و قابل نقل و انتقال که بیانگر مالکیت واحدهای سرمایه گذاری با ارزش برابر از دارایی های با دوام فیزیکی است. اوراق اجاره مبتنی بر سود معین و ثابت است، بدین صورت که اجاره بها را می توان در ابتدای هر دوره، انتهای دوره یا سررسیدهای ماهانه، فصلی و سالانه پرداخت کرد. این اوراق را می توان در بازار ثانویه و به قیمتی که توسط عوامل بازار تعیین می شود معامله کرد. انواع اوراق اجاره شامل اوراق اجاره تامین دارایی، اوراق اجاره تامین نقدینگی و اوراق اجاره جهت تشکیل شرکت های لیزینگ است.

ساختار انتشار اوراق صکوک اجاره به شرح ذیل می باشد:

اوراق استصناع: اسناد و گواهی های دارای ارزش یکسان که برای تجمیع وجوه لازم جهت ساخت کالایی استفاده می شود که تحت تملک دارنده صکوک است.

ساختار انتشار اوراق صکوک استصناع به شرح ذیل می باشد:

اوراق سلف: از اقسام بیع بوده و عکس نسیه است که جهت تامین مالی تولید یا ارائه کالای معین منتشر می شود. در این نوع اوراق، کالای مورد نظر توسط سرمایه گذار پیش خرید می شود.

اوراق منفعت: اسناد مالی بهادار که بیانگر مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی با دوام است.

اوراق جعاله: اوراق مالکیت مشاع خدمتی است که براساس قرارداد جعاله، انجام و تحویل آن تعهد شده است. بعد از پایان خدمت (موضوع جعاله) صاحبان اوراق، مالک مشاع نتیجه خدمت خواهند بود. نتیجه خدمت ممکن است امتیاز مالی یا دارایی فیزیکی باشد.

اوراق مشارکت: سندی است که گویای مالکیت دارنده آن نسبت به بخشی از یک دارایی حقیقی است و تا سررسید اوراق هر نوع تغییر قیمت دارایی متوجه صاحب اوراق مشارکت است.

اوراق مضاربه: در این نوع اوراق ناشر با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان را جمع آوری کرده و به عنوان مضاربه در اختیار بانی قرار می دهد و بانی هم در فعالیت اقتصادی سودآور به کار می گیرد. در پایان هر دوره مالی سود حاصله براساس نسبت هایی که روی اوراق درج شده است، میان ناشر و صاحبان اوراق تقسیم می شود.

ساختار انتشار اوراق صکوک مضاربه به شرح ذیل می باشد:

اوراق مزارعه: براساس قرارداد مزارعه طراحی شده است، بدین صورت که ناشر با واگذاری این اوراق، وجوه متقاضیان را جمع آوری کرده و با آن اراضی قابل زراعت خریداری می کند. سپس این اراضی را طی قرارداد مزارعه از طرف دارندگان اوراق به کشاورزان واگذار می کند تا روی این اراضی زراعت کنند و در پایان سال زراعی، محصول را با هم تقسیم کنند.

اوراق مساقات: ناشر با واگذاری این نوع از اوراق بهادار، وجوه متقاضیان را جمع آوری کرده و با آن باغات قابل بهره برداری را خریداری کرده و سپس با وکالت از طرف دارندگان اوراق طی قرارداد مساقات به باغبانان واگذار می کند تا به آنها رسیدگی کنند و در پایان، محصول به دست آمده را با هم تقسیم می کنند. در این نوع صکوک، دارنده اوراق نقش مالک، ناشر نقش وکیل و باغبان نقش عامل و اوراق مساقات سند مالکیت مشاع دارندگان است.

اوراق مشتقه: قراردادهای بین دو یا چند نفر که پرداخت های آن براساس موقعیت سنجی تعیین می شود.  اوراق مشتقه  ابزاری جهت کاهش یا انتقال ریسک به شمار می آیند. قراردادهایی نظیر سلف، آتی، معاوضه و اختیار معامله از رایج ترین اوراق مشتقه هستند.

نمودار زیر بطور اجمالی انواع صکوک را نشان می دهد:

نویسندگان:

ارتباط با دکتر مرسده میرسلطانی: مشاور توسعه بازار و تامین مالی : [email protected]

ارتباط با دکتر مهدی کنعانی: مدرس دانشگاه تهران و مشاور سرمایه گذاری : [email protected]