یک میلیارد گردشگر؛ یک میلیارد فرصت

سازمان جهانی جهانگردی شعار امسال روز جهانی گردشگری را یک میلیارد گردشگر، یک میلیارد فرصت انتخاب کرد. شعاری امیدوارکننده که به‌نظر می‌رسد هدف از انتخاب آن بیش از هرچیز اشاره به اثرات و پیامدهای مثبت صنعت گردشگری است که در عرصه اقتصاد و فرهنگ جوامع نمود می‌یابد. اثراتی از جمله اینکه گردشگری سهم 10 درصدی از تولید ناخالص داخلی کشورها (GDP)و 6درصد از مجموع صادرات جهانی را به خود اختصاص می‌دهد و اینکه به ازای هر 11گردشگر یک شغل ایجاد می‌شود.

علاوه براین، گردشگری موجبات رشد فرهنگ جوامع را نیزفراهم می‌سازد. نقش گردشگری در صلح، گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، نزدیکی و درک متقابل مردمان جهان از باورها و اعتقادات یکدیگر را هم نباید از قلم انداخت. متعاقب توسعه صنعت گردشگری، علوم گردشگری نیز پا به میدان گذاشت و با مرور زمان به بلوغ رسیدو امروزه نیز مطالعات گردشگری به یکی از جذاب‌ترین مطالعات علم بین رشته‌ای تبدیل شده است. با توسعه گردشگری که چشم‌انداز آتی نیز رقم یک میلیارد و 600میلیون گردشگر بین‌المللی را برای سال 2020 نشان می‌دهد، این سوال مطرح می‌شود که آیا قرن 21را می‌توان قرن گردشگری و جهان آتی را «دهکده‌ای برای گردشگری» تعبیر کرد؟ شواهد چه نشان می‌دهد؟ برای درک موضوع لاجرم باید به چند مسئله پیرامونی از قبیل جهانی شدن و اثرات آن بر گردشگری اشاره کنیم.

جهانی شدن و گردشگری؛ اثرات و روابط

امروزه جهانی شدن یکی از مهم‌ترین مطالب بحث‌انگیز دنیای کنونی است که به مثابه چتری جهانی برای یکپارچه‌سازی فرهنگ‌ها و اقتصاد جوامع در زیر یک سقف تأکید دارد. عمده تعاریفی که از جهانی شدن ارائه شده بر جنبه اثرات اقتصادی و فرهنگی این پدیده و شکل‌گیری اقتصادی نوین در عصر جهانی شدن حکایت دارد. اقتصاد نوینی که سبب شده تا نظام سرمایه‌داری میل به تجربه کردن هر چیز و هر جا را دنبال کند و حجم عمده‌ای از این تمایل را در چرخه گردشگری به‌کار گیرد. برهمین اساس گردشگری یکی از نتایج فرآیند جهانی شدن و از مهم‌ترین اجزای وابسته به اقتصاد جهانی است. به تعبیر برخی پژوهشگران، گردشگری امروزه یکی از بنیان‌های جهانی‌سازی و نماد بارز درهم فشردگی فضا - زمان در عصر پسامدرن است. تعداد گردشگران بین‌المللی و درآمد هنگفت حاصل از این صنعت-خدمت، دلیل این مدعاست. جهانی شدن با ویژگی‌هایی که دارد سبب شد تا بعد فاصله و فضا معنای دیگری یابد.

به عبارت دیگر اگر در گذشته انتقال انسان، اطلاعات و کالا مسئله‌ای زمان‌بر و هزینه بر بوده، در عصر جهانی شدن این مسائل دیگر جدی تلقی نمی‌شود و بر همین اساس کار سفر و گردش به راحتی صورت می‌گیرد. در همین راستا جهانی شدن سبب شده تا مسائل ایجاد شده برای همه ساکنان زمین حساسیت‌زا باشد. به عبارت دیگر اگر فرضا تخریب بناهای باستانی-تاریخی گذشته پیش‌تر یک رویداد با مخاطبانی در سطح محلی بوده، اما امروزه همه را به واکنش وا می‌دارد. افزایش حجم تبادلات و کنش‌های فرهنگی نیز از دیگر ویژگی‌های جهانی شدن است که در گردشگری نیز نمود دارد. به عبارت دیگر هم جهانی شدن و هم گردشگری در تبادلات میان فرهنگی از طرق گوناگون کارکرد دارند و سبب نزدیکی فرهنگ‌ها و البته محافظت از ابعاد هویتی می‌شوند. از تأثیرات مهمی که جهانی شدن در عرضه و تقاضای گردشگری نیز می‌گذارد نباید غافل شد.

دهکده جهانی؛ رسانه‌های ارتباطی و کمک به توسعه گردشگری

از دیدگاه مک لوهان دنیای امروز یک دنیای الکترونیکی است و رسانه‌های الکترونیکی با گسترش خود فاصله‌های زمانی و مکانی موجود میان انسان‌ها را از بین برده‌اند. به عبارتی دقیق‌تر وسایل ارتباط جمعی جدید مانند تلویزیون، رادیو، مطبوعات، اینترنت و. . . شیوه‌های زندگی بشری را تحت تأثیر خود قرار داده و متحول کردند. مک لوهان معتقد بود که رسانه‌های جدید باعث به وجود آمدن پدیده جهش اطلاعات خواهند شد. او می‌گفت: اطلاعاتی که انسان‌ها نیاز خواهند داشت، از چهار گوشه جهان و با سرعت فراوان در اختیارشان قرار خواهد گرفت به این ترتیب جهان بزرگ، روزبه روز کوچک‌تر می‌شود و انسان‌ها چه بخواهند و چه نخواهند، گویی در یک قبیله جهانی یا یک «دهکده جهانی» زندگی می‌کنند. چنین وضعیتی را امکانات الکترونیک فراهم خواهند کرد. این پیش‌بینی مک لوهان در صحنه گردشگری نیز متجلی شد؛ یعنی زمانی که گردشگری به عنوان یک پدیده پویای اجتماعی مطرح شد رسانه‌ها نیز به تبع آن به معرفی جاذبه‌های گردشگری پرداختند. با به تصویر کشاندن یک مقصد و معرفی آن به جهانیان، انگیزه مردم نیز برای بازدید و مسافرت به آنجا ترغیب شد.

این روند چنان پیش‌رفت که نقش رسانه و تبلیغات دیداری و شنیداری بسیار حیاتی تلقی شد چرا که مشخص شد اثر نفوذ برنامه‌های خبری و تماشایی در ذهن مخاطبان بسیار محسوس و ماندگار است. در این زمان کافی بود رسانه‌های خبری و برنامه‌های تلویزیونی یک مقصد را فاقد یا حائز امنیت برای فعالیت‌های گرشگری معرفی کنند، مدیران گردشگری مقصد نیز با استفاده از عصر ارتباطات رسانه‌ای، دست به تبلیغات وسیع جذب گردشگر برای مقاصد خود زدند. از طرف دیگر رسانه‌ها نقش سازنده‌ای درشکل‌گیری تصویر ذهنی از یک مقصد ایفا می‌کنند. همه این گفته‌ها و بسیار ناگفته‌های دیگر که در این مجال نمی‌گنجد به نقش رسانه در توسعه جریان‌های گردشگری و جابه‌جایی انسان‌ها برای مسافرت و شکل‌گیری مفهومی به نام «دهکده گردشگری» اشاره دارد. با هم بیشتر با این مفهوم آشنا شویم.

جهان کوچک ما؛ دهکده‌ای برای گردشگری

دگرگونی در مرزبندی‌های بین‌المللی مانند فروریختن دیوار برلین، فروپاشی نظام کمونیستی در اتحاد جماهیر شوروی، شکل‌گیری اتحادیه اروپا و برداشته شدن مرزهای سیاسی و تردد اتباع 26 کشور پیمان شینگن و شکل‌گیری حوزه پولی یورو، افزایش شرکت‌های چند ملیتی گردشگری و عرضه کنندگان محصولات گردشگری (در قالب بخش اقامت و سرویس‌های خدماتی، حمل و نقل هوایی و...) پیشرفت اطلاعات و ارتباطات در زمینه گردشگری و شکل‌گیری گردشگری الکترونیک و گردشگری مجازی، همگی از نشانه‌های کوچک شدن جهان برای گردشگری و افزایش تقاضای گردشگری است. براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، در سال 2014 تعداد گردشگران به یك میلیارد و 133 میلیون نفر رسیده و گردش مالی نزدیک به 1245 میلیارد دلار را رقم زده است. طبق پیش‌بینی‌های این سازمان در سال 2020 تعداد گردشگران به یک میلیارد و 600 میلیون نفر و در 2030 به یك میلیارد و 800 میلیون نفر خواهد رسید. جمعیتی که نشان‌دهنده کوچک شدن جهان، برای جابه‌جایی و افزایش سهم گردشگری در سبد اوقات فراغت جوامع است.

اگر روزگاری این رسانه‌ها بودند که جوامع را به یکدیگر نزدیک می‌کردند، اکنون دیگر این خود جوامع هستند که به یکدیگر نزدیک می‌شوند و فرهنگ‌ها و مقاصد جدید را بیش از پیش تجربه خواهند کرد. پیشرفت‌های روزافزون فناوری در حوزه‌های مختلف به خصوص در حمل‌و‌نقل نیز موجبات تردد و رفت و آمدهای آسان‌تر را مهیا می‌کند و دیگر سفر به سختی، هزینه بری و زمان‌بری گذشته، نخواهد بود. شواهدی که نشان می‌دهد «دهکده جهانی» برخاسته از ارتباطات رسانه‌ای مک لوهان در قرن بیستم به «دهکده گردشگری» برخاسته از سیاحت و مسافرت و اوقات فراغت نصیب شده جوامع در قرن بیست و یکم در حال تغییر چهره است و دهکده جهانی به دهکده گردشگری تبدیل خواهد شد.

در دهکده گردشگری هم انقلاب رسانه‌ای و کهکشان مارکنی مک لوهان در کنج خانه‌ها نقش دارد که باعث آشنایی مردم با مکان‌های جدید می‌شود و هم اوقات فراغت نصیب شده به جوامع و هم میل به پاسخگویی به کنجکاوی‌های ذهنی بشر برای شناخت بیشتر از جهان پیرامون. گردشگری در این عصر هم به صورت عینی و هم به صورت ذهنی، در فضای حقیقی و فضای مجازی، گسترشی فراگیر می‌یابد و رویکردی را به تجربه کردن هرچیز به نمایش خواهد گذاشت. بنابراین دهکده جهانی امروز، دهکده‌ای برای گردشگری و آشنایی با فرهنگ‌ها خواهد شد.