صمد شهام از حال و هوای مجموعه‌ داری کبریت در ایران می‌ گوید / کبریت زشت وجود ندارد

ساعت‌ها می‌توان به کبریتی زل زد، بدون اینکه خسته شد. چه چیزی در این تصاویر است که تا این اندازه می‌تواند کسی را مجذوب خودش کند؛ تصاویری که نمونه‌های باکیفیت‌ترشان در سایت‌های اینترنتی موجود است. این جملات تا حدودی می‌تواند حال و هوای یک مجموعه‌دار کبریت را بیان کند. خیلی نمی‌شود درک‌شان کرد مگر اینکه احساساتی همانند آنها داشته باشید. این قاعده‌ای است که در مورد هر مجموعه‌داری صدق می‌کند. این بار البته می‌خواهیم از کبریت و دنیای جالبش بنویسیم؛ سابقه‌اش در ایران و حضورش در عالم مجموعه‌داری.

جالب است بدانید هنوز افتخار اختراع کبریت بین کشورهای زیادی جا به جا می‌شود. آلمان‌ها افتخار این اختراع را برای کامرر می‌دانند و اتریشی‌ها و مجارها نیز آن را به اتین رومر و پرشل نسبت می‌دهند اما بنابر اسناد موجود، نخستین کارخانه کبریت‌سازی جهان توسط کامرر آلمانی در سال ۱۸۳۲ میلادی ساخته شد. به هر روی نخستین کارخانه کبریت در ایران کبریت توکلی است که در سال 1297 احداث شده است. برای بررسی هر چه بیشتر مجموعه‌داری در حوزه کبریت صحبتی با صمد شهام داشته‌ایم.

اگر امروزه در ایران محور مجموعه‌داری بیشتر بر مدار تمبر، اسکناس و سکه می‌چرخد، همین 30 تا 40سال پیش کبریت به اصطلاح خیلی روی بورس بوده و افراد بیشتری در این زمینه فعالیت می‌کرده‌اند. کبریت که در دوره ناصری با تصویر شیر و خورشید و در روسیه تولید می‌شده تا سال 1297 وارداتی محسوب می‌شده اما در این سال تاجری از تبریز که در کار قند و شکر هم بوده به احداث کارخانه کبریت‌سازی در آذربایجان اقدام می‌کند.

 چند کتاب هم در زمینه کبریت منتشر شده است. از جمله کتابی به قلم مهدی سیدی که مرحوم شده و کتابش مرجعی برای مجموعه‌داران است. البته قبل از آن کتاب مرحوم مشیری در زمینه لیبل‌های ایرانی و خارجی منتشر شده بود اما مسئله این است که کتاب مرحوم سیدی مربوط به 1347 است و کتاب مرحوم مشیری تاریخی قبل از این دارد. در حالی که در دنیای مجموعه‌داری به روز بودن اطلاعات از اصول مهم شمرده می‌شود.

یتیمی مجموعه‌داری کبریت

صمد شهام از مجموعه‌داران کبریت در این زمینه می‌گوید: مجموعه‌داری کبریت به نوعی یتیم است و مرجع موثقی در این زمینه نداریم. قیمت‌گذاری‌ها به موقع انجام نمی‌شود و با همه ارزشمندی این کالا هنوز جایگاه خودش را به دست نیاورده است. این مجموعه‌دار تنوع لیبل را در کبریت ایران بالا نمی‌داند و دلیل این را تعطیلی بعضی کارخانجات کبریت در ایران بر می‌شمرد.

شهام با اشاره به تعداد دومیلیونی لیبل کبریت در آمریکا از گستردگی این حوزه مجموعه‌داری در جهان می‌گوید. این مجموعه‌دار همچنین یکی از کبریت‌های بسیار خوب و محبوب آمریکایی را دیاموند معرفی می‌کند که در اندازه‌های مختلف خانواده و معمولی تولید می‌شود؛ کبریتی که نمونه خانواده‌اش تا 250هزار تومان در بازار قیمت دارد.

عشق به کبریت و لیبل

هیچ فرقی نمی‌کند مجموعه‌دار چه چیزی باشی بلکه یک عنصر مشترک در میان مجموعه‌داران وجود دارد و آن هم عشق به مجموعه است. شهام می‌گوید: کبریت‌ها را به چشم بچه‌هایم نگاه می‌کنم و یک قران از قبل مجموعه‌هایم به دست نیاورده‌ام و فرقی هم نمی‌کند که خارجی باشد یا داخلی. چنانچه من کبریت خارجی هم دارم و این نکته می‌تواند مورد توجه علاقه‌مندان کبریت باشد که ورود و خروج کبریت قانونی نیست و اگر مثلا در فرودگاه کسی را ببینند کبریت به همراه دارد، به اصطلاح گیر می‌دهند. ولی قوطی خالی کبریت مشکلی برای ورود و خروج ندارد.

آماری نداریم

یکی از مشکلات حوزه مجموعه‌داری کبریت، نبود آمار دقیق از تعداد لیبل‌های چاپ شده در این حوزه و تعداد طرح‌هایی است که تاکنون تولید شده‌، در حالی که آمار و ارقام در حوزه مجموعه‌داری از ارزش بالایی برخوردار است. شهام خودش 8هزار کبریت دارد که بیشتر خارجی است و نبود نمایشگاهی برای عرضه آنها را دردناک می‌داند در حالی که کبریت‌ها بسیار زیبا و دیدنی هستند. البته انجمن کبریتی هم در این زمینه وجود دارد که به گفته شهام حتی مکان مشخصی برای تشکیل جلسات خود ندارند و در منزل اعضا این جلسات برگزار می‌شود. این انجمن در صورت حمایت مایل است با کار کارشناسی کتابی جامع در این زمینه منتشر کند.

از آب رفتن کبریت‌سازی‌ها تا ارزشگذاری کبریت

در دنیای کبریت ایران اتفاقات زیادی افتاده است؛ از تعطیل شدن کارخانه‌هایی مانند سپیدان که خط تولیدش به کلی به هندوستان فروخته شده تا تعطیلی دیگر کارخانه‌ها. در حال حاضر تعداد کارخانه‌های فعال به زور به تعداد انگشتان یک دست می‌رسد. البته تیراژ و تعداد کبریت‌ها در بازار از عوامل موثر در قیمت‌گذاری کبریت‌هاست. اما ارزشگذاری یک کبریت بر چه اساسی صورت می‌گیرد؟ این سوالی است که برای خریداران این حوزه پیش می‌آید.

شهام می‌گوید: مثلا کبریت معمولی را در نظر بگیرید، اگر کبریت کوچک‌تر از این حد باشد یا بزرگ‌تر، ارزشمند می‌شود. دیگر اینکه عکس و ظاهر و تمیز یا کهنه بودن کبریت‌ها به‌ویژه کبریت‌های چوبی قدیمی که حتی نمی‌شود باز کرد و اگر باز کنی می‌ریزد، از دیگر دلایل ارزشمندی کبریت‌ها به شمار می‌رود. در واقع هر چه کبریت کهنه‌تر و کمیاب‌تر باشد، ارزش بیشتری دارد.

 البته در مورد کبریت‌های بعد از انقلاب تمیزی و راحتی باز و بسته کردن آنها بسیار مهم است. عامل دیگری هم که مهم است، طرح کبریت است. مثلا اگر کارخانه‌ای مجموعه‌ای از تمام گل‌های ایران را تولید کرده باشد، این مجموعه کامل، ارزشمند است. زیبایی کبریت هم مهم است. در ادامه باید بگویم که نگهداری از کبریت هم بسیار مهم است. آب نباید به آن برسد و حتی در معرض وزش باد هم نباید باشد و باید سلفون به دور آنها پیچید.

کبریت‌های مشهوری هم با عناوینی چون نقشه ایران به شکل زن و محمدعلی شاه در دنیای مجموعه‌داری ایران زبانزد خاص و عام است که گاه قیمت‌های شگفت‌انگیزی برای آنها عنوان می‌شود. هر چند شهام چنین رقم‌هایی را باور ندارد و می‌گوید: این کبریت‌ها خیلی هم گران نیستند و تا 40هزار تومان در بازار خریدوفروش می‌شوند. البته مجموعه‌دارها همه کبریت‌ها را جمع می‌کنند و نمی‌توان گفت کبریتی محبوب‌تر است. کبریت زشت تا حالا ندیده‌ام. هر چند کبریت خلیج فارس و محمدعلی‌شاه جزو کبریت‌های محبوب محسوب می‌شوند.

شهام با لهجه شیرین و دلنشین آذری‌اش از هر کسی که صحبتی به میان می‌آورد، از او به خوبی یاد می‌کند. هیچ بدگویی از کسی ندارد و پیوسته خواهان این نکته است که مجموعه‌داران کبریت باید اجماع بیشتری روی این بحث داشته باشند و برای کبریت، کارهای بیشتری انجام دهند.

این مجموعه‌دار همچنین اهمیت نشریه تخصصی در زمینه مجموعه‌داری را به فال نیک می‌گیرد و جای چنین مجله‌ای را خالی می‌داند و می‌گوید: درد مجموعه‌داران باید جایی درج شود، حتی کسانی که خریدوفروش می‌کنند و به نوعی در این چرخه اقتصادی فعالیت می‌کنند. باید همه زوایا را ببینید و به رسته‌های مختلف مجموعه‌داری توجه کنید.