بررسی اصول طراحی پوسترهای جشنواره‌ ای در گفت و گو با محسن جاوید / پوستر ، رسانه تبلیغاتی یا اثر هنری؟

تا به حال چند بار برایتان پیش آمده که با دیدن یک پوستر یا تبلیغات جذاب ز یک فیلم به دیدن آن ترغیب شده‌اید، در حالی که شاید بعد از دیدن فیلم با خود گفته‌اید آنگونه که پوستر، فیلم را جذاب نشان داده بود خودش جذاب نبود؟ ماه بهمن مملو از جشنواره‌های مختلفی است که نیاز به طراحی پوسترهای جذاب و متنوع دارند؛ پوستر‌هایی که مانند یک رسانه تبلیغاتی قوی باید مخاطبان را برای شرکت در این جشنواره‌ها ترغیب کنند. به هرحال خلق یک پوستر جذاب با یک اثر هنری فرق دارد، زیرا عامه مخاطبان زمان زیادی را صرف نگاه کردن به پوستر نمی‌کنند و انتظار دارند با یک نگاه تمام مبحث را بفهمند و عبور کنند. لذا دید صرفا هنری در طراحی یک اثر گرافیکی جای کمی تامل دارد، ولی این بدان معنی نیست که اگر یک گرافیست توانست تمام فاکتورهای اختصار بیان و اصول کار طراحی را به خوبی رعایت کند، اثر او یک اثر هنری خوب نباشد. با محسن جاوید، مدرس و کارشناس گرافیک که سابقه‌ای طولانی دراین زمینه دارد به گفت‌وگو نشسته‌ایم. ایشان درباره بایدها و نبایدهای طراحی پوستر تبلیغاتی به سوالات «فرصت امروز» پاسخ می‌دهد.

***

در طراحی پوستر جشنواره‌ها بیشتر از همه باید به چه نکاتی دقت کرد؟

در طراحی پوستر یک جشنواره مهم‌ترین امری که طراح می‌بایست به آن توجه کندبرقراری ارتباطی کامل بین ایده و اجرا با موضوع جشنواره است. هرچقدر اجرای طرح بتواند معنای عمیق‌تری از محتوای جشنواره را در یک دید کوتاه از پوستر به مخاطب انتقال دهد می‌توان آن پوستر را موفق‌تر دانست. این امر مستلزم این است که گرافیست خود را با فضای محتوایی و موضوعی جشنواره به لحاظ ذهنی نزدیک و همسو ببیند و خود را در جایگاه مخاطب بنشاند تا بتواند نیاز بصری او را درک کرده و از عناصر تاثیرگذارتری در طرح بهره گیرد. از نمونه پوسترهای خارجی می‌شود به پوسترهای برگزیده فیلم‌های سینمایی سال جهان که اغلب از سوی مجله امپایربه‌عنوان یک مرجع انتخاب می‌شود اشاره کرد.

خاطرم هست در سال 2013 از بین انبوه پوسترهای جذاب و پر زرق و بر موجود با اکثریت آرا پوستر ساده و در عین حال بسیار جذاب فیلم جاذبه (Gravity) توسط مجله امپایر به‌عنوان پوستر برگزیده فیلم سال معرفی شد. پوستری که در عین سادگی با شکوه و به طرز عجیبی ترس تنهایی در فضا را برای بیننده به تصویر می‌کشید. از نمونه پوستر‌های داخلی هم می‌شود به پوسترهای زیبایی که در هشتمین جشنواره سوگواره هنر عاشورایی در ماه گذشته به نمایش در آمدند اشاره کرد. بسیاری از آنها دیدهای بدیع و اجراهایی خلاقانه و گاه جسورانه داشتند و در بسیاری از آنها خبری از کلیشه‌های روز نبود. 

ماه بهمن جشنواره‌های فراوانی برگزار می‌شود که برای آنها اغلبپوسترهای مختلف طراحی می‌شود، نظر شما درباره این آثار چیست؟ 

مطمئنا پوستر که امروزه نه تنها به‌عنوان یک عنصر دیداری تبلیغاتی بلکه به‌عنوان هویت و شناسنامه بصری و هنری یک رویداد محسوب می‌شود از جایگاه بسیار خاص و ویژه‌ای برخوردار است. همان‌طور که اجرای قدرتمند آن اگر در سایه تخصص و فهم صحیح از موضوع باشد، می‌تواند به‌عنوان یک رسانه تبلیغاتی داخلی برای جذب مخاطب موثر واقع شود، به همان اندازه نیز اجرای ضعیف آن می‌تواند دید بدی از کار را در ذهن بیننده ایجاد کند.

متاسفانه در بسیاری از جشنواره‌های داخلی شاهد این هستیم که انتخاب پوستر عمدتا تحت تاثیر نظرات شخصی افراد غیر‌متخصص و گاه اعمال نفوذها و گزینش‌های غیر‌مدبرانه است. بارها و بارها دیده‌ایم که در طراحی پوستر بسیاری از جشنواره‌ها خبری از فراخوان طراحی نیست و اگر هم باشد یک فراخوان تشریفاتی است. طرح نهایی از قبل انتخاب شده و در نهایت به‌رغم ارسال طرح‌های بسیار خوب، طرحی بسیار ضعیف و بی‌کیفیت تایید شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جای بسی تاسف است که فقر زیبایی‌شناسی بصری در بین بسیاری از تصمیم گیرندگان سبب می‌شود که در بسیاری از جشنواره‌ها حتی جشنواره‌های هنری شاهد طرح پوستری غنی و خالی از نقص چه در ایده و چه در اجرا نباشیم. این در حالی است که چه در بین طراحان پیشکسوت و چه در میان طراحان جوان ما کم نیستند افرادی که می‌توانند آثاری بسیار زیبا و در خور توجه خلق کنند فقط این امر مستلزم کمی تدبیر مدیران تصمیم گیرنده و اندکی دقت نظر بیشتر دبیران جشنواره‌ها است.

نظرتان درباره پوستر جشنواره تئاتر فجر امسال که با اعتراضات فراوانی روبه‌رو شد، چیست؟ 

متاسفانه پوستر جشنواره تئاتر امسال از هر دو حیث اجرا و ایده محل بحث و انتقاد‌های فراوانی است. نه ایده چندان خلاقانه‌ای در طرح به چشم می‌خورد و نه اجرایی که از یک کار گرافیکی فنی و اصولی حکایت کند. پوستر مورد بحث متعلق به جشنواره تئاتر است. سوال اول این است که آیا با دیدن آن واقعا حس دیدن پوستر بزرگ‌ترین رویداد مربوط به هنر تئاتر کشور به بیننده دست می‌دهد؟!

نکته دوم اینکه المان‌هایی که در عناصر تصویری نشانی از تئاتر دارند ماسک‌ها یا سیماچه‌هایی است که بر صورت مرد و زن قرار دارند که البته اگر اینها تنها عناصر بصری مرتبط با موضوع باشند پس چرا در حاشیه کار قرار گرفته‌اند و در شلوغی تصاویر مرکز پوستر گم شده‌اند. در صورت توجه به این نکته می‌شد از ترکیب‌بندی مناسب‌تری بهره گرفت. در مطلبی که از پدید آورنده طرح منتشر شده بود دیدم که ایشان عنوان کرده بودند که مرد و زن (بازیگر) به کار رفته در طرفین پوستر نماد آدم و حوا و مینیاتور نقش بسته در نقشه ایران نشان بهشتی است که آدم و حوا از آن رانده شدند و آن بهشت را تقدس هنر و غنای هنر نمایش تئاتر در نظر گرفته‌اند.

باید گفت ایده پوستر آنقدر پیچیده است که حتی پس از رمز گشایی طرح آن توسط پدید آورنده اثر نیز به سختی می‌توان طرح و ایده را با موضوع جشنواره مرتبط دید. آیا واقعا رکود فعلی تئاتر ایران با بهشت به تصویر کشیده شده در میان نقشه ایران مطابقت دارد؟ قطع حاشیه پوستر توسط طرح امواج دریای خزر در بالا و امواج دریای عمان در سمت راست پوستر و ایجاد دو مثلث مشکی در بالا و طرفین پوستر ترکیب‌بندی پر تنشی را القا می‌کند. اگر طراح به دنبال استفاده از عناصر اصیل ایرانی بود بهتر نبود تا برای عنوان پوستری بدین مهمی یک تایپوگرافی جذاب با یک خط اصیل ایرانی طراحی کند به جای اینکه از فونت آماده کامپیوتری بهره گیرد و نوع نوشتار بدون رعایت اصول تایپوگرافی و ترکیب‌بندی متن به شکل نوشته‌های وسط چین شده به صورتی شلوغ در پایین پوستر بیاید؟

در نگاه اول وقتی نقشه ایران و تصویر مرد و زن را می‌بینید احساس می‌کنید طرح قوام لازم را به جهت کمپوزیسیون و ترکیب‌بندی ندارد. نوع ارتباط تصاویر مرد و زن که به شکل امروزی و متجدد ظاهر شدند با تصویر‌سازی زمینه کاملا نامتجانس است و نتوانسته ارتباط خوبی پیدا کند هرچند اگر پرداخت‌های بهتری در اجرا صورت می‌گرفت حتما می‌شد به‌گونه‌ای ارتباط میان این فضا‌ها را به شکل قابل توجهی به هم نزدیک کرد تا دیگر این ناپیوستگی و جدایی حال و هوای بین عناصر تصویر چندن چشمگیر نباشد. دست چپ زن بازیگر و دست راست مرد بازیگر که در حال دعوت به داخل ایران هستند به دلیل نزدیکی رنگ کار کاملا با زمینه ممزوج شده و بدون دقت بسیار، چندان قابل تشخیص نیستند و این باز از ضعف‌های اجرای کار است. 

در گوشه چپ پایین پوستر خطی عمودی که اسامی مجریان پوستر را ذکر کرده آنقدر طولانی است که به‌عنوان یک عنصر بصری ادعا داشته باشد و چشم را به سوی خود جلب می‌کند. نکته بسیار مهم دیگر اینکه طرح یک پوستر باید بتواند در کوتاه زمان و با صرف فقط یک مکث کوتاه پیام خود را به بیننده منتقل کند نه اینکه نیاز به رمزگشایی برای فهم داشته باشد. هر چند مامکن است در وهله اول پیامی آشکار را به مخاطب دهد و نوع طرح به‌گونه‌ای جذاب باشد که مخاطب را به درگیر شدن بصری با طرح ترغیب کند تا به دنبال پیام پنهان و رمز گونه طرح بگردد و بپردازد و البته بسیاری از نکات ریز و درشت دیگر که به جهت جلوگیری از اطاله کلام لزومی به تفصیل بیشتر نمی‌بینم.

بالاخره مسئولان پذیرفتند که این پوستر مناسب جشنواره نیست و دوباره فراخوان طراحی دادند در حالی که جشنواره شروع به کار کرده است،نظرتان دراین باره چیست؟ 

این اقدام یک وجه منفی و یک وجه مثبت دارد. وجه منفی آن این است که با این حرکت مسئولان نشان دادند که نقدهای پیرامون این پوستر کارگر افتاده، پس عقب‌نشینی کرده و کیفیت پایین طراحی پوستر را پذیرفته‌اند و قبول دارند که این پوستر درخور اسم جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نیست. خب این امر مطمئنا گویای ضعف برگزار‌کنندگان جشنواره و اهمال ایشان در انتخاب عنصر بسیار مهمی چون پوستر جشنواره است که باعث نگرانی مخاطب از اعتماد به کیفیت این جشنواره می‌شود اما وجه مثبت این است که با کارگر افتادن نقدها جای امیدواری هست که بتوان از اجراهای ضعیف گرافیک لااقل در سطوح کلان جلوگیری کرده و با ایجاد چنین حساسیت‌هایی به ارتقای کیفی کارهای گرافیکی کمک کرد. وقتی پوستر یک جشنواره، یک فیلم یا یک محصول از طرح ضعیفی برخوردار باشد خود به خود حس پایین بودن کیفیت را به بیننده القا می‌کند.