معرق‌کاری در گذر زمان

معرق‌کاری که امروزه یکی از تزئینات مهم در زمینه فرآورده‌های چوبی محسوب می‌شود، به لحاظ تاریخی جزو نخستین کارهای هنری دست بشر است که سابقه‌ای تقریبا کهن دارد. از آنجایی که چوب همیشه در دسترس بشر بوده، یکی از منابع مهم برای زندگی محسوب می‌شده و با شکل‌گیری تمدن‌های کهن بشری، کم‌کم به این ابزار کاربردی، از حیطه هنری نیز نگاه شده و بشر به دنبال خلق زیبایی از طریق این نعمت طبیعی بوده است. داستان معرق داستان طولانی و پیچیده‌ای است که ریشه در کهن‌ترین تمدن‌های انسانی دارد و در حال حاضر نیز با این سابقه کهن، جایگاهی ویژه در میان هنرهای دستی یافته است.

با این وصف معرق‌کاری مربوط به دوران باستانی می‌شود به‌طوری‌که در کتاب ادیسه هومر نیز به آن اشاره شده است آنجا که پنه‌لوپه، همسر ادیسه، در مورد تخت عروسی‌اش صحبت می‌کند و منبت‌کاری آن را از جنس طلا و نقره و عاج می‌داند.آنچه از آثار معرق‌کاری کشف شده در جهان برداشت می‌شود، این نکته است که در ادوار قدیمی‌تر بیشتر از عاج و ساروج و چوب راش در ساخت این تزئینات چوبی استفاده می‌کردند.در تمدن‌های قدیمی‌تر مانند یونان، روم و مصر کنده‌کاری روی چوب متداول بوده و در کنار آن رنگ‌آمیزی نیز بخش دیگری از این هنر را تشکیل می‌داده است.

قدیمی‌ترین نمونه معرقی که در دست است مربوط به تابوت منبت‌کاری‌شده‌ای است که در بین‌النهرین کشف شده و به 2هزار سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. در اروپا نیز این صنعت بیشتر در ایتالیا مورد استفاده قرار می‌گرفت و قدیمی‌ترین نمونه‌های آن در تزئینات مبلمانی یافت می‌شود که مربوط به 700 سال قبل از میلاد مسیح بود. ایتالیا ازجمله کشورهای پیشگام در این صنعت بوده و امروزه نیز شهر ایتالیایی سورنتو یکی از مراکز پررونق معرق در جهان محسوب می‌شود که خصوصا در کلیسای جامع این شهر تبحر هنرمندان آن به چشم می‌آید و معرق‌کاری جعبه موسیقی آن ظرافتی خیره‌کننده دارد.

مصریان باستان نیز از جمله مردمانی بودند که از چوب برای مصارف زینتی استفاده کرده و در تزئین صندلی‌های خود با ایجاد نقوش هندسی روی چوب معرق‌کاری می‌کردند. رومیان نیز از نخستین هنرمندان در زمینه معرق‌کاری به شمار می‌روند که از چوب راش، افرا، صنوبر و بلوط بیشتر استفاده می‌کردند. بر این مبنا رومیان نیز با سابقه‌ای 2 هزارساله در کار معرق‌ با چوب پیشگام بودند. تا قرن هفدهم معرق‌کاری در انگلستان بیشتر به تزئینات کمد و قفسه‌ها مربوط می‌شد که توسط صنعتگران این سرزمین انجام می‌شد.

در فرانسه نیز با حمایت خاندان سلطنتی از این صنعت، در قرون هفدهم و هجدهم شاهد رونق چشم‌گیر آن هستیم که خصوصا در کاخ ورسای نمونه‌های اعلای آن به چشم می‌خورد. در کشورمان ایران نیز از دیرباز شاهد استفاده از چوب هستیم، به‌طوری‌که در زمینه نقوش و طرح‌های انجام شده روی چوب نیز آثار باستانی‌ یافت شدند که البته برخی معتقدند این صنعت از کشورهای دیگری مانند مصر وارد ایران شده است، به‌هرحال این صنعت در کشور ما نیز دارای قدمتی کهن است و قدیمی‌ترین نمونه معرق‌کاری یک شانه چوبی است که در شهر سوخته زابل کشف شده است.

امروزه این صنعت در تمان جهان رشد چشم‌گیری یافته و در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شاهد شکوفایی آن در آمریکا نیز هستیم. معرق‌کاری صنعتی است که با توجه به وقت و ظرافتی که می‌طلبد، قیمت آن نیز نسبتا بالاست و از قدیمی‌ترین دوران تا حال حاضر بیشتر طبقات ثروتمند جامعه قادر به تهیه آن هستند، به‌طوری‌که نمونه‌های معرق‌کاری که از گذشته نیز به یادگار مانده است، بیشتر در کاخ‌های سلطنتی دیده می‌شود که مؤید همین مطلب است. در حال حاضر بسیاری از ساعت‌ها، کمدها و میزهای معرق‌ در موزه‌های معروف جهان نگهداری می‌شوند.