افت سودآوری شرکت‌ها در سال 2016 ادامه می‌یابد / متانول در بن‌بست اقتصاد چین و قیمت نفت

صنعت پتروشیمی با داشتن سهم بالایی از بازار سرمایه همواره مورد توجه سرمایه‌گذاران بوده و رونق چندین ساله این صنعت و رشد نجومی قیمت سهام این گروه در سال‌های گذشته سهامداران را وفادار و پیگیر تحولات این گروه کرده است، به‌طوری که اگر حرف از سرمایه‌گذاری بلندمدت باشد، در توصیه‌ها، پتروشیمی جایگاه بالایی دارد. در بین محصولات پتروشیمی متانول در بازار سرمایه کشور سهم بالایی داشته و سه شرکت مهم بورسی شامل پتروشیمی زاگرس، پتروشیمی فن‌آوران و پتروشیمی خارک، به‌عنوان محصول اصلی و پتروشیمی شیراز به‌عنوان یکی از محصولات به تولید متانول مشغول‌اند.

پتروشیمی زاگرس به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده متانول کشور در حال حاضر بیش از 65 درصد از ظرفیت متانول ایران را به خود اختصاص داده است. این شرکت که توانست تا آذر ماه 92 در یک دوره 16 ماهه با افزایش بیش از چهار برابر در ارزش سهام همراه شود، همچون سایر هم‌گروهی‌های خود در دو سال اخیر به گوشه‌ای دنج و تنها رانده شده و با کاهش 61 درصدی در ارزش مواجه شده است. همچنین پتروشیمی خارک که در دوره رشد با افزایش ارزش 5 برابری مواجه شد، در طول دو سال اخیر روندی نزولی داشته و 26 درصد از ارزش خود را از دست داده است. (جدول1)

با این وجود، از هفته گذشته با توجه به صحبت‌های مختلف در مورد تعیین نرخ خوراک پتروشیمی زیر 10 سنت، سهام این گروه با رشد مواجه شد. در طول دو سال اخیر نیز هر بار از مشکلات صنعت پتروشیمی صحبت به میان آمد، نخستین انگشت اتهام به سمت افزایش نرخ خوراک پتروشیمی رفت، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد علاوه بر این عامل مهم، مشکلات عدیده دیگری نیز وجود دارد که کسب‌و‌کار متانول را تحت فشار قرار داده است.

گرچه نگارنده گزارش حاضر، همچون دیگر اهالی بازار سرمایه، یک سالی است که چشم به‌سوی تدبیر دولت در تعیین نرخ خوراک پتروشیمی دوخته و پاسخ انتظارش گذر هفته‌هایی است که در جریان است و خبر از تعیین نرخ نمی‌آید! اما این گزارش قصد دارد به دیگر مشکلات مهم این کسب‌و‌کار از صنعت پتروشیمی بپردازد و در پی بررسی دلایل افول صنعت، چشم‌اندازی از آینده آن ارائه کند.

عوامل مؤثر بر صنعت

همواره در تحلیل صنایع و پیش‌بینی چشم‌انداز آن، تحلیلگر به دنبال تعیین مؤلفه‌های مهم مؤثر بر صنعت بوده و با درک درست از مؤلفه‌های مهم می‌تواند تصویری روشن‌تر از آینده ارائه کند. در سال 2014 معادل 31 درصد از متانول مصرفی دنیا، در تولید فرمالدئید به کار رفته است. همچنین 10 درصد از متانول صرف تولید اسیداستیک شده است. با این وجود بخش مهمی از مصرف متانول به تولید سوخت مربوط بوده که مصرف این بخش جمعاً به 40درصد می‌رسد و شامل تولید گازوییل، دی متیل اتر و‌ام تی بی‌است.

با توجه به صرفه‌هایی که در تولید سوخت از متانول به دلیل اختلاف قیمت گاز طبیعی  (ماده اولیه تولید متانول) و قیمت نفت  (به‌عنوان ماده اصلی در تولید بنزین و سایر سوخت‌ها) در طول سال‌های ثبات قیمت نفت در محدوده 115 تا 100 دلار، وجود داشت، رشد مصرف در بخش تولید سوخت افزایش یافت. از این رو براساس گزارش IHS بین سال‌های 2002 تا 2013 میانگین رشد سالانه تقاضا برای متانول در تولید سوخت معادل 9.1 درصد بوده، درحالی‌که میانگین رشد کل مصرف متانول بین این سال‌ها به 5.2 درصد محدود شده است.

در این مقایسه اهمیت رشد بخش انرژی از مصرف متانول بسیار مشهود بوده و رشد آتی آن نیز به ادامه برنامه‌های انرژی بستگی دارد. بر این اساس مؤسساتی همچون IHS در چشم‌انداز صنعت متانول رشد بیش از 11درصد را برای پنج ساله آتی در بخش سوخت در نظر گرفته‌اند. نکته حائز اهمیت در این دست پیش‌بینی‌ها قیمت نفت خواهد بود، به‌طوری که در پیش‌بینی‌های IHS قیمت نفت در محدوده 100 دلار منظور شده و این مؤسسه فرض کرده، با توجه به اختلاف معنادار بین قیمت گاز طبیعی و نفت خام  (در قیمت‌های 100 دلار) رشد مصرف این بخش شدت گیرد. (نمودار2)

به‌طور کلی می‌توان گفت بخش مربوط به انرژی در صنعت متانول ارتباط مستقیمی باقیمت نفت داشته و با کاهش قیمت نفت و کمتر شدن فاصله آن با گاز طبیعی استفاده از متانول در بنزین‌سازی با افت تقاضا مواجه خواهد شد. اما 60 درصد دیگر متانول صرف کاربردهای سنتی متانول شده و با رشد اقتصادی رابطه مستقیم دارد. در سال 2013، حدودا 44 درصد از متانول به مصرف چین رسیده است. از این رو، چین نقش مهمی در بازار داشته و تقاضا در این اقتصاد بزرگ نقشی اساسی در آینده صنعت را بر عهده خواهد داشت.

نقش مهم این بازار زمانی مشهود می‌شود که رشد تقاضا برای متانول در چین با سایر نقاط دنیا مقایسه شود. براساس آمار رسمی بین سال‌های 2006 تا 2011 میانگین رشد سالانه تقاضا در چین معادل 24 درصد بوده که نسبت به سایر نقاط دنیا معادل 0.15- درصد بوده است. در نتیجه رشد مصرف متانول به‌طور جدی به مصرف چین گره خورده است. چین از بخشی از متانول، به‌عنوان ماده خام برای تولید الفین استفاده می‌کند. نخستین کارخانه تولید الفین از متانول در چین در سال 2010 شروع به کار کرد؛ در حال حاضر شش کارخانه فعال در چین بیش از هشت میلیون تن متانول برای تولید الفین نیاز دارند.

این رقم در مقایسه با حدود 29 میلیون تن مصرف چین در سال 2014، سهم 30 درصدی را به خود اختصاص داده است. از این تعداد سه واحد تولید متانول خود را از زغال سنگ به دست آورده و به الفین تبدیل می‌کنند و بقیه واحدها با واردات حدودا 3میلیون تن متانول به تولید مبادرت می‌ورزند.  در نتیجه مطالب فوق باید گفت رشد مصرف متانول در چین و مخصوصا برنامه‌های رشد مصرف متانول در بخش انرژی این کشور محرک اصلی و مهم رشد مصرف متانول در سال‌های گذشته بوده است.

ادامه رکود صنعت متانول

به‌طور خلاصه رشد اقتصادی مخصوصا در چین و قیمت نفت دو عامل مؤثر برای پیش‌بینی چشم‌انداز آتی تقاضای متانول هستند. اقتصاد چین از سال 2014 پس از سال‌ها رشد اقتصادی بالا، وارد فازی جدید از شرایط اقتصادی شد که برخی کارشناسان آن را رکودی تصور می‌کنند که چند سالی بر پیشانی این کشور نقش خواهد بست. این در شرایطی است که دولت این کشور برای رفع این مشکل، به تغییرات گسترده در سیاست‌های اقتصادی روی آورد و سیاست‌های حمایتی زیادی را در پیش گرفت.

برای مثال، در آخرین تصمیم، دولت این کشور، به‌منظور افزایش تقاضای متانول اقدام به کاهش تعرفه گاز طبیعی تحویلی به کاربران صنعتی به میزان 0.7 یوان کرد. باوجود اینکه این اقدام دولت چین در جهت افزایش تقاضا برنامه‌ریزی شده بود؛ اما افت بهای تمام شده تولید در این کشور به دلیل تخفیف در خوراک موجب افت قیمت متانول شد. رکود اقتصادی در این کشور ماه‌هاست که ادامه دارد و شاخص تولیدات صنعتی چین  (نمودار 2) به‌عنوان یکی از شاخص‌های مهم برای اندازه‌گیری سطوح تولید و رونق اقتصادی در این کشور؛ به کمترین سطح خود در سال 2008 نزدیک شده است و روند نزولی آن از سال 2011 ادامه داشته است. (نمودار1)

ادامه رکود در چین در تمام ابعاد موجب کاهش تقاضای کل شده و کاهش تقاضای کل در این کشور موجب کاهش رشد مصرف متانول در بخش‌های سنتی خواهد شد. از طرفی با توجه به افت قیمت نفت از نیمه سال 2014 و مشکلات ساختاری این بازار، پیش‌بینی قیمت نفت را با ابهامات فراوانی مواجه کرده است. قیمت نفت در حال حاضر چیزی نمانده که به 30 دلار برسد؛ در این شرایط آمارها نشان از کاهش تقاضا برای ‌ام‌تی‌بی ‌در تولید بنزین دارد. به عبارتی، تولیدکنندگانی که از انعطاف در تغییر روش تولید برخوردارند، ترجیح می‌دهند با توجه به افت قیمت‌ نفت، مصرف خود از متانول را کاهش دهند و تقاضا برای مصارف سوختی کاهش می‌یابد.

بعد از افت قیمت نفت از سال 2014، قیمت متانول نیز با شیبی تقریبا مشابه ریزشی شد. بررسی نشان می‌دهد، همبستگی بین قیمت این دو محصول در طول سال‌های گذشته بالا بوده است. به‌طور خلاصه باید گفت با توجه به افت قیمت نفت و عدم چشم‌انداز مثبت برای رشد قیمت این محصول در سال 2016؛ همچنین پیش‌بینی ادامه رکود در اقتصاد چین حداقل در سال 2016، نمی‌توان انتظار رشد قیمتی و بهبود شرایط بازار متانول را در سال 2016 داشت.

نتیجه‌گیری

رکود بازار متانول در دنیا موجب افت سودآوری شرکت‌های داخلی شده است. همین عامل موجبات افت ارزش بازار سهام این گروه را فراهم کرده است. از آنجا که چشم‌انداز این بازار به شرایط اقتصاد جهانی وابسته است، برای سال 2016 نمی‌توان انتظار تغییر چندانی در قیمت‌های این محصول داشت. صنعت متانول از ریسک‌های سیستماتیک بازار این صنعت متضرر شده و این مشکل برای همه شرکت‌ها تعمیم‌پذیر است.با این حال در سال 95 همزمان با برداشته شدن تحریم‌ها انتظار می‌رود، شرایط شرکت‌های این گروه از دو بعد بهبود یابد:

- بازپس‌گیری بخشی از بازار از دست داده خود در اروپا، تنوع سبد صادراتی و افزایش قدرت چانه‌زنی در صادرات محصولات

- کاهش هزینه‌های مبادلاتی صادرات محصول از جمله؛ هزینه بیمه، هزینه حمل و هزینه نقل و انتقال پول.با این وجود تغییرات مثبت یک سالی است که به‌طور تدریجی آغاز شده و نمی‌توان انتظار تغییر مثبت زیاد، حتی با برداشته شدن تحریم‌ها از این گروه داشت.

کارشناس و تحلیلگر بازار سرمایه