قشر متوسط هند، از رویا تا واقعیت

آزادسازی اقتصاد هند در سال 1991 باعث رشد بالای طبقه متوسط در هند شد. در سال های اول اصلاحات اقتصادی در ابتدای دهه 90 میلادی، رهبران سیاسی و اقتصادی و البته رسانه های مهم هند آمار و ارقامی از بازار مصرف بکر طبقه متوسط ارائه می دادند.

کسب وکارهای بین المللی و داخلی نیز پس از اینکه دولت آزادسازی اقتصاد را شروع کرد، تلاش خود را برای تثبیت موقعیت و تعیین سهم خود از بازارهای جدید و روبه رشد طبقه متوسط درحال توسعه هند آغاز کردند.

در 25 سال گذشته، هم دولت ها و هم تحلیلگران در هند همین روند را ادامه دادند و گفتمان آزادسازی اقتصاد در این کشور با قدرت ادامه یافت. امروز اما آشکار شده است که قدرت اقتصادی قشر متوسط هند آنطور که در 25 سال گذشته درباره اش تبلیغ می شد، افزایش نیافته و بیشتر از اینکه یک واقعیت باشد، افسانه است.

این قشر از جامعه هند فقیر نیستند، اما قشر متوسط واقعی هم نیستند. درحالی که برآورد شده قشر متوسط هند بخش قابل توجهی از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند، اما بسیاری از آنها از اینکه اکنون در قشر متوسط این کشور جا می گیرند، نفع می برند. از زمان آزادسازی اقتصادی در هند در 25 سال گذشته، میلیون ها نفر از مردم این کشور از درآمد کمتر از 5هزار دلار در سال به درآمدهای بالاتر رسیدند.

بیشترین افزایش درآمد هندی ها که باعث ورودشان به دسته متوسط جامعه شد، در 12 سال گذشته بوده است، اما نسبت به چین آمار هندی ها چندان مناسب نیست. برخلاف چینی ها که توانستند نیمی از جمعیت فقیر خود را از فقر نجات داده و به سطح درآمد سالانه 10 هزار دلار برسانند، هندی ها تنها توانستند با سیاست آزادسازی اقتصادی کمتر از 20درصد از جمعیت شان را از زیر خط فقر بیرون آورده و به جمع قشر متوسط جامعه راه دهند. درآمد جمعیت فقیر هند البته کمتر از چینی ها افزایش داشته و رقم آسیب پذیر 5 تا 10هزار دلار را نشان می دهد.

نکته مهم تر اینکه قشر متوسط جامعه هند ثروت چندانی در اختیار ندارد. گزارش تازه شرکت خدمات مالی چند ملیتی Credit Suisse برآورد می کند قشر متوسط هند کمتر از یک چهارم ثروت کشور را در اختیار دارند. این درحالی است که در کشورهایی چون چین و برزیل، قشر متوسط تقریبا صاحب یک سوم ثروت کشور هستند.

الگوهای مصرف با تغییر درآمد دچار تغییر و تحول می شوند. در هند اگرچه افزایش جمعیت قشر متوسط کمتر از انتظارها بوده، اما الگوهای مصرف تغییر کرده است. الگوهای مصرف این کشور در دهه های پس از آزادسازی اقتصادی دیگر با درآمدها سازگار نیست. رشد مصرف به خوبی نشان می دهد که درآمدها آنچنان بالا نرفته، اما مصرف بسیار بیشتر شده است. رشد مصرف در این کشور از 4درصد بین سال های 1990 تا 2002 به 11درصد بین سال های 2003 تا 2014 افزایش یافت.

براساس داده های مؤسسه Eroumonitor مصرف کالاهایی غیر  از مواد غذایی در هند از 53درصد در سال 1990 به 69درصد در سال 2014 رسید. این عدد با میزان مصرف چینی ها که 74درصد در سال 2014 بوده تنها 5درصد تفاوت دارد، حال آنکه افزایش درآمد هندی های از فقر نجات یافته و به قشر متوسط آمده حتی نزدیک به چینی ها هم نبوده است. این نشان می دهد که افزایش درآمد این قشر صرف نیازهای آموزشی، سلامت، سرگرمی، ارتباطات و نیازهای شخصی شده است.

فاکتورهای زیادی در رشد قشر متوسط در هند دخالت دارد: اول، درصد کسانی که در محیط کار فعال هستند افزایش یافته و این افزایش در سال های آینده ادامه دارد و تا سال 2030 هندی ها 28درصد نیروی کار جهان را تشکیل خواهند داد.

دوم، شهرنشینی در هند به یک روند عادی در 30 سال گذشته تبدیل شده است. در این 30 سال بسیاری از مشاغل کم درآمد کشاورزی به مشاغل پردرآمدتر شهری از جمله تولید و خدمات تبدیل شده است. سوم، هند یکی از معدود کشورهایی است که متوسط سن سه چهارم جمعیتش 24 سال است.

 این قشر، نسل دیجیتال هستند و سبک زندگی شان نیز در عصر دیجیتال شکل می گیرد. هرچه نفود اینترنت در این کشور بیشتر می شود، الگوهای مصرفی هم در این کشور تغییر کرده و واکنش سریع تری نسبت به فرصت های پیش روی مصرف کنندگان نشان می دهد.

آمار و ارقام به خوبی نشان می دهد که تلاش هند در بیست وچند سال گذشته برای گسترش جمعیت قشر متوسط این کشور و بالا بردن درآمد مردم فقیر چندان موفقیت آمیز نبوده است. مردمی که الگوی مصرف شان تغییر کرده اما درآمدشان به اندازه آن افزایش نیافته، طبعا به اقتصادشان ضربه می زنند.