قراردادهای کارمزدی در روابط کار

تعریف كارمزد در روابط کار، عبارت است از مزدی كه به ازای هر واحدكار ( كه از نظر كمی قابل اندازه‌گیری یا شمارش باشد) تعیین و پرداخت می‌شود. كارمزد بر مبنای آنكه نتیجه کار موردنظر حاصل تلاش یك فرد یا یك گروه مشخص از کارکنان یا مجموعه‌ای از كارگران كارگاه باشد به ترتیب كارمزد انفرادی، كارمزد گروهی و كارمزدجمعی نامیده می‌شود. در سیستم كارمزد گروهی و کارمزد جمعی باید علاوه بر شغل (یا نوع وظایف محوله) هر یك ازكارگران، سهم هر فرد در میزان فعالیت و كارمزد متعلقه قبلا مشخص شده باشد و به توافق كارگران نیز رسیده باشد.

در قرارداد كارمزدی، اگر نخستین واحد کار (یا قطعه) ملاك محاسبه كارمزد قرار گیرد، نظام کارمزد ساده نامیده می‌شود و چنانچه برای پیش فرض بر تعداد مشخصی گذاشته شده باشد و مازاد بر آن مشمول کارمزد قرار گرفته باشد، تركیبی نامیده می‌شود. در صورتی‌که روش محاسبه تركیبی باشد، نرخ كارمزد توافق شده نباید كمتر از مجموع مزدثابت، تقسیم بر تعداد واحد كاری كه مزدثابت بابت آن تعیین شده است، باشد. 

در این روش (نظام کارمزدی) چنانچه ادامه كار به واسطه قوای قهریه یا حوادث غیرقابل پیش‌بینی (كه وقوع آن از اراده طرفین خارج است ) مقدور نباشد، قراردادهای كارگران تمام یا آن قسمت از کارگاه كه تعطیل می‌شود به حال تعلیق درمی‌آید. ولی چنانچه علل توقف كار برای كارفرما قابل پیش‌بینی بوده و خارج از اختیار كارگر باشند، كارفرما علاوه بر پرداخت مزد ثابت (در خصوص روش محاسبه تركیبی) موظف به پرداخت مزد مدت ایام توقف كار (براساس متوسط كارمزد آخرین ماه كاركرد كارگر) خواهد بود. در صورت بروز اختلاف، تشخیص موارد فوق با واحد كار و امور اجتماعی ذی‌ربط است.

نحوه محاسبه حقوق و مزایای قراردادهای كارمزدی

مجموع كارمزدی كه براساس این روش (از قبل توافق شده، یا آیین‌نامه) به كارگر پرداخت می‌شود، نباید كمتر از حداقل مزد قانونی (مصوب شورای عالی کار در آن سال) به نسبت ساعات عادی كار باشد. در این روش ارجاع كار اضافی به كارگران (علاوه بر ساعات عادی كار) یا كار نوبتی و كار در شب، تابع مقررات قانون كار است. لازم به ذکر است که در این صورت مبنای محاسبه فوق‌العاده‌ها (نوبت كار یا شب‌كاری كارگران كارمزد) براساس نرخ كارمزد آنهاست.

همچنین چنانچه به جای روز جمعه روز دیگری به‌عنوان تعطیل هفتگی کارگران کارمزدی توافق شده باشد نرخ كارمزد و نیز مزد ثابت (در مورد قرارداد كار تركیبی) در روز جمعه 40درصد اضافه می‌شود. در این صورت نیز نحوه محاسبه مزد روزهای تعطیل و جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی كارگران كارمزد تابع ماده 43 قانون كار است. برابر این ماده كارگران كارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد را دارند و مبنای محاسبه نیز میانگین كارمزد آنها در روزهای كاركرد آخرین ماه كار آنهاست (مبلغ پرداختی در هرحال نباید از حداقل مزد روزانه قانونی مصوب شواری عالی کار کمتر باشد).

هرگاه قرارداد كارمزد به‌صورت پاره وقت (كمتر از حداكثر ساعات قانونی كار) باشد، مزایای رفاهی انگیزه‌ای به نسبت ساعات كار مورد قرارداد و به تناسب ساعات كار قانونی محاسبه و پرداخت می‌شود. مبنای محاسبه مزد، حقوق، حق سنوات و خسارات و مزایای پایان كار موضوع مواد ذیل (در مورد كارگران كارمزد)، میانگین مجموع پرداختی‌ها در آخرین 90 روز كاركرد كارگر است:

ماده 18 (توقیف كارگر به سبب شكایت كارفرما که این توقیف منتهی به حكم محكومیت نشود.)
ماده 20 (مواردی که کارگر به ازای هرسال سابقه كار مستحق 45 روز آخرین مزد می‌شود.)
ماده 27 (پرداخت حق سنوات جهت فسخ قرارداد به دلایل انضباطی)
ماده 29 (خسارت ناشی از تعلیق)
ماده31 (سنوات خاتمه قرارداد كار به لحاظ از كارافتادگی كلی یا بازنشستگی كارگر)
ماده 32 (سنوات خاتمه قرارداد كار به‌دلیل كاهش توانایی‌های جسمی و فكری ناشی از كار كارگر)

چنانچه براساس عرف و رویه دیگری در كارگاه‌ها، مزد و مزایایی بیش از آنچه در این نوشتار ذکر شده جاری باشد، عرف و رویه مذكور برای كارگران کارمزد و همچنین كارگرانی كه بعدا به‌صورت كارمزدی دركارگاه مشغول می‌شوند، جاری خواهد بود. تغییر نظام كارمزدی به سایر نظام‌های مزدی (مزد ساعتی، کارمزد ساعتی یا تمام وقت) یا بالعكس در مورد تمام یا قسمتی ازكاركنان در كارگاه باید پس از تایید شورای اسلامی كار یا انجمن صنفی یا نمایندگان قانونی كارگران كارگاه، به تصویب واحدكار و امور اجتماعی ذی‌ربط برسد.

* مدیر ارشد منابع انسانی لابراتوارهای طبیعت زنده (سینره)