گزارش «فرصت امروز» از یک کشت نوین / صیفی و سبزی از زمین تا گلخانه

وقتی صحبت از کشاورزی می‌شود معمولا ذهن‌ها به سمت مزارع یا باغ‌هایی می‌رود که در فضای باز و در زیر نور خورشید سبزی خود را به رخ می‌کشند اما این تنها راه تولید محصولات کشاورزی نیست، زیرا در سال‌های اخیر نوع دیگری از کشت در جهان رونق یافته که به نام کشت گلخانه‌ای معروف است. اگرچه تمام محصولات، قابلیت کشت در درون گلخانه را ندارند ولی صیفی‌جات و سبزی‌جات می‌تواند در این فضا تولید شود و با بسته‌بندی‌های متنوع به دست مشتریان برسد. 

یکی از مسائل مهم و بحث‌برانگیز جامعه، موضوع تامین غذا به‌خصوص برای آیندگان است؛ به‌ویژه با توجه به سیاست‌های افزایش جمعیتی و احتمال رشد قابل توجه جمعیت کشور در سال‌های آینده، موضوع امنیت غذایی در اولویت قرار می‌گیرد. البته نه تنها ایران، بلکه تمام دنیا به دنبال راهکارهایی هستند تا بتوانند میزان تولید محصولات کشاورزی را با جمعیت موجود هماهنگ کنند.

حال کشت گلخانه‌ای به‌عنوان کشت نوین به کمک بشریت آمده تا راهی جدید و البته تا حدودی کارساز در مقابل صنعت کشاورزی بگذارد. اگرچه این کشت، توانایی تولید تمام محصولات را ندارد اما وقتی کشت یک محصول از فضای باز به فضای گلخانه منتقل می‌شود، به علت تراکم و افزایش تولید در واحد سطح، زمین‌های اضافی برای کشت محصولات دیگری مانند گندم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این یک طرف ماجراست و طرف دیگر آن کاهش مصرف آب همراه با افزایش تولید است. به عبارتی کشت گلخانه‌ای، هم فضای بیشتری برای کشت محصولات دیگر در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد و هم از مصرف آب تا چند برابر می‌کاهد.

از این رو دو مزیت آن برای شرایط حال حاضر کشور بسیار مهم خواهد بود. زیرا با توجه به کمبود منابع آبی و زمین، امکان افزایش سطح زیر کشت برای محصولات استراتژیکی مانند گندم وجود نداشت. اما با توسعه گلخانه‌ها قطعا فضای بیشتری در اختیار کشاورزی کشور قرار خواهد گرفت. گذشته از اینها کشت گلخانه‌ای به دلیل شرایط خاصی که دارد، صرفه‌جویی در استفاده از نهاده‌ها را هم در پی خواهد داشت. از سویی دیگر تولید در تمام فصول و افزایش بهره‌وری و کیفیت محصولات تولیدی به‌عنوان مزایای دیگر این نوع کشت در جهان پذیرفته شده است تا جایی که تولید تا 10برابر فضای باز افزایش می‌یابد. برای مثال، اگر در فضای باز، در هر مترمربع حدود دوکیلوگرم خیار تولید می‌شود در عوض گلخانه‌ها پتانسیل تولید 25کیلوگرم در همین متراژ را دارند.

اراضی کم‌بهره، مفید می‌شوند

مدیرکل دفتر امور گلخانه‌ها، گیاهان دارویی و قارچ وزارت جهادکشاورزی در ارتباط با کشت گلخانه‌ای به «فرصت امروز» می‌گوید: «در حال حاضر زمین‌های در کشور وجود دارند که کم‌بازده هستند و توجیه اقتصادی ندارند.» سیدمحمد کیایی می‌افزاید: «بنابراین می‌توان با تاسیس گلخانه و ایجاد کشت هیدروپونیک در آن، از همین زمین‌ها به شکل قابل‌توجهی استفاده کرد و محصولات متنوعی را به مصرف‌کننده فروخت که هم کیفیت بهتری دارند و هم آب کمتری می‌خواهند.» وی معتقد است اگرچه به طور میانگین، قیمت محصولات گلخانه‌ای تا حدودی بالاتر است اما در این میان کیفیت حرف اول را می‌زند و مشتری می‌تواند با توجه به این مقوله، محصول خود را انتخاب کند.

انواع گلخانه‌ها

به گفته کیایی، گلخانه‌ها از نظر تجاری در سه گروه اصلی قرار می‌گیرند؛ شیشه‌ای که حدود 110هکتار از اراضی کشور را به خود اختصاص داده‌اند و بیشتر شامل مراکز پرورش گل و گیاه هستند. گلخانه فلزی با پوشش پلاستیک که 6707هکتار و گلخانه چوبی که حدود 2هزارهکتار را تحت پوشش قرار داده‌اند. چوبی‌ها به نوعی سنتی هستند و برنامه وزارت جهادکشاورزی برای سال‌های آینده، تبدیل آنها به فلزی است.

این کارشناس درباره معایب گلخانه‌های چوبی که اکثر اراضی را به خود اختصاص داده‌اند، اظهار می‌کند: «ضایعات بیشتر، بهره‌وری پایین نهاده‌ها، درصد پایین اتوماسیون، هزینه‌های بالای تولید و افزایش آفت و بیماری از جمله مهم‌ترین معایبی هستند که گلخانه‌های چوبی را درگیر می‌کنند، بنابراین سیاست وزارتخانه به سمتی حرکت می‌کند که بهره‌وری بالاتر باشد.»

با توجه به اینکه به ازای تاسیس هر هکتار گلخانه، بین 8 تا 12 نفر اشتغال مستقیم ایجاد می‌شود، بنابراین احداث آنها می‌تواند از بار بیکاری در کشور بکاهد. البته دولت هم برای حمایت از این بخش تسهیلات ویژه‌ای را در نظر گرفته که به گفته کیایی، امسال از متمم بند «د» تبصره 5 رقم 10هزارمیلیارد ریال از محل صندوق توسعه ملی برای احداث گلخانه، پرورش ماهی در قفس و فانوس ماهی در نظر گرفته شده است. هم‌اکنون طرح‌ها در حال بررسی است و هماهنگی‌های لازم با بانک انجام شده تا واجدین شرایط از تسهیلات در نظر گرفته شده بهره‌مند شوند.

مشکلات گلخانه‌داری

اما در حال حاضر گلخانه‌داران نیز با مشکلات ریز و درشتی دست و پنجه نرم می‌کنند. در گفت‌وگوی کوتاهی که «فرصت امروز» با چند فعال این حوزه انجام داد، مسائل مختلفی مطرح شد که یکی از مهم‌ترین آنها عدم ثبات بازار فروش و قیمت محصولات عرضه شده بود. مدیرکل دفتر امور گلخانه‌ها، گیاهان دارویی و قارچ وزارت جهادکشاورزی در این ارتباط می‌گوید: «امور بازرگانی تمام محصولات کشاورزی بر عهده بخش مربوطه است اما به طور کلی تناوب قیمت تقریبا برای تمام محصولات در زمان‌های مختلف وجود دارد. این موضوع کاملا به میزان تقاضای بازار وابسته است.»

به گفته وی، هم‌اکنون بحث فرهنگسازی مصرف محصولات گلخانه‌ای در اولویت قرار دارد. این امر می‌تواند توسط تشکل‌ها پیگیری شود اما از آنجا که هنوز تشکل‌های این بخش به یک جامعیت کامل نرسیده و نمی‌توان صدای بخش را از طریق آنها شنید، وزارتخانه در این زمینه به کمک بخش خصوصی آمده تا از طریق رسانه‌ها این موضوع را پوشش دهد، بنابراین امیدواریم در آینده‌ای نزدیک مشکل بازار محصولات حل شود.
اما بحث بیمه هم جزو مواردی بود که گلخانه‌داران از مسئولان مربوطه طلب می‌کردند. یکی از فعالان می‌گفت: «با وجود اینکه 4/5هکتار گلخانه را اداره می‌کنم اما هنوز درباره بیمه مشکل دارم و نتوانسته‌ام محصولات خود را بیمه کنم. شرکت‌های خصوصی بیمه تنها واحد گلخانه را تحت پوشش قرار می‌دهند.»

پاسخ‌های کیایی درباره بیمه قابل تامل است. وی بیان می‌کند: «اگرچه 92درصد کل گلخانه‌ها در 12 استان متمرکز شده است اما تصمیم داریم با همکاری صندوق بیمه، سازه‌های گلخانه‌ای را برای سال آینده در یکی از استان‌ها به‌صورت پایلوت تحت پوشش قرار دهیم. هم‌اکنون محصول خیار و گوجه بیمه می‌شوند و در نظر داریم که بقیه محصولات را نیز زیر چتر حمایتی بیمه ببریم.»

حجتی: کشت سبزی و صیفی باید گلخانه‌ای شود

بحث توسعه کشت گلخانه‌ای یکی از مسائلی بود که وزیر جهادکشاورزی در جمع خبرنگاران بر آن تاکید کرد. اظهارات محمودحجتی نشان از جدیت و اهمیت موضوع داشت، زیرا وی با مقایسه مصرف آب و همچنین میزان تولید در فضای باز و گلخانه سعی در اثبات برتری کشت گلخانه‌ای داشت. وی به بحث فرهنگسازی و حمایت‌های تشویقی برای کشاورزان اشاره کرد و گفت: «در نظر داریم کشت صیفی‌جات و سبزی‌جات را به طور کلی وارد گلخانه کنیم. زیرا به طور مثال، یک گلخانه 2هزارهکتاری که گوجه تولید می‌کند، می‌تواند به اندازه 12هزارهکتار فضای باز، محصول داشته باشد؛ آن هم به میزان 8درصد آب مصرفی.»

وزیر جهادکشاورزی در پاسخ به سوال «فرصت امروز» مبنی بر چگونگی حمایت از گلخانه‌داران اظهار کرد: «اگرچه اکنون گلخانه‌داران مشکلات گوناگونی دارند اما تنها بخشی از آن بر عهده دولت است و بقیه را خودشان باید حل کنند که این به یک تشکل قوی نیاز دارد.» حجتی ادامه داد: «گلخانه‌دار نسبت به دیگر کشاورزان، هزینه‌های بیشتری برای تولید می‌پردازد اما از آن طرف، صرفه‌جویی قابل‌توجهی در مصرف آب دارد که این برای کشور بسیار باارزش است؛ بنابراین حمایت از آن، یعنی حفظ ثروت ملی به نام آب.»

به گفته وزیر جهادکشاورزی، تسهیلات ارزان قیمت و سهولت در اخذ آن و همچنین حمایت‌های تشویقی و متمایز بودن تولیدات آنها نسبت به دیگر محصولات در بازار می‌تواند از جمله راه‌هایی باشد که کشاورزان را به سمت گلخانه‌داری متمایل کند. بنابراین با توجه به شرایطی که در کشور وجود دارد، وزارت جهادکشاورزی قصد دارد کشت تمام محصولاتی را که می‌تواند در گلخانه پرورش یابد به آن فضا ببرد و از این طریق از زمین‌های کشاورزی برای کشت محصولات دیگر استفاده کند. این می‌تواند نقطه عطفی برای کشاورزی کشور باشد به شرطی که زمینه‌ها و زیرساخت‌های آن نیز فراهم باشد.