صادرات کنستانتره رقیبی برای نفت

آبمیوه؛ تعدادی محصول با طعم‌ها و رنگ‌های مختلف است این محصول چه تجارتی را به خود اختصاص داده و گردش اقتصادی آن در ایران چگونه است؟ از تولید این محصول چگونه می‌توان به اقتصاد کشور کمک کرد و نسبت به کاهش خام فروشی گام موثرتری برداشت؟ با توجه به رشد جمعیت در جهان و همچنین تنوع‌طلبی مردم در کنار گسترش روز افزون زندگی صنعتی در کشورها همواره صنایع غذایی یکی از پررونق‌ترین صنایع فعال در سراسر دهکده جهانی است و کشورهای مختلفی با تکیه بر داشته‌های خود برای گردش چرخ اقتصادشان اقدام کرده و به دقت برای آن برنامه‌ریزی ‌می‌کنند. اما واقعا جایگاه صنعت تولید آبمیوه و کنسانتره در اقتصاد کشورمان کجاست و چند درصد از گردش مالی اقتصاد ایران در دست تولیدکنندگان این نوع خوراکی‌ها قرار گرفته است؟

***

ولی‌الله داوودآبادی، دبیر انجمن تولیدکنندگان آبمیوه و کنسانتره با تاکید بر به‌روز بودن این صنعت در کشورمان به «فرصت امروز» گفت: با توجه به اطلاعات و مدارکی که درباره این صنعت موجود است اغلب کارخانه‌های تولیدکننده آبمیوه وکنسانتره حاصل فعالیت‌های اقتصادی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کشورمان هستند و بنابراین با توجه به اینکه تقریبا سه دهه از فعالیت آنها گذشته بدون تردید می‌توان صنایع تولیدکننده کنسانتره و آبمیوه کشورمان را یکی از پیشرفته‌ترین صنایع فعال داخل کشور دانست که در بالاترین استانداردهای بین‌المللی مشغول فعالیت است.

وی در ادامه افزود: امروز با توجه به همین پتانسیل موجود بالای 90 درصد از مواد و تجهیزات مورد نیاز صنعت یاد شده داخل مرزهای کشورمان تولید می‌شود و تقریبا وابستگی به خارج از مرزها به جز مواردی غیرقابل اجتناب برطرف شده است، چون فقط درباره واردات میوه‌ها و کنسانتره‌های میوه‌های گرمسیری به خارج وابسته هستیم. این درحالی است که حتی در زمینه بسته‌بندی و تولید ماشین‌آلات مخصوص، نه تنها واردکننده نیستیم، بلکه صادرات نیز داشته‌ایم.

دبیر انجمن تولید‌کنندگان آبمیوه و کنسانتره درباره تولید ماشین‌آلات و صنعت بسته‌بندی در این زمینه تصریح کرد: در زمینه بسته بندی‌های چندلایه و مدرن، تا چندی پیش تمام مواد موردنیاز از کشورهای سوییس و فرانسه و ایتالیا وارد کشورمان می‌شد اما طی سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری‌های سنگین این نیاز مهم صنعت تولید آبمیوه و کنسانتره از طریق شرکت‌های معتبر داخلی تامین می‌شود. همچنین در زمینه ماشین‌آلات پرکننده بسته‌بندی‌ها که دارای تکنولوژی مخصوصی نیز هستند «شرکت احسان» با استفاده از تخصص و البته سرمایه‌گذاری قابل توجه اکنون با رعایت استانداردهای بسیار حساس و قابل توجه تامین‌کننده نیازهای داخلی شده و حتی به کشورهای منطقه صادرات نیز انجام داده است.

تقریبا با نیمی از ظرفیت کار می‌کنیم

دبیر انجمن تولیدکنندگان آبمیوه و کنسانتره با اشاره به اینکه ظرفیت اسمی واحدهای تولید آبمیوه در کشور 130 تا 140هزار تن است، گفت: کل میزان تولید انواع آبمیوه بیش از 60 هزار تن نیست و این امر نشان می‌دهد، باید برای رشد و پیشرفت صنعت آبمیوه در کشور برنامه‌ای جدی و راهکاری اجرایی اندیشیده و اتخاذ شود چون امروز حتی کمتر از نیمی از ظرفیت کارخانه‌ها به تولید اختصاص داده نشده است. این درحالی است که از ظرفیت تولید 1/5 میلیارد عددی آبمیوه یک‌نفره، چیزی حدود 700میلیون عدد آبمیوه یک نفره را در کارنامه خود داریم.

به گفته داوودآبادی امسال مجموع میزان تولید انواع کنسانتره در کشور به بیش از 100هزار تن خواهد رسید و تولیدکنندگان در این بخش امیدوار هستند، پس از برداشته شدن تحریم‌ها و نیز اعمال سیاست‌های اصولی در بخش تولید محصولات باغی و زراعی بتوانند علاوه بر احیای جایگاه قبلی ایران در بازار جهانی انواع آبمیوه و کنسانتره سهم کشورمان را بیش از پیش در این بازار ارتقا دهند.

صادرات کنسانتره اقتصادی‌تر از نفت

داوودآبادی درباره اهمیت توجه به صنعت تولید کنسانتره و البته ارزش افزوده بالای آن معتقد است، اکنون با توجه به کاهش قیمت نفت، صادرات کنسانتره و آبمیوه می‌تواند بسیار ارزآورتر از صادرات طلای سیاه برای کشورمان باشد، چون اساس این صنعت برپایه صادرات بنا نهاده شده است و می‌تواند در صورت فراهم بودن شرایط مناسب فعالیت‌های صادراتی زمینه کاهش خام فروشی در بخش‌های مختلف را برای کشورمان فراهم کند و در نتیجه در راستای فرمان مقام معظم رهبری مبنی بر کاهش خام فروشی گام برداشت.

این مقام صنفی در ادامه با اشاره به اهمیت صادرات کنسانتره در اجرای اقتصاد مقاومتی افزود: با توجه به قیمت‌های جهانی گاهی اوقات برخی از کنسانتره‌های ایرانی حتی تا یکی دو برابر قیمت یک بشکه نفت فروخته می‌شوند، به‌عنوان مثال، هر بشکه کنسانتره آلبالو در دوره‌ای با فروش حدود 23 بشکه نفت در بازارهای جهانی برابری داشته است. چون قیمت داخلی هر کیلو کنسانتره آلبالو 15 الی 16 هزار تومان بوده و این قیمت در بازارهای جهانی کمی متفاوت است و از سوی دیگر، صادرات یک بشکه کنسانتره انار برابر با فروش 15 بشکه نفت خام است.

عقب‌گرد کرده‌ایم

دبیر انجمن تولیدکنندگان کنسانتره و آبمیوه در ادامه به حال و روز فعلی صنعت تولید کنسانتره کشورمان اشاره کرد و گفت: با توجه به عوامل یاد شده و نبود مدیریت دقیق در زمینه تامین مواد اولیه یعنی میوه مورد نیاز امروز کمی از موقعیت قبلی خودمان عقب‌گرد کرده‌ایم که باید با توجه به اهمیت و ارزآوری مناسب این صنعت برای جبران مشکلات گام برداریم. وی تصریح کرد: تا همین دو یا سه سال پیش کامیون‌های ترکیه‌ای در پشت کارخانه‌های ایرانی برای حمل کنسانتره‌های تولیدی ایران مثل سیب و انگور صف می‌کشیدند و ژاپن برای حمل کنسانتره انار ایران هواپیمای چارتر اختصاصی می‌فرستاد؛ اما متاسفانه برخی از سیاست‌ها و مدیریت‌های غیر‌اصولی در کنار تحریم‌های یک‌جانبه غرب علیه کشورمان باعث شده تا امروز شاهد کاهش این روند بوده و به نوعی با کاهش صادرات مواجه باشیم.

این مقام صنفی مهم‌ترین معضل را در همسو نبودن سیاست‌های کشاورزی صنعتی و نیاز کارخانجات کشورمان دانست و افزود: همان‌طور که قبلا نیز اشاره شد در اواسط دهه 60 شمسی بسیاری از موافقت‌های اصولی درباره تولید آبمیوه و کنسانتره از سوی مقامات مسئول صادر شد درحالی که نه تنها ایران به این تعداد کارخانه تولیدی نیازی نداشت، بلکه به هیچ عنوان نتوانست ارتباط مناسبی میان تولید میوه به‌صورت صنعتی و محصول مورد نیاز کارخانه‌ها ایجاد کند.

وی تصریح کرد: اگرچه سرمایه‌گذاری در صنعت تولید کنسانتره و آبمیوه جزو صنایع زودبازده از نظر اقتصادی شناخته می‌شود اما نباید فراموش کنیم اهمیت درنظر گرفتن آمار درهر صنعتی می‌تواند عاملی در موفقیت یا عدم موفقیت آن صنعت باشد که متاسفانه اکنون ما از این نظر دارای معضلات بسیار زیادی هستیم چون واقعا آمار در این صنعت جایگاهی نداشته و متناسب عمل نکرده‌ایم. به‌عنوان مثال، در اوایل دهه 70شمسی ایران دارای چیزی حدود یکصد تولید‌کننده آبمیوه و نزدیک به 40 واحد تولیدی کنسانتره بوده است درحالی که معضل یاد شده باعث شده امروز در مجموع نزدیک به 60تولید‌کننده فعال داشته باشیم، این کاهشی معنا دار و البته مشکل ساز برای سرمایه‌های منجمدشده در واحدهای نیمه‌کاره یا تعطیل شده گواهی مستند برای نبود برنامه‌ریزی برای توسعه هدفمند این صنعت معرفی شده است.

وی درباره ناهماهنگی در صنعت تولید کنسانتره و آبمیوه ایران تصریح کرد: برای درک دقیق معضل بد نیست به میزان تولید کنسانتره آب پرتقال کشورمان توجه داشته باشیم، درحالی که ایران خود یکی از تولید‌کنندگان بنام پرتقال در منطقه است. به این صورت که در کشورمان سالانه 20 هزار تن آب پرتقال مورد نیاز است، درحالی که از این میزان تنها 5 هزار تن از طریق میوه‌های داخلی تولید و مابقی از طریق واردات به بازار ارائه می‌شود و در باقی تولیدات مثل 4 تا 5 هزار تن آب آلبالو نیز شرایط تقریبا مشابه است.

به عقیده داوودآبادی افزایش قیمت زمین‌های کشاورزی و البته یکپارچه نبودن مزارع و باغ‌ها در ایران باعث شده هیچ تناسب منطقی میان تولید محصولات با نیاز کارخانه‌ها وجود نداشته باشد، هرچند حضور قابل توجه دلال‌های میوه در بازار می‌تواند عاملی دیگر در این زمینه باشد.

جولان دلال‌ها در تامین میوه تازه

ولی‌الله داوودآبادی، دبیر انجمن تولید‌کنندگان آبمیوه و کنسانتره مهم‌ترین تهدیدهای موجود را به تغییرات آب و هوایی مربوط دانست و گفت: هرچند مهم‌ترین مشکل تغییرات اقلیمی و آب و هوایی است اما امروز نمی‌توان به مشکلات نبود نقدینگی و کمبود حمایت‌های دولتی اشاره کرد، چون حضور گسترده و پررنگ دلال‌های میوه تازه باعث شده تا بسیاری از تولید‌کنندگان کنسانتره و آبمیوه با مشکلات عمده‌ای مواجه شوند.

این مقام صنفی افزود: چون سیستم حمایت از باغداران در کشورمان ضعیف عمل کرده، دلال‌ها با ارائه پیش پرداخت‌ به باغداران برای تهیه سم و کود در دوران کاشت و داشت آنها را به خود وابسته کرده و هنگام برداشت کل‌محصول را از باغدار با قیمت‌های بسیار نازل خریداری می‌کنند و به انبارهایی انتقال می‌دهند و از آنجا که کارخانجات در فصول مختلف نیازهای متفاوتی دارند درست در شرایط بحرانی کارخانه با بازارگرمی محصولات را با قیمت‌های غیر‌واقعی به تولید کنندگانی که به دنبال تامین نیاز خود هستند، ارائه می‌کنند و همین امر باعث شده نه تنها باغداران از این بازار منفعتی نبرده و روز به روز ضعیف‌تر شوند، بلکه قیمت تمام شده محصول نیز بالا رفته و جنبه اقتصادی و رقابتی را در بازارهای بین‌المللی از تولیدات ایران گرفته است.

به عقیده وی بهترین راهکار این است که دولت با حمایت از توسعه تعاونی‌‌های باغبانی آنها را برای تهیه نیازهای مالی خود حمایت کند و با استفاده از سازوکارهایی علمی تولید‌کننده و خریدار یعنی کارخانجات را مستقیم با یکدیگر مرتبط کند تا در این میان نه تنها باغداران منتفع شوند، بلکه محصول نهایی نیز ارزان‌تر به دست متقاضیان برسد. هرچند نباید موضوع تامین منابع مالی در گردش تولید‌کنندگان را که امروز یکی از مشکلات اصلی شناخته می‌شود، فراموش کرد.

شناخت بازار هدف، رمز موفقیت فروش

از سوی دیگر، یکی از مدیران بخش فروش شرکت کشت و صنعت تکدانه که نخواست نامش در این گزارش قید شود به خبرنگار ما گفت: به‌طور کلی این شرکت در سال 1362در قطب تولید آبمیوه کشور یعنی آذربایجان شرقی افتتاح شد و با توجه به سیاست‌های مدیریت به سرعت در بازار محصولات خود را به متقاضیان ارائه کرد و اکنون به‌عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده آبمیوه کشور به بازار معرفی شده است.

این فعال صنفی درباره سیستم بازاریابی و همچنین کشورهایی که محصولات تکدانه را خریداری می‌کنند، افزود: با توجه به اینکه موضوع صنایع غذایی به سلیقه مردم مرتبط است شناخت بازار و همچنین کنترل دائم آن یکی از کلیدی‌ترین رموز موفقیت است که کادر بازاریابی و همچنین تحقیق و توسعه این کارخانه در این زمینه کاملا دقیق عمل کرده و همواره درحال رصد کردن بازارهای هدف و ارائه محصولات جدید هستند به‌عنوان مثال، با ایجاد غرفه‌های کوچک تبلیغاتی ابتدا محصولی که به‌صورت نمونه تولید شده را توسط مشتریان عبوری تست و نتایج را ثبت می‌کنیم و براساس آن اقدام به تولید خواهیم کرد که با این روش و البته به پشتوانه تکنولوژی و توانایی بالای متخصصان کارخانه اکنون به 16 کشور در آسیا، اروپا و آمریکا محصولات خود را صادر می‌کنیم. بنابراین شناخت دقیق از بازار رمز موفقیت است و برای رسیدن به این شناخت گاهی یک سال مشغول تحقیق در بازار و نیازها و ظرفیت‌هایش هستیم.

وی عمده محصولات تکدانه را در انواع کنسانتره، آبمیوه، پوره میوه، پودر میوه و آبمیوه حاوی تکه‌های میوه اعلام کرد و گفت: از آنجا که سرانه آبمیوه در ایران با استانداردهای جهانی فاصله قابل توجهی دارد و به‌طور کلی آبمیوه در سبد کالای خانواده جایگاه کوچکی به خود اختصاص داده، این شرکت سعی کرده با توجه به اهمیت افزایش سلامتی جامعه در بخش‌های مختلف با برگزاری جشنواره‌ها و البته ارائه جایزه‌هایی نه تنها زمینه فعالیت تجاری خود را افزایش دهد بلکه به نوعی فرهنگ استفاده از آبمیوه را در بازار گسترش دهد که تاکنون نیز موفق و دقیق عمل کرده و در دوره‌هایی به‌عنوان برند برتر شناخته شده است. این درحالی است که امروز سرانه مصرف آبمیوه در خارج از کشور متوسط 45 لیتر در سال است ولی ایرانیان تقریبا نزدیک به 10 لیتر آبمیوه مصرف می‌کنند.

رعایت بالاترین استانداردهای تولید

پریزاد توتونچی، مدیر کنترل کیفیت شرکت اروم نارین (تولیدکننده برند شادلی) با تاکید بر اهمیت رعایت استانداردهای مختلف در تولید این نوع محصول‌ به «فرصت امروز» گفت: با توجه به ارتباط مستقیم محصولات کارخانجات تولید‌کننده کنسانتره و آبمیوه با سلامت و بهداشت جامعه، معمولا استانداردهای خاص و سختگیرانه‌ای در این زمینه از سوی تولید‌کنندگان رعایت می‌شود به‌صورتی‌که در ایران معاونت غذا و دارو وزارت بهداشت و البته سازمان استاندارد در این زمینه فعالیت دقیق و نظارت‌های گسترده‌ای دارند، درحالی که تولید‌کنندگان نیز خود دارای بخش‌های کنترل کیفیت بوده و دائم محصولات تولیدی را از نظر ماندگاری، کیفیت، خواص و بهداشت مراحل تولید مورد آزمایش قرار می‌دهند.

توتونچی درباره اهمیت رعایت این استانداردها معتقد است در صورتی که این استانداردها از سوی تولید‌کنندگان رعایت نشود بدون تردید موضوع صادرات تولیدات تحت تاثیر قرار گرفته و در برخی از شرایط امکان حضور تولیدات در کشورها نخواهد بود، چون همه کشورها برای ورود محصولاتی در زمینه غذایی سخت‌گیری‌های عمده‌ای دارند و بنابراین اگر تولید‌کننده تصمیم به وارد شدن در بازاری خاص را دارد باید با درنظر گرفتن استانداردهای مورد نیاز اقدام به تولید کند که این موارد از هنگام تهیه میوه به‌عنوان اصلی‌ترین ماده مورد نظر بوده تا در نهایت بسته‌بندی و حمل که باید تحت شرایط خاصی انجام شود.

این متخصص کنترل کیفیت درباره تفاوت‌ کنسانتره و آبمیوه نیز گفت: بطور کلی کنسانتره همان آبمیوه غلیظ شده است که با توجه به در دسترس نبودن دائمی برخی محصولات که فصلی هستند میوه طبیعی را تحت شرایطی کاملا خاص و با رعایت استانداردهای مهم از نظر حفظ ارزش غذایی، میزان PH و ویتامین تبدیل به آبمیوه غلیظ شده کرده و برای مدت طولانی‌تری نگهداری می‌کنند و در نهایت از کنسانتره، آبمیوه‌ با غلظت کمتر برای مصرف روزانه تولید و روانه بازار می‌شود که براساس آزمایش‌های انجام شده هیچ تفاوتی با آبمیوه‌ طبیعی ندارد. هرچند در پاره‌ای از موارد حتی کمبودهای ویتامینی نیز از طریق افزودن مواد خوراکی مجاز تکمیل و نوشیدنی کاملی در اختیار متقاضیان قرار خواهد گرفت.

مدیر کنترل کیفیت شرکت اروم نارین (برند شادلی) درباره مواد اولیه مورد استفاده نیز تصریح کرد: در این واحد تولیدی تقریبا 90 درصد از مواد اولیه تولید داخل کشورمان است و تنها در مواردی که امکان تهیه میوه به دلیل نبود آن در کشور نیست مثل انبه، آناناس و پشن‌فروت اقدام به واردات می‌شود. چون بطور کلی سیاست شرکت براین است که کنسانتره مورد نیاز تولید آبمیوه توسط خود شرکت با دستورالعمل مخصوصی تهیه شده و در نهایت برای بازارهای هدف به‌صورت آبمیوه ارسال می‌شود.

پریزاد توتونچی بر اشتغالزایی متفاوت در این صنعت نیز تاکیدکرد و افزود: قبل از هر توضیحی بد نیست بدانیم چون تنوع و ذائقه مصرف‌کنندگان اساس حضور و تنوع محصولات نوین در بازار است این‌گونه باید بدانیم که هر روز شاهد رونق در بازار و توسعه خواهیم بود بنابراین اشتغالزایی در این صنعت قابل ملاحظه است و اگرچه میزان اشتغالزایی در زمینه تولید آبمیوه و کنسانتره رابطه مستقیمی به نوع خط تولید نصب شده دارد چون در برخی موارد تعداد کارگران مورد نیاز 7 نفر و در برخی موارد 15 نفر است اما آنچه در زمینه تولید آبمیوه مهم است نوع اشتغال دائمی بوده و خبری از اشتغال فصلی نیست که همین مورد می‌تواند برای مناطقی که کارخانجات تولیدی در آنها فعالیت می‌کنند، بسیار مناسب باشد. این درحالی است که بیشتر اشتغالزایی صنعت در بخش‌های وابسته مثل باغداری و حمل‌و‌نقل و توزیع است. به‌عنوان مثال اشتغال‌های فصلی هنگام برداشت محصول و همچنین اشتغال دائمی در سیستم‌های توزیع و فروش از جمله این موارد هستند.

پودر شربت را فراموش کرده‌ایم

در ادامه بررسی بازار و صنعت آبمیوه فرهاد آقازاده، مدیرعامل شرکت تعاونی صنایع غذایی چلچله با اشاره به تولیدات جانبی صنعت تولید کنسانتره و آبمیوه به «فرصت امروز» گفت: اگر چه همه می‌دانیم آبمیوه و کنسانتره به‌عنوان تولیداتی با ارزش افزوده بسیار بالا در کارخانجات مختلف و اقتصاد کشور هستند اما نباید فراموش کنیم در این صنعت شاخه‌های مختلفی از جمله تولید پودرهای شربتی نیز وجود دارد که خود این شاخه نیز می‌تواند در توسعه اقتصاد نقش قابل توجهی داشته باشد، درحالی که گاهی اوقات حتی تبلیغ منفی برای پودرهای شربتی شده است.

آقازاده در ادامه افزود: امروز در بخش پودرهای شربتی میزان قابل توجهی واردات صورت می‌گیرد چون درباره کیفیت و البته ماندگاری طعم‌ها هنوز تولیدات کشورمان در برخی از طعم‌ها قابلیت رقابت ندارند درحالی که همه می‌دانیم کشورمان از نظر تعداد کارخانه‌های تولیدی آبمیوه و کنسانتره در منطقه مطرح است. پس اگر با استفاده از سیستم‌های نوین و البته کمی نوآوری شرایطی فراهم کنیم تا بتوانیم در زمینه تولید پودرهای میوه نیز گام برداریم توانسته‌ایم چرخه قابل قبولی در اقتصاد کشورمان ایجاد کنیم. چون همه می‌دانیم پودرمیوه در صنایع مختلفی از جمله شیرینی و شکلات، داروسازی، صنایع غذایی و تولید غذای کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این فعال صنفی تصریح کرد: با توجه به رشد جمعیت در ایران و جهان شاید استفاده از پودرهای میوه کم‌کم جزو واجبات برای صنایع مختلف باشد، بنابراین اگر متناسب با میزان تولید کشورمان از امروز سرمایه‌گذاری کنیم، می‌توانیم در آینده اقتصاد مناسبی را از این طریق تجربه کنیم. به‌عنوان مثال یکی از روش‌های استفاده از پودرهای میوه در بخش دارویی را می‌توان در تولید پودرمیوه از دور ریز کارخانجات تولید کنسانتره و آبمیوه دانست به این صورت که از پوست پرتقال و تفاله‌های خروجی این کارخانجات می‌توان طعم‌دهنده‌ها و پودرهای صنعتی برای صنایع دیگر تهیه کرد این درحالی است که حتی از میوه‌های پادرختی و برخی از ضایعات محصولات باغی و کشاورزی نیز در این زمینه می‌توان استفاده کرد و به‌جای حذف آنها در راستای اشتغالزایی و کسب درآمد سود برد.

وی افزود: امروز موضوع تهیه پودرهای میوه و طعم‌دهنده‌ها دیگر مختص به میوه نیست بلکه پای طب سنتی و انواع داروهای گیاهی نیز به میان آمده که می‌توان با استفاده از همان روش در تولید نوشیدنی‌های دارای خاصیت دارویی نیز اقدام قابل توجه و اقتصادی صورت داد درحالی که از نظر تولید گیاهان دارویی جایگاه مناسبی داریم و می‌توانیم صادرات قابل توجهی در این زمینه داشته باشیم.