شلیک ماشه به اقتصاد ایران و اعتبار آمریکا

آمریکا فعال شدن مکانیسم ماشه در برجام را رسما اعلام کرد، تروئیکای اروپایی در بیانیه ای ادعای آمریکا را زیر سوال بردند، دبیرکل سازمان ملل با ارسال نامه ای به شورای امنیت گفت که نمی تواند هیچ اقدامی برای بازگرداندن تحریم ها علیه ایران انجام دهد، حسن روحانی نیز پیشاپیش نتیجه كارزار واشنگتن را پیروزی ایران تلقی كرد و این اتفاق را به مردم ایران تبریك گفت، در همین حال محمدجواد ظریف از جامعه جهانی خواست تا مقابل استفاده آمریکا از ابزار تحریم و رفتار قلدرمآبانه ایالات متحده بایستند.

در واکنش به تشدید تنش های لفظی تحریم، اما اقتصاد ایران از این فضا تاثیر پذیرفت و قیمت دلار بار دیگر به بیش از 27 هزار تومان و سکه به 13 میلیون تومان رسید. چند ساعت پس از اعلام بازگشت تحریم های شورای امنیت علیه ایران در ساعات پایانی روز شنبه به وقت واشنگتن، شاخص بورس تهران در جریان معاملات روز یکشنبه بیش از 47 هزار واحد افت کرد و بازدهی منفی 2.8 درصدی را ثبت کرد. شاخص کل بورس روز شنبه هم متأثر از تنش ‎های لفظی تحریم بیش از 4 هزار واحد ریخته بود. این در حالی بود که با رشد بازیافته شاخص بورس در هفته گذشته، امیدها برای تداوم این روند در بازار سهام افزایش یافته بود، اما شاخص بورس پس از ریزش 4 هزار و 597 واحدی در اولین روز هفته، بیش از 47 هزار واحد در روز یکشنبه هم ریزش کرد و نشان داد که بازار سهام چقدر از فضای روانی تنش‎ ها تاثیر می پذیرد و چرا آن را واکنش ‎پذیرترین بازارها می خوانند.

این روند در روز دوشنبه و در سی و یکمین روز شهریورماه نیز ادامه یافت و شاخص بورس ۵۷ هزار و ۸۸ واحد کاهش یافت و تا رقم یک میلیون و ۵۹۵ هزار واحد در آخرین روز تابستان عقب رفت. در روز سه‎ شنبه و در اولین روز پاییز نیز شاخص بورس تهران ۱۳ هزار و ۹۶۵ واحد افت کرد و به رقم یک میلیون و ۵۸۱ هزار واحد رسید. درمجموع، نماگر بازار سهام در چهار روز گذشته بیش از 121 هزار واحد افت کرد.

آیا مکانیسم ماشه در برجام فعال شده است؟

ریچارد نفیو، معمار تحریم های ایران در دولت اوباما به تازگی در مقاله ای که در «مرکز سیاست گذاری جهانی انرژی» منتشر کرده است، از 4 پیامد فعال سازی مکانیزم ماشه در برجام سخن می گوید و اگرچه اعمال مکانیسم ماشه را به زیان اقتصادی ایران و پیچیده شدن فضای تحریم ‎ها قلمداد می کند، اما در بلندمدت آن را به ضرر اعتبار جهانی آمریکا و مخدوش شدن جایگاه سازمان ملل متحد می بیند. او در این مقاله مدعی شده که مکانیزم ماشه در برجام با تلاش آمریکا در بیستم سپتامبر فعال شده است و تحریم های شورای امنیت علیه ایران بازمی گردند، اما پیامدهای این اقدام واشنگتن در بلندمدت به نفع ایالات متحده نخواهد بود.

نفیو پیش از این تجربیات خود را به عنوان مسئول تیم طراحی تحریم ‎ها علیه ایران در دوره دوم ریاست جمهوری باراک اوباما و چهره اصلی تیم پشتیبان مذاکره کننده در برجام، در کتابی تحت عنوان «هنر تحریم ها؛ نگاهی از درون میدان» منتشر کرده بود و در آن به تشریح چارچوب فکری و عملی خود در طراحی تحریم ها علیه ایران با هدف افزایش فشار حداکثری پرداخت. او حالا در تازه ترین مقاله خود از پیامدهای چهارگانه ای سخن گفته است که شامل تبعات زیانبار اقتصادی برای ایران در کوتاه‎ مدت و عواقب منفی سیاسی برای آمریکا در بلندمدت خواهد بود. به اعتقاد معمار تحریم‎ های ایران در دوره اوباما، مکانیسم ماشه در برجام ازسوی آمریکا فعال شده و این اقدام با وجود مخالفت جامعه جهانی به معنای بازگشت تحریم های شورای امنیت علیه ایران است. با وجود اینکه نفیو موافق اقدام دولت ترامپ برای اعمال مکانیزم ماشه در برجام نبوده، اما با این وجود، معتقد است که آمریکا مکانیزم ماشه را فعال کرده و برای آن چهار پیامد مهم نیز برمی شمارد. این پیامدهای چهارگانه به اعتقاد او شامل کاهش امکان گنجاندن مکانیزم ماشه در قطع نامه های آتی شورای امنیت، کاهش امکان صدور قطع نامه تحریمی جدید در شورای امنیت، پیچیده و مبهم شدن فضای تحریم های ایران و مخدوش شدن جایگاه سازمان ملل نزد تصمیم گیران آمریکا خواهد بود.

وقتی شورای امنیت از حق وتو چشم پوشی نمی کند

نفیو ابتدا در مقدمه مقاله خود می نویسد: «آمریکا تلاش زیادی برای گنجاندن سازوکار ماشه در متن برجام انجام داد. پذیرش وجود اسنپ بک در متن قطع نامه توسط کشورهای عضو دائم سازمان ملل به معنای پذیرش ضمنی تضعیف حق وتو درباره بازگشت تحریم های ایران توسط این کشورها بود.» او ادعا می کند که از این به بعد کشورهای عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به سادگی زیر بار چشم پوشی از حق وتوی خود نخواهند رفت. مذاکره کنندگان آمریکایی امید داشتند تا با گنجاندن سازوکاری شبیه به مکانیزم ماشه در هرگونه توافق احتمالی با کره شمالی، بتوانند نحوه اعمال و بازگشت تحریم ها بر این کشور را آنطور که تمایل دارند، مدیریت کنند اما با فعال سازی مکانیسم ماشه دیگر از این امکان نمی توانند استفاده کنند. او اعتقاد دارد که واشنگتن بدون دادن ضمانتی اجرایی به کنگره و افکار عمومی آمریکا برای بازگرداندن فوری و قدرتمند تحریم ها، نمی تواند به توافقی قابل قبول با دشمنانش دست یابد و این ضمانت اجرایی همان مکانیزم ماشه است.

موانع صدور قطعنامه های تحریمی در شورای امنیت

معمار تحریم های ایران در دوره دوم ریاست جمهوری اوباما در توضیح پیامد دوم فعال شدن مکانیسم ماشه در برجام، به موانع صدور قطعنامه های تحریمی در شورای امنیت اشاره می کند و می گوید: «نمی توان با قاطعیت گفت که شورای امنیت در آینده دیگر قطع نامه ای تحریمی صادر نخواهد کرد، اما تحمیل چنین چیزی به شورای امنیت از این به بعد کار ساده ای نخواهد بود. این احساس در جامعه جهانی ایجاد شده است که اگر تحریمی جدید علیه کشوری آغاز شود، دورنمایی از پایان آن متصور نیست، زیرا اولا آمریکا به تحریم معتاد شده است و ثانیا آمریکا نمی تواند به تعریف قابل قبولی از پایان وضعیت کنونی یعنی استفاده افراطی از ابزار تحریم برسد.»

نفیو با اشاره به کتاب پیشین خود یعنی «هنر تحریم ها» ادامه می دهد: «همان طور که در کتاب خود گفته ام، نبود شفافیت درباره زمان و راهکار پایان تحریم ها علیه کشور هدف، اصل موضوع را خدشه دار می کند. تجربه مکانیزم ماشه، کشورها را به این نتیجه می رساند که نمی توان به آمریکا اطمینان کرد. کشورها تلاش های واشنگتن را در راستای تلاش های یکجانبه این کشور برای پیشبرد اهداف تحریمی خود می پندارند بنابراین کشورها تلاش خود را خواهند کرد تا هرگونه قطع نامه تحریمی جدید در شورای امنیت رأی نیاورد. چنین اتفاقی، منافع ملی آمریکا در بلندمدت را به خطر خواهد انداخت.»

فضای تحریم های ایران پیچیده و مبهم می شود

او درباره اثرگذاری این اقدام دولت ترامپ بر مسائل تحریمی در جهان نیز می نویسد: «بی شک روسیه، چین و سایر کشورها منتظر قطع نامه ای جدید برای حل اختلافات موجود درباره تحریم ها نخواهند ماند. روش ها و شیوه های دیگری به غیر از شورای امنیت وجود دارد که این کشورها می توانند مسائل تحریمی را از آنجا پیگیری کنند. بلافاصله پس از صدور یک قطع نامه تحریمی در شورای امنیت، کارگروه هایی تحت عنوان «کارگروه های تخصصی پیگیری تحریم ها» (Panel of Experts) و «کمیته های تحریم» (Sanctions Committees) در شورای امنیت برای تحقیق و تفحص درباره اجرای صحیح تحریم ها تشکیل می شود. آمریکا با نفوذ جدی در این کمیته ها، همواره توانسته اهداف خود را تا حد امکان به شورای امنیت تحمیل کند. از این به بعد کشورها می توانند با تشکیل چنین کمیته هایی موافقت نکنند یا می توانند مانع از ایجاد اجماع در نتیجه گیری های این کمیته ها شوند یا می توانند در تفسیر اسناد ارائه شده توسط این کمیته ها خدشه وارد کنند یا می توانند عملا تصمیم گیری درباره صورت جلسه های مربوط به بررسی سازگاری با تحریم ها را به تعویق بیندازند. پس از پایان زمان 30 روزه اسنپ بک، احتمال اینکه کارگروه تخصصی پیگیری تحریم ها تشکیل نشود، زیاد است. وجود اختلافات فراوان بین آمریکا و سایر کشورهای شورای امنیت حتی ایجاد یک صفحه وب به روزرسانی شده درباره بازگشت قطع نامه های سابق سازمان ملل را در هاله ای از ابهام فرو برده است. ماحصل تمام این وقایع، این امر خواهد شد که پس از ۳۰ شهریور، مسیر دوگانه ای از نظام تحریم های شورای امنیت علیه ایران ایجاد خواهد شد که در پی آن، وضعیت تحریم ها هم زمان در حالت فعال و غیرفعال قرار خواهد گرفت.»

وقتی جایگاه حقوقی سازمان ملل زیر سوال می رود

نفیو درباره پیامد چهارم فعال سازی مکانیسم ماشه در برجام توسط واشنگتن نیز می گوید: «رویدادهای اخیر ممکن است الگوی تصمیم سازی و تصمیم گیری در آمریکا را متحول کند. تصمیم گیران آمریکایی ممکن است به این نتیجه برسند که تلاش های ذهنی و دیپلماتیک خود را از این به بعد چندان معطوف به استفاده از نظام تحریم های سازمان ملل نکنند. آنها در عوض به احتمال زیاد به سمت تشکیل ائتلاف های چندجانبه و پیمان های منطقه ای متمایل خواهند شد. این روش های جایگزین اثر کمتری نسبت به توان اجماع سازی شورای امنیت دارد و توسل به آنها به مرور منجر به کاهش تمایل کشورها برای فشار بر ایران یا هر کشور هدف دیگر می شود. فاصله گرفتن از نظام تحریمی شورای امنیت به معنای برداشتن قدمی دیگر در جهت فاصله گرفتن از نظم بین المللی قانون محور است. در هر حال، وفادار ماندن آمریکا به شورای امنیت و بهره مندی از امتیازات طراحی شده برای پنج عضو دائم آن، بسیار بهتر از این است که سازوکارهای بین المللی نظیر سازمان ملل را نادیده بگیریم.»

او در پایان و در جمع بندی سخنانش می نویسد: «مکانیزم ماشه رخ خواهد داد، اما اینکه این چهار پیامد یادشده محقق شود یا نه، بستگی به تصمیم دولت بعدی آمریکا دارد. راه اندازی سازوکار ماشه توسط آمریکا نه تنها نقطه پایان یک تقابل بلندمدت میان ایران و غرب در رابطه با مسئله هسته ای نیست، بلکه نقطه شروع مجموعه ای از تحولات بین المللی خواهد بود.»

ارتباط با نویسنده: [email protected]