آنچه برای خرید صحیح در فضای پرتلاطم بازار نیاز دارید / شفافیت اطلاعاتی و تحلیل صحیح اطلاعات

دریک ماه اخیر بازار سرمایه روی خوش به سهامدارانی داده و بعد از دو سال تحلیل‌رفتن دارایی‌های فعالان این بازار، روند معاملات در بازار گرم‌تر از گذشته شده است. البته در دوسال رکود عمیق در بازار، بودند دوره‌های این‌چنینی که سهامداران سرخوش از روند پررونق بازار در آینده، به بهانه رفع همیشگی تحریم‌ها از پیکره اقتصاد کشور و بهبود شرایط اقتصادی، در صف‌های خرید سهام قرار می‌گرفتند و عدم شناسایی فرصت‌های خریدوفروش موجب بیشتر شدن زیان می‌شد. به عبارتی دیگر در این دوره دوساله هرگونه نوسانی در بازار، عمری کمتر از دو ماه داشت و روند عمومی بازار در رکودی عمیق فرورفته بود. در این فضای مثبت، همواره سرمایه‌گذاران شاهد شکل‌گیری اخباری مثبت پیرامون اوضاع و شرایط صنایع بودند، به‌طوری‌که شتاب‌زده و بدون تحلیل وارد هیجاناتی شدند، اما بعد از چندی ضرر‌های ناشی از آن گریبان‌شان را گرفت.

در فضای رفع تحریم‌ها، بعد از یک خلأ جدی در اخبار مثبت اقتصادی، فعالان بازار به اخبار مثبت وزن زیادی می‌دهند؛ پخش گسترده این اطلاعات و تحلیل‌های ساده‌انگارانه روی هر یک از متغیرها، نشان از هیجان دارد. برای مثال، روز بعد از نهایی شدن برجام و شروع برداشته شدن تحریم‌ها، بازار سرمایه دو گزارش با رشدی حدود 400درصد در سود، روی کدال دید و برخی از فعالان سهوا یا به‌عمد سعی در تاثیر یک‌شبه تحریم‌ها بر برخی صنایع بورسی داشتند! بانک گردشگری و کنتور‌سازی ایران، در هفته گذشته چراغ انتظارات مثبت در میزهای تحلیل را روشن کردند و بازار واکنش‌های مثبت به آن نشان داد. در ادامه بعد از بررسی برخی عوامل مهم بر قیمت سهام، نگاهی مختصر به این دو گزارش خواهد شد.

عوامل مهم موثر بر روند قیمت

روند عمومی قیمت در بازارهای مالی از جمله بازار سرمایه تابعی مستقیم از عرضه و تقاضا است. عرضه و تقاضا نیز عموما براساس تحرکات معامله‌گران مشغول در این بازارها شکل می‌گیرد. به بیانی ساده‌تر باید گفت تحرکات و واکنش‌های سرمایه‌گذاران و معامله‌گران هر بازار مالی، ازجمله بازار سرمایه می‌تواند روند عرضه و تقاضای دارایی‌های مالی، ازجمله سهام را تغییر داده و در نتیجه قیمت در این بازارها تغییر کند.ازاین‌رو عوامل موثر بر شکل‌گیری تحرکات و واکنش‌های افراد در بازار مالی، در بررسی چشم‌انداز هر دارایی مهم بوده و روند عرضه و تقاضا را تعیین خواهد کرد.

درگذشته باور بر این بود که تنها اطلاعات بنیادی و اخبار کلی مرتبط با هر سهم تغییرات قیمت آن را شامل شده و بازار براساس انتشار هرگونه اطلاعات جدید، واکنش نشان داده و قیمت‌ها تغییر خواهد کرد. اما تحقیقات جدید در حوزه روندشناسی بازارهای مالی از جمله بازار سرمایه نشان از این دارد که علاوه بر اطلاعات بنیادی مربوط به هر سهم، برخی عوامل دیگر از جمله عوامل رفتاری بر روند معاملاتی معامله‌گران هر بازار تاثیر داشته و در نتیجه جریان عرضه و تقاضا را تغییر خواهد داد. این دسته از عوامل شامل طیف وسیعی از متغیرها بوده که در حوصله این مطلب نمی‌گنجد اما تحقیقات نشان داده‌اند، هریک از این متغیرها، همچون متغیرهای بنیادی بر روند بازار موثر خواهند بود.

تاثیر عوامل رفتاری بر قیمت سهام

بر مبنای مطالعات علمی و همچنین وقایع تجربی از بازار سرمایه باید گفت، علاوه بر عوامل بنیادی، روند قیمت سهام همواره تحت تاثیر متغیرهای رفتاری قرار گرفته است. در این بازی تغییر قیمت سهام بر مبنای متغیرهای رفتاری، همواره سهامدارانی بیش از پیش متضرر شده‌اند که از تخصص و تحلیل کمتر برخوردار بوده و بدون بررسی وضعیت بنیادی سهام، به معامله پرداخته‌اند. در نتیجه واکنش‌های هیجانی به قیمت، گرچه در برخی اوقات برای متخصصان و تحلیلگران خبره، حاوی سودهای مناسبی است، اما پول‌های کوچک و فعالان کمتر متخصص و باتجربه اندک، زیان‌های زیادی از این رفتارها عایدشان شده است.

در بورس ایران کم نیستند مثال‌هایی که نشان می‌دهند قیمت سهام مختلف با ایجاد برخی واکنش‌های خاص، تغییرات زیادی داشته‌اند، اما گذر زمان نشان داده نه‌تنها تغییرات قیمت در آن بازه زمانی، براساس متغیرهای بنیادی مربوط به سهم تعیین نشده‌، بلکه در آینده هم هیچ خبری از سودها و تحلیل‌های جهت‌ده در بازار نخواهد بود.

دریک ماه اخیر بازار سرمایه روی خوش به سهامدارانی داده و بعد از دو سال تحلیل‌رفتن دارایی‌های فعالان این بازار، روند معاملات در بازار گرم‌تر از گذشته شده است. البته در دوسال رکود عمیق در بازار، بودند دوره‌های این‌چنینی که سهامداران سرخوش از روند پررونق بازار در آینده، به بهانه رفع همیشگی تحریم‌ها از پیکره اقتصاد کشور و بهبود شرایط اقتصادی، در صف‌های خرید سهام قرار می‌گرفتند و عدم شناسایی فرصت‌های خریدوفروش موجب بیشتر شدن زیان می‌شد. به عبارتی دیگر در این دوره دوساله هرگونه نوسانی در بازار، عمری کمتر از دو ماه داشت و روند عمومی بازار در رکودی عمیق فرورفته بود.

در این فضای مثبت، همواره سرمایه‌گذاران شاهد شکل‌گیری اخباری مثبت پیرامون اوضاع و شرایط صنایع بودند، به‌طوری‌که شتاب‌زده و بدون تحلیل وارد هیجاناتی شدند، اما بعد از چندی ضرر‌های ناشی از آن گریبان‌شان را گرفت. در فضای رفع تحریم‌ها، بعد از یک خلأ جدی در اخبار مثبت اقتصادی، فعالان بازار به اخبار مثبت وزن زیادی می‌دهند؛ پخش گسترده این اطلاعات و تحلیل‌های ساده‌انگارانه روی هر یک از متغیرها، نشان از هیجان دارد.

برای مثال، روز بعد از نهایی شدن برجام و شروع برداشته شدن تحریم‌ها، بازار سرمایه دو گزارش با رشدی حدود 400درصد در سود، روی کدال دید و برخی از فعالان سهوا یا به‌عمد سعی در تاثیر یک‌شبه تحریم‌ها بر برخی صنایع بورسی داشتند! بانک گردشگری و کنتور‌سازی ایران، در هفته گذشته چراغ انتظارات مثبت در میزهای تحلیل را روشن کردند و بازار واکنش‌های مثبت به آن نشان داد. در ادامه بعد از بررسی برخی عوامل مهم بر قیمت سهام، نگاهی مختصر به این دو گزارش خواهد شد.

عوامل مهم موثر بر روند قیمت

روند عمومی قیمت در بازارهای مالی از جمله بازار سرمایه تابعی مستقیم از عرضه و تقاضا است. عرضه و تقاضا نیز عموما براساس تحرکات معامله‌گران مشغول در این بازارها شکل می‌گیرد. به بیانی ساده‌تر باید گفت تحرکات و واکنش‌های سرمایه‌گذاران و معامله‌گران هر بازار مالی، ازجمله بازار سرمایه می‌تواند روند عرضه و تقاضای دارایی‌های مالی، ازجمله سهام را تغییر داده و در نتیجه قیمت در این بازارها تغییر کند.

ازاین‌رو عوامل موثر بر شکل‌گیری تحرکات و واکنش‌های افراد در بازار مالی، در بررسی چشم‌انداز هر دارایی مهم بوده و روند عرضه و تقاضا را تعیین خواهد کرد. درگذشته باور بر این بود که تنها اطلاعات بنیادی و اخبار کلی مرتبط با هر سهم تغییرات قیمت آن را شامل شده و بازار براساس انتشار هرگونه اطلاعات جدید، واکنش نشان داده و قیمت‌ها تغییر خواهد کرد.

اما تحقیقات جدید در حوزه روندشناسی بازارهای مالی از جمله بازار سرمایه نشان از این دارد که علاوه بر اطلاعات بنیادی مربوط به هر سهم، برخی عوامل دیگر از جمله عوامل رفتاری بر روند معاملاتی معامله‌گران هر بازار تاثیر داشته و در نتیجه جریان عرضه و تقاضا را تغییر خواهد داد. این دسته از عوامل شامل طیف وسیعی از متغیرها بوده که در حوصله این مطلب نمی‌گنجد اما تحقیقات نشان داده‌اند، هریک از این متغیرها، همچون متغیرهای بنیادی بر روند بازار موثر خواهند بود.

تاثیر عوامل رفتاری بر قیمت سهام

بر مبنای مطالعات علمی و همچنین وقایع تجربی از بازار سرمایه باید گفت، علاوه بر عوامل بنیادی، روند قیمت سهام همواره تحت تاثیر متغیرهای رفتاری قرار گرفته است. در این بازی تغییر قیمت سهام بر مبنای متغیرهای رفتاری، همواره سهامدارانی بیش از پیش متضرر شده‌اند که از تخصص و تحلیل کمتر برخوردار بوده و بدون بررسی وضعیت بنیادی سهام، به معامله پرداخته‌اند. در نتیجه واکنش‌های هیجانی به قیمت، گرچه در برخی اوقات برای متخصصان و تحلیلگران خبره، حاوی سودهای مناسبی است، اما پول‌های کوچک و فعالان کمتر متخصص و باتجربه اندک، زیان‌های زیادی از این رفتارها عایدشان شده است.

در بورس ایران کم نیستند مثال‌هایی که نشان می‌دهند قیمت سهام مختلف با ایجاد برخی واکنش‌های خاص، تغییرات زیادی داشته‌اند، اما گذر زمان نشان داده نه‌تنها تغییرات قیمت در آن بازه زمانی، براساس متغیرهای بنیادی مربوط به سهم تعیین نشده‌، بلکه در آینده هم هیچ خبری از سودها و تحلیل‌های جهت‌ده در بازار نخواهد بود.

برای مثال، شرکتی با مشکلات فراوان از گروه سیمان، در آذر ماه سال گذشته با انتشار برخی اخبار پیرامونی رشدی معادل 50 درصد را پشت سر گذاشت، اما بعد از آن قیمت سهام در یک روند فرسایشی و کند روندی نزولی را در پیش گرفت و باوجود نقدشوندگی پایین در حال حاضر 64 درصد از ارزش خود را از دست داده است.

بعد از گذر زمان سهامدارانی که هرروز برای ورود به صف فروش رقابت‌ دارند، می‌بینند نه‌تنها فرآیند تولید و فروش شرکت هیچ تغییر مثبتی به خود ندید، بلکه این شرکت سیمانی توانایی پرداخت بدهی خود به دولت را نداشته و مجبور به قبول قطعی گاز و توقف تولید شده است. در نتیجه تنها اخبار مثبت نیست که چراغ راه سرمایه‌گذار است، بلکه تحلیل صحت و سقم این اطلاعات بسیار مهم‌تر از خود اطلاعات خواهد بود.

عدم تداوم سود در گزارش وگردش

همان‌طور که بیان شد، بانک گردشگری یکی از دو شرکتی بود که در روز بعد از اعلام رفع تحریم‌ها، گزارشی در نگاه اول خیره‌کننده راهی بازار کرد. براساس این گزارش که مربوط به عملکرد حسابرسی نشده سال مالی منتهی به 30 آذرماه سال 94 بود، شرکت توانست در سال مالی مورد نظر با جهش 389 درصدی در جمع درآمدهای خود مواجه شده و 256 میلیارد ریال زیان خالص خود در سال گذشته را به 3,420 میلیارد ریال سود خالص تبدیل کند.

در نگاه اول خبرهایی مبنی بر تاثیر عمیق برداشته شدن تحریم‌ها در بازار پیچید و تالار شیشه‌ای پچ‌پچ‌هایی با مفهوم انتظار برای انتشار گزارش‌های این‌چنینی از سایر بانک‌ها را به خود دید. صنعت بانکداری که در سال‌های گذشته آسیب‌های جدی از شرایط به وجود آمده همچون تحریم و رکود اقتصادی به خود دیده، در حرکت‌های مثبت بازار طی دو سال گذشته، همواره نقشی لیدری را بازی کرده است. به عبارتی سهامداران انتظار دارند با برداشته شدن تحریم‌ها و بازشدن فضای بین‌المللی، سودآوری بانک‌ها افزایش یابد و تحقق این امر بر کسی پوشیده نیست.

اما باید در نظر داشت که این عامل تا چه حد بر عملکرد بانک‌ها اثر داشته و این صنعت نهایت چه میزان رشد را به خود خواهد دید. حال نگاهی دقیق‌تر به گزارش گردشگری نشان می‌دهد که سهم این بانک از درآمدهای مشاع، در سال 94 با کاهش شدید و خیره‌کننده مواجه شده است؛ به طوری که 1,270 میلیارد ریال سود بانک از این محل در سال گذشته، حال تبدیل به 6,445 میلیارد ریال زیان شده است. با این توضیح عملیات اصلی بانک با زیان شدیدی در سال 94 همراه شده که این زنگ خطری بزرگ در این صنعت خواهد بود.

اما سرفصل سایر درآمدهای شرکت با رشد شدید به 13,845 میلیارد ریال رسیده که بخش عمده آن مربوط به فروش دارایی است. حال آنکه فروش دارایی فعالیتی بادوام نبوده و خاص شرکت است. در سال 94 باوجود رشد اندک 2 درصدی در درآمدهای مشاع این بانک، سود علی‌الحساب سپرده‌های سرمایه‌گذاری با افزایش 76 درصدی مواجه شده و جان بانک را گرفته است. 

در نتیجه باید گفت، نه‌تنها این گزارش فضای مثبت ایجاد شده بعد از تحریم‌ها را نشان نمی‌دهد و بارقه‌های امید را بیشتر نمی‌کند، بلکه زیان شدید عملیات بانکی نشان‌دهنده سر باز کردن زخم‌های مهم این صنعت در سال 94 و آثار مخرب آن در سال‌های آتی است؛ زخم‌هایی از جنس مطالبات غیر‌جاری بالای بانک‌ها، افزایش هزینه پول در بازار سیاه بانک، مشکلات اعتباری فراوان و... همواره در بررسی گزارش‌های شرکتی اصلی بسیار مهم به‌عنوان امکان تداوم سود محقق شده باید از سوی تحلیلگران بررسی شود.

تداوم در سود مبنای مهمی برای تحلیل روند آتی قیمت سهام بوده و پی‌ شرط آن شناسایی فعالیت اصلی هر شرکت خواهد بود. به‌عنوان مثال در یک بانک، حاشیه سود عملیات اصلی بانک شامل، سود حاصل از سرمایه‌گذاری و اعطای تسهیلات منهای هزینه‌های ناشی از جذب سپرده سرمایه‌گذاری، بعلاوه درآمدهای غیر‌مشاع بادوام همچون درآمد حاصل از کارمزد دریافتی، تشکیل‌دهنده سود بادوام خواهد بود. در نتیجه اگر بانکی با استفاده از فروش دارایی، تسعیر ارز و. . . درآمد غیرعملیاتی به دست آورد، تداوم این فعالیت دور از انتظار بوده و نمی‌توان رشد آن را مبنایی برای تحرک در قیمت سهام در نظر گرفت.

گزارش بدون مستندات کافی آکنتور

شرکت کنتورسازی ایران در آخرین حرکت قیمتی خود بازدهی خیره‌کننده را عاید سرمایه‌گذاران کرد. در پی این رشد قیمت مسئولان سازمان بورس طی نامه‌ای از شرکت درخواست کردند که توضیحات خود در مورد تغییرات احتمالی در سودآوری شرکت را تشریح کنند. بر این اساس شرکت کنتورسازی طی گزارشی خیره کننده، سود جدید خود را با رشد 433 درصدی از 2829 به 15080 ریال افزایش داد، اما این گزارش ابهامات و ایرادتی توسط سازمان بورس و کارشناسان را با خود به همراه داشت.

در نامه شرکت در پاسخ به درخواست سازمان بورس آمده؛ در حال حاضر شرکت در حال پیگیری و انجام فرآیندهای لازم درخصوص عقد قراردادهای قطعی فروش تعدادی و ریالی صندوق‌های فروشگاهی مکانیزه برای سال 1394 تا 1398 است. بعد از آن در پیش‌بینی سود سال جاری براساس عملکرد 9 ماهه، شرکت 201 هزار دستگاه پوز را برای سال 94 در نظر گرفت و اعلام کرد قرارداد مورد نظر در تاریخ 10 دی‌ماه سال جاری برای تامین و تجهیز کلیه اصناف کشور به انواع صندوق فروشگاهی بسته شده است. بعد از آن سازمان بورس ابهاماتی از گزارش را مطرح کرد.

عدم ارائه مدارک در خصوص شروع تولید و امکان‌سنجی تولید این تعداد صندوق تا پایان سال، عدم توضیح در مورد نحوه تامین مالی تولید صندوق‌های فروشگاهی و روشن نبودن روابط مالی در قرارداد، از جمله مهم‌ترین ایرادات مطرح شده بود. بعد از آن نیز علی فاضلی، رئیس اتاق اصناف ایران درخصوص قرارداد اتاق اصناف ایران با شرکت کنتور‌سازی گفت: هیچ شرکتی تا به امروز با اتاق اصناف ایران در باب صندوق‌های «پوز» فروشگاهی قرارداد نداشته است و هرگاه قرارداد امضا شد، اعلام خواهیم کرد.

به هر صورت پازل پیش‌بینی سود این شرکت هنوز قطعه‌های مبهمی داشته و سرمایه‌گذاران در پی نتیجه این اختلافات هستند. حال علاوه بر بحث‌های مطرح شده در این دوره، منظور از ایراد مطلب فوق بیان برخی ضعف‌های انتشار اطلاعات و رفتارهای هیجانی ایجاد شده پیرامون آن، در بازار سرمایه است. با توجه به انتشار مستقیم اطلاعات در کدال از سوی شرکت‌ها، این وظیفه تحلیلگران بازار است که علاوه بر بررسی ارقام منتشر شده از سوی شرکت و پیش‌بینی ارائه شده، صحت و سقم مطالب را از جنبه‌های مختلف بررسی کنند.

هر بودجه ارائه شده از سوی شرکت‌ها، حاوی متغیرهای مهم پیش‌بینی شده است که تغییر در هرکدام تغییرات زیادی را در سودآوری شرکت به همراه دارد. از این رو هرگونه فرض شرکت، باید از دو جنبه انطباق با واقعیت‌های اقتصادی و انطباق با فرآیندهای جاری بررسی شود. برای مثال برخی شرکت‌های پتروشیمی از ابتدای سال جاری نرخ 8 سنت را در بودجه خود در نظر گرفته که این با فرآیند جاری شرکت همسو نبوده است؛ به‌طوری که صورت حساب‌های ارسالی به شرکت از ابتدای سال براساس نرخ 13 سنت بوده و در این شرایط گرفتن نرخ 8 سنت در بودجه انحرافاتی را به همراه دارد.

گاهی این گزارش‌ها در بازار واکنش‌های زیادی را به همراه داشته و سرمایه‌گذاران زیادی بعد از درک واقعیت صف‌های سنگین فروش را پیش‌روی خود می‌بینند. آن‌چنان‌که بعد از ارسال گزارش آکنتور روی کدال، شاهد ارائه تحلیل‌های زیادی مبنی اثرگذاری برداشته شدن تحریم‌ها بودیم. به عبارتی در بسیاری از کانال‌ها و میزگردها برای گرم شدن تنور معاملات اشاره شد، بعد از برداشته شدن تحریم‌ها باید منتظر ارائه گزارش‌های زیادی از این دست بود، که یکشبه جهش زیادی از سودآوری را به همراه داشته باشد. باید دید چه میزان از این اتفاقات در صنایع مختلف قابل رخ دادن خواهد بود!

نتیجه‌گیری

در فضای حساس فعلی بازار سرمایه، آینده بسیاری از صنایع به شرایط رخ داده بعد از تحریم‌ها پیوند می‌خورد. برخی از تحلیلگران روزهای تیره بازار را تمام شده می‌پندارند و تصویری صد درصد روشن از فضای آتی تصویر می‌کنند. اما سوال اینجاست که آیا همه مشکلاتی که بورس در دو سال پیش با آن دست و پنجه نرم کرده، پایان یافته است و دیگر هیچ ریسکی سر راه بازار نیست؟ یا اینکه شرایط به وجود آمده یک‌شبه اثر خود را خواهد گذاشت؟ در این فضا هیجانات و واکنش‌های بیش از حد به برخی اخبار و رویدادها با فرض صحت رویداد، اتفاق افتاده و جهش‌هایی در قیمت با پشتوانه نقدینگی ایجاد می‌شود.

اما توصیه می‌شود هرگونه اطلاعات جدید پیرامون بازار، حتما با خط‌کش میزان تاثیر واقعی بر سودآوری سنجیده شود، گزارش‌ شرکت‌ها از ابعاد مختلف تحلیل شود و تعمیم یک گزارش به‌کل فضای صنعت و بازار، همراه با شرایط خاص هر سهم صورت گیرد. در این شرایط و با تحلیل دقیق‌تر، سودهای بی‌کیفیت و بدون تداوم شناسایی خواهد شد و جریان نقدینگی به سمت کندوی خوش‌طعم زنبور نخواهد رفت، تا برداشتن یک انگشت عسل از آن، پیامدی همانند کبودی و تورم کل بدن را به همراه داشته باشد!

فروش دارایی همواره ساده‌ترین راه برای بالا بردن سود یک شرکت بوده و افزایش 400 درصدی سود با فروش دارایی، همراه با زیان شدید در فرآیندهای اصلی عملکردی که سود بادوام‌ زاده همین فرآیندهاست، نه‌تنها فرصتی برای شرکت، صنعت و کل بازار تلقی نمی‌شود که حتی تهدیدی جدی خواهد بود!