شانه‌های ارزآور فرش ماشینی

فرش ماشینی به‌عنوان یک کالای فراگیر در خانه‌های ایرانی و قابلیت‌های آن برای ارزآوری، موضوع این گزارش است. کالایی که با وجود فرش دستباف به دلیل تنوع قیمتی ویژه خود همچنان بازار خودش را حفظ کرده و واحدهای صنعتی زیادی در این حوزه فعالیت می‌کنند تا هم بازار داخلی را پوشش بدهند و هم نیم نگاهی به بازارهای صادراتی داشته باشند. 

هر چند کف بسیاری از خانه‌های ایرانی سنگ و سرامیک است و با مبله کردن خانه‌ها دیگر کمتر نیازی به پوشش‌های سطح خانه مانند فرش احساس می‌شود اما علاقه ویژه ایرانی‌ها به فرش چیزی نیست که به راحتی بتوان از آن چشم پوشی کرد و تنها اندازه فرشی که می‌خرند متفاوت شده است، مثلا به جای 12متری ممکن است 6متری یا 3متری بخرند، اما در هر صورت خریدار فرش هستند. از طرفی فرش ماشینی به دلیل قیمت بسیار پایین‌تری که نسبت به فرش دستباف دارد، مورد توجه طیف وسیع‌تری از مشتریان قرار گرفته است. در این گزارش با گشتی در مراکز بورس این کار با فروشندگان و خریداران فرش گفت‌و‌گو کرده‌ایم.

***

گشت و‌گذاری در مراکز بورس فرش ماشینی 

کارشناسان و فعالان بازار فرش ماشینی می‌گویند که سه ماهه پایانی سال، پیک خریدوفروش فرش ماشینی به شمار می‌رود. به همین دلیل و برای بررسی بازار این کالای خانگی به مرکز بورس این کالا در میدان هفت تیر سر زدیم. البته فرش ماشینی مراکز بورس دیگری هم در تهران دارد از جمله خیابان ستارخان و چهارراه سیروس، اما بورس اصلی فرش ماشینی میدان هفت تیر است. برندهای مطرح فرش ماشینی در این مرکز بورس، فروشگاه دارند. برندهایی که تنها نامشان کافی است تا خریدار نسبت به خرید کالای مورد نظرش از آنها تردید نکند. به طور کلی اهمیت خرید کالا از مراکز بورس برای مشتریان نوعی اطمینان خاطر ایجاد می‌کند.

در همین راستا مدیر فروش یکی از برندهای مطرح بازار به «فرصت امروز» می‌گوید: اگر برندی در مرکز بورس یک کالا فروشگاه نداشته باشد، دیگر نمی‌توان آن را برند معتبری نامید. وی با اشاره به برندهایی که تبلیغات وسیعی در رسانه‌های جمعی دارند ولی فروشگاهی در مرکز بورس ندارند، اضافه می‌کند: این برندها تنها به دنبال ماندگاری در بازار نیستند بلکه به دنبال فروش فصلی خود هستند. به طوری که با آغاز فصل رونق خریدوفروش فرش ماشینی به اصطلاح سر و کله آنها در رسانه های جمعی پیدا می‌شود و بازار برندهای معتبر را هم به هم می‌ریزند. 

بازار بی‌مشتری نیست

با مسئولان یکی دیگر از برندهای حاضر در بازار در مورد میزان خریدوفروش و اقبال مردم به این نوع فرش صحبت می‌کنیم که ضمن راکد خواندن بازار امسال می‌گوید: طبیعتا الان باید راسته فرش فروش‌ها شلوغ باشد اما امسال مانند سال‌های قبل نیست و بازار تا حدودی با رکود مواجه شده که به نظر می‌رسد تحت تاثیر رکود کلی باشد که در کشور حاکم است. وی در ادامه اضافه می‌کند که به دلیل قیمت مناسب‌تر فرش ماشینی نسبت به نمونه‌های دستباف، طیف وسیعی از خواهندگان فرش، خریداران بازار فرش ماشینی را تشکیل می‌دهند. به همین دلیل بازار خالی از مشتری نیست. بازاری که خریدارانی با طیف سنی خاصی دارد. یعنی میان‌سال به بالا یا افراد جوانی که زندگی جدیدی آغاز کرده‌اند.

یکی از مشتریان در مورد تمایل خود به خرید فرش ماشینی می‌گوید: قیمت فرش دستباف اینقدر بالاست که قیمت یک متر آن هم از قیمت یک فرش ماشینی مرغوب 12متری بیشتر است. از طرفی فرش‌های ماشینی هم رفته رفته با بافت‌های ظریفی که دارند، طرح و رنگ‌های زیبای فرش دستباف را به خود گرفته‌اند که سلیقه ما را راضی می‌کنند. 

وی در ادامه تاکید می‌کند که مهم‌ترین مسئله همان قیمت بسیار کمتر آنها نسبت به دستباف هاست. زیرا فرش دستباف در حال حاضر متری سه تا چهار میلیون تومان است و برای خرید یک فرش دستباف 12متری که ابریشم هم نباشد، حداقل باید 50میلیون تومان هزینه کنید. زن و مرد جوانی هم با دقت در حال انتخاب فرش مورد علاقه خود هستند. طرح‌های سنتی را که معمولا روی فرش دستباف می‌بینیم نمی‌پسندند و از فروشنده می‌خواهند که طرح‌های هندسی و جدید را به آنها نشان دهد. زن جوان معتقد است که یکی از مزیت‌های فرش ماشینی همین طرح‌های جدید است. 

طرح‌هایی که به نظر او با سلیقه جوانان بیشتر جور است تا طرح‌های سنتی. وی همچنین می‌گوید این طرح‌ها را فقط در فرش دستباف دوست دارد و روی فرش ماشینی زیبایی خاصی ندارند. 

قیمت‌های متنوع در بازار فرش ماشینی

طی سال‌های گذشته و با افزایش فشارهای حاصله از برداشتن یارانه‌های بخش تولید، قیمت کالاهای تولید داخل هم همواره رو به افزایش بوده است. این مسئله در مورد فرش ماشینی هم صدق می‌کند. مثلا برای خرید هر متر فرش ماشینی باید بین 50 تا 250هزار تومان هزینه کرد. در حال حاضر قیمت یک فرش 12متری مرغوب با کیفیت بالا که مثلا 1000 شانه باشد و برند معتبری هم آن را تولید کرده باشد، تا 4میلیون تومان است.

البته به نظر می‌رسد که به دلیل رده‌بندی و کیفیت متغیر فرش‌های ماشینی همه اقشار جامعه می‌توانند این کالا را خریداری کنند. به طور کلی فرش‌های 3متری مثلا با طرح‌های گلیم و گبه بین 150 هزار تا 200 هزار تومان قیمت دارند، 6 متری‌ها با توجه به کیفیتی که مواد اولیه مصرف شده در آنها دارد و طرح و نقشی که بر خود دارند، بین 250 هزار تا 600 هزار تومان قیمت‌گذاری شده‌اند. قیمت فرش‌های 9متری بین 400 تا 900 هزار تومان است و فرش‌های 12متری بین 800 هزار تا 4میلیون تومان قیمت دارند. 

همچنین فروشگاه محل خریداری فرش ماشینی در قیمت آن تاثیرگذار است. توصیه این است که از فروشگاه‌های مراکز بورس فرش‌ خرید انجام شود چون در مراکز بورس معمولا طیف قیمتی تفاوت چندانی با هم ندارد. اما فروشگاه‌های تک افتاده در خیابان‌های متفرقه معمولا این فرصت را دارند که بدون دریافت مجوز از اتحادیه مربوطه، به فروش این کالا اقدام کنند و در صورت گران فروشی، کسی پاسخگوی خریدار نیست. 

شانه‌های فرش، جایی برای تبلیغات 

یکی از مسائلی که معمولا برای مشتریان ایجاد سوال می‌کند، تعداد شانه‌های فرش است. روی لوگوی بسیاری از فروشگاه‌های فرش ماشینی اعداد و ارقام شگفت انگیزی در مورد تعداد شانه‌های فرش تولیدشان دیده می‌شود. مثلا 2هزار شانه. همچنین به دلیل محبوبیت فرش دستباف در بین ایرانیان، معمولا می‌توان عبارت «دستباف‌گونه» را هم روی سردر فروشگاه‌ها دید.

 در قدم نخست باید گفت که فرش ماشینی در تعداد شانه‌های 500، 750 و 1000 شانه بافته می‌شود و بالاتر از این رقمی نداریم. دستباف‌گونه هم در واقع به این دلیل استفاده می‌شود که تراکم بالای شانه‌ها موجب ظرافت در بافت فرش می‌شود و گاه به راحتی نمی‌توان ماشینی‌ها را از دستباف‌ها تشخیص داد. 

سلامت فرش ماشینی

یکی از مسائلی که معمولا در مورد فرش‌های ماشینی مطرح می‌شود، مربوط به مواد به کار رفته در آنهاست. موادی که به زعم بسیاری از فعالان بازار فرش دستباف، به دلیل شیمیایی بودن می‌تواند عاملی خطرناک برای سلامتی افراد باشد. 

البته مواد مورد اشاره آنها مانند اکرلیک و پلی استر در بسیاری از محصولات مورد استفاده خانواده‌ها مانند پوشاک و غیره کاربرد دارد. بنابراین به ضرس قاطع نمی‌توان گفت که استفاده از فرش ماشینی می‌تواند موجب ایجاد بیماری‌باشد و چنین چیزی هم تاکنون توسط پزشکان ثابت نشده است. به هر حال از دهه 30 تاکنون این کالا در ایران تولید می‌شود یعنی بیش از 60سال است که در خانه‌های ایرانی استفاده شده است و هیچ گزارشی هم مبنی بر ثابت شدن بیماری زا بودن این کالا منتشر نشده است.  

***

میزان مصرف فرش دستباف در بازار داخلی

سالانه بیش از 50میلیون متر فرش ماشینی در بازار داخلی ایران مصرف می‌شود. البته میزان تولید داخلی بیش از 81میلیون متر است. در این میان واردات هم به‌صورت اندکی وجود دارد. این میزان تولید در حالی است که ظرفیت اسمی ماشین آلات و دستگاه‌های نصب شده برای تولید فرش ماشینی در ایران، بیش از 120 میلیون متر در سال است.

مطابق گفته‌های علیرضا حائری، عضو هیات‌مدیره جامعه متخصصان نساجی ایران، در 9ماهه نخست سالی جاری حدود 54میلیون متر فرش ماشینی در ایران تولید شده است که انتظار می‌رود تا پایان سال این آمار به 81 میلیون‌متر برسد. این امر پنج درصد افزایش تولید را نسبت به سال گذشته در مدت زمان مشابه نشان می‌دهد. البته در سایر رشته‌های صنعت نساجی افزایش تولید را شاهد نبوده‌ایم و در تولید محصولاتی چون نخ پلی‌استر و نخ مصنوعی با کاهش تولید هم مواجه بوده‌ایم. 81میلیون متر تولید وقتی 50میلیون مترش در بازارهای داخل کشور مصرف می‌شود،طبیعتاً 30میلیون متر آن صادر می‌شود که موجب ارزآوری 300میلیون دلاری در هر سال می‌شود. یعنی به طور متوسط برای صادرات هر متر فرش ماشینی، 10دلار ارز وارد کشور می‌شود. در واقع فرش ماشینی بیش از 50درصد از کل صادرات صنعت نساجی را که حدود 750میلیون دلار است، تشکیل می‌دهد.

البته این عضو هیات‌مدیره جامعه متخصصان نساجی معتقد است که صادرات در این زمینه می‌تواند به 50میلیون متر در سال هم برسد که در آن صورت نزدیک به 500میلیون دلار ارزآوری خواهد داشت. در حال حاضر، در ایران بیش از 1300 واحد تولیدی در زمینه فرش ماشینی مشغول به کار هستند. حدود 1000 واحد در منطقه کاشان و آران و بیدگل و 300 واحد دیگر در سایر نقاط کشور مشغول به کار هستند. قالی کاشان هم که معرف همه ایرانی‌هاست. اما یکی از مسائلی که معمولا در مورد فرش مطرح می‌شود، کیفیت آن است.

حائری در مورد کیفیت فرش دستباف ایران می‌گوید: ماشین‌آلاتی که برای تولید این کالا به کار می‌روند، بهترین‌های دنیا هستند. وی آلمان و بلژیک را با دو برند شونهر و وندِویل دو کشور اصلی تولیدکننده ماشین آلات می‌داند که ایرانی‌ها با وارد کردن تکنولوژی روز دنیا سعی در تولید بهترین کیفیت را دارند. وی همچنین اضافه می‌کند که ماشین‌های 1000شانه باف در ایران را هیچ کشور دیگری استفاده نمی‌کند و ایرانیان در این زمینه بسیار پیشرفته هستند. حتی بلژیک که از تولیدکنندگان فرش ماشینی به شمار می‌رود، از دستگاه‌های پیشرفته خود به اندازه ایرانیان استفاده نمی‌کند.

***

مشتریان فرش ماشینی ایران

کشورهای حاشیه خلیج فارس، آسیای میانه، افغانستان و عراق عمده‌ترین مقاصد صادراتی فرش ماشینی ایران به شمار می‌روند. البته فرش ماشینی ایران به چند کشور اروپایی هم صادر می‌شود هر چند به‌صورت معدود و محدود. مهم‌ترین دلیل آن هم عدم وجود مناسبات دوستانه تجاری ایران با سایر کشورها است که به دلیل مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد، صادرات ایران به بسیاری از کشورها کمرنگ است.

 به گفته حائری ترکیه از راه صادرات فرش ماشینی بیش از دو میلیارد دلار در سال ارزآوری دارد اما ایران تنها 300میلیون دلار. به همین دلیل ترکیه به قطب تولید فرش ماشینی دنیا تبدیل شده است. اما ایران با برخورداری از همه زیرساخت‌های لازم از همه ظرفیت‌های تولید خود استفاده نمی‌کند. مثلا مواد اولیه برای تولید این کالا تا حدود زیادی در ایران وجود دارد. البته بعضی از مواد هم وارد می‌شوند که یکی از آنها نخ کنف یا جیوت است که پود فرش ماشینی است و هر سال به میزان 50هزار تن از کشور بنگلادش وارد می‌شود اما مثلا الیاف اکرلیک و پلی استر و پروپولین در ایران تولید دارد. 

وی معتقد است که اگر ایران مشکلات فعلی در روابط تجاری خود و مسائل بانکی و تحریم‌ها را با سایر کشورها از جمله کشورهای اروپایی نداشت، بازارهای بسیار گسترده‌ای پیش روی تولیدکنندگان داخلی گشوده می‌شد. این امر به بازار داخلی و رونق آن هم کمک می‌کرد. در راستای رونق صادرات و تعادل قیمت‌ها در بازار داخلی که حائری عنوان می‌کند، یکی از فروشندگان میدان هفت تیر می‌گوید: هزینه تولید در ایران بالاست. هزینه‌های کارگر و مواد اولیه هم همین‌طور. از طرفی نمی‌توانیم سرمایه خود را از دست بدهیم و باید به تولید ادامه بدهیم. 

بنابراین ناچاریم که قیمت‌ها را بالا ببریم هر چند در مقایسه با افزایش قیمت‌ها در سایر کالاهای بازار، فرش ماشینی با افزایش قیمت چشمگیری مواجه نبوده است. اما اگر صادرات بهتری داشته باشیم، فشار قیمتی از بازار داخلی برداشته می‌شود. بنابر گفته‌های این فروشنده و سایر کسانی که با آنها گفت‌وگو کردیم، بسته بودن درهای صادراتی موجب شده تا تولیدکنندگان به دنبال برگرداندن سرمایه از همین بازار داخلی باشند.