سهم شرکت‌های دانش‌بنیان از GDP به 50درصد می‌رسد

اغلب شرکت‌های دانش‌بنیان که از آنها به‌عنوان موتور محرکه اقتصاد دانش‌بنیان نام برده می‌شود، شرکت‌هایی نوپا هستند که دست‌کم در آغاز کار، به حمایت‌های مادی و معنوی دولت نیاز دارند. هرچند در چند سال اخیر چه در بعد قانون‌گذاری و چه در بعد اجرا، حرکت‌های خوبی برای حمایت از این شرکت‌ها صورت گرفته اما به نظر می‌رسد تا رسیدن به شرایط مطلوب، راه زیادی در پیش داریم. برای بررسی جایگاه شرکت‌های دانش‌بنیان در چشم‌انداز آینده اقتصاد ایران و نیز فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی این شرکت‌ها، با دکتر اسفندیار اختیاری؛ رئیس کمیته پژوهش و فناوری کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس به گفت‌وگو نشستیم که متن آن در ادامه می‌آید.

نقش شرکت‌های دانش‌بنیان را در توسعه اقتصادی کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟

یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش‌بنیان است و اقتصاد دانش‌بنیان توسط شرکت‌های دانش‌بنیان شکل می‌گیرد. شرکت‌های دانش‌بنیان هم شرکت‌های محتوایی هستند. به هر حال یک شرکت می‌تواند سهامی عام یا سهامی خاص باشد اما اینکه فعالیت‌های شرکت، دانش‌بنیان است، مهم‌ترین اتفاقی است که دارد می‌افتد. پس ما باید شرکت‌ها را آموزش دهیم که محتوای آنها دانش‌بنیان باشد یا شرکت‌های مبتنی بر فکر تشکیل شود.

از سال 89 که قانون شرکت‌های دانش‌بنیان تصویب شد تا دو سال بعد که آیین‌نامه اجرایی به تصویب رسید و عملیاتی شد، چند سال طول کشید. خوشبختانه در دو، سه سال گذشته، کارهای خوبی در این زمینه صورت گرفت. البته پارک‌های علم و فناوری از قبل این کار را انجام می‌دادند اما در سال‌های اخیر، روند کارها رو به رشد بوده است.

پیش‌بینی ما این است که در سال 1404 بتوانیم 50درصد GDP را از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان محقق کنیم و حدود 25هزار شرکت دانش بنیان داشته باشیم. درست است که دستیابی به این هدف، قدری مشکل است اما بد نیست که انسان چشم‌انداز خود را کمی بلند در نظر بگیرد تا امکان رسیدن به آن را داشته باشد.

حمایت‌هایی را که از شرکت‌های دانش‌بنیان به عمل می‌آید، چطور می‌بینید؟

معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری سایتی دارد که متقاضیان تاسیس شرکت‌های دانش بنیان را راهنمایی می‌کند. بعد از اینکه توانستند گواهی دانش‌بنیان بگیرند، چند گونه حمایت از آنها به عمل می‌آید. یک‌سری حمایت‌ها در بستر قانون اتفاق می‌افتد مثل اینکه از مالیات معاف می‌شوند. مثلا افراد شاغل در شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا می‌توانند تا سقف مشخصی، دوران سربازی را در همان شرکت سپری کنند.

اگر احیانا نیاز به واردات یا صادرات کالایی به کشورهای خارجی داشته باشند، از قوانین ویژه‌ای برخوردارند. بخش دیگر حمایت‌ها نیز تامین مالی است. خوشبختانه صندوق نوآوری و شکوفایی برای این کار تاسیس شده که بنیه مالی خوبی هم دارد. این صندوق آمادگی دارد که به طرح‌های شرکت‌های دانش‌بنیان پول بدهد و تخصیص اعتبار کند.

به نظر می‌رسد الان باید نتایج چند سال فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان، کم‌کم در اقتصاد ما دیده شود اما این اتفاق نیفتاده است!

اتفاق افتاده اما خیلی کم است. در دوران تحریم، بخش‌های تکنولوژی هایتک را شرکت‌های دانش‌بنیان تامین می‌کردند، اما چون حالت خاص داشتند نباید خیلی علنی خود را بیان می‌کردند. از سال 80 که پارک‌های علم و فناوری شکل گرفت و توانستیم به‌صورت سیستماتیک از شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت کنیم به‌ویژه در دو-سه سال گذشته، اتفاقات مثبت افتاده است. اما اینکه آیا به بخش مهمی از GDP رسیدیم؟ جواب منفی است. امیدواریم در این زمینه بیشتر تلاش شود.

آیا این نقد را وارد می‌دانید که شرکت‌های دانش‌بنیان با بنیه مالی ضعیف در رقابت با بنگاه‌های بزرگ اقتصادی آن هم در بازار عمدتا غیررقابتی، موفق نخواهند بود؟

من قبول دارم که شرکت‌های دانش‌بنیان اکثرا نوپا هستند چون ما تازه وارد Knowledge Base Economy (اقتصاد دانایی‌محور) شدیم. یعنی با وجود اینکه از سال 80 شروع کردیم، در پنج، شش سال اخیر به جد وارد شده‌ایم، در حالی که کشورهای دیگر بیشتر از سه دهه سابقه دارند. به هرحال، حضور ما هنوز نیازمند کار است ولی بستر قانونی دیده شده. ما در مناقصاتی که برگزار می‌کنیم قانون می‌گوید در شرایط برابر باید به شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی، اولویت کاری داده شود.

چشم‌انداز فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان را چطور می‌بینید؟

به نظر من روند خیلی خوبی دارد اما توقع بیش از اینهاست. یک موقع ما درباره شرکت‌های دانش‌بنیان و پارک‌های علم و فناوری صحبت می‌کردیم، در حالی که مفاهیم آن آشنا نبود. همین که الان تمامی مسئولان به این نتیجه رسیده‌اند که شرکت‌های دانش‌بنیان باید شکل بگیرند و حمایت شوند، قدم بسیار بزرگی است.

آیا در برنامه ششم توسعه، جایگاه این شرکت‌ها ارتقا می‌یابد؟

قطعا محکم‌تر از برنامه پنجم خواهد بود ولی حسن شرکت‌های دانش‌بنیان این است که یک قانون دائمی دارند. این قانون دائمی که خیلی جلوتر از روند اجرایی است و ما آماده‌ایم در صورت لزوم آن را به روز کنیم، مهم‌ترین قانونی است که از این شرکت‌ها حمایت می‌کند.

با توجه به اینکه منابع صندوق نوآوری و شکوفایی، عدد مشخصی است، آیا فکر نمی‌کنید باید از منابع دیگر مثلا صندوق توسعه ملی هم به این امر اختصاص داده شود؟

هرساله این پول از صندوق توسعه ملی در اختیار صندوق نوآوری و شکوفایی قرار می‌گیرد. الان صندوق نوآوری و شکوفایی حدود 1600میلیارد تومان سرمایه دارد که امسال هم بخش دیگری از سرمایه این صندوق تخصیص خواهد یافت. ما قرار است سرمایه این صندوق را به 3هزار میلیارد تومان افزایش دهیم. علاوه بر این، در قانون هم دیده شده که 0.5 درصد از GDP به این صندوق اختصاص یابد البته چون بودجه کافی در اختیار نداشتیم، عددی که تخصیص یافته کمتر از 0.5 درصد است. امسال قرار است حدود 800 میلیارد تومان دیگر در صورت تصویب، به این صندوق داده شود.

یکی از مشکلات کشور، نرخ بالای بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است. توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان تا چه حد در ایجاد اشتغال برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی موثر خواهد بود؟

اجازه بدهید اشتغال را به دو بخش تقسیم کنیم. اگر شرکت‌های دانش‌بنیان را تنها با هدف اشتغال‌زایی توسعه دهیم، موفق نخواهیم شد. چون بخشی از فارغ‌التحصیلان ما توانایی‌های خاصی دارند که شاید برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان مناسب نباشد و برای توسعه‌های دیگر مثلا توسعه صنعتی به کار آید. ولی بخش نخبه ما می‌تواند در شرکت‌های دانش‌بنیان فعال باشد. بنابراین شرکت‌های دانش‌بنیان برای این بخش از جوانان یا کسانی که قدرت تفکر بالایی دارند، بسیار کارآمد خواهد بود.