سلامت هوشمند نیازمند برنامه بلند‌مدت است

سال‌های زیادی است که طرح‌هایی مانند «تکفاب»، «پرونده الکترونیک سلامت» و «سپاس» در دست اجرا قرار گرفته اما اجرای آنها، ضمن داشتن موفقیت‌های نسبی، همواره با مشکلاتی روبه رو بوده که باعث شده تا به امروز اجرای کامل آنها به تعویق بیفتد. این درحالی است که برخی کشورها اجرای چنین طرح‌هایی را از ما دیرتر شروع کردند، اما امروز این کشورهای نه چندان پیشرفته، به مراتب وضعیتی بهتر از ما در این زمینه دارند. اگر به طور واقع‌بینانه به این قضیه نگاهی بیندازیم درمی‌یابیم که در حوزه سلامت هوشمند متأسفانه حتی در منطقه هم جایگاه مناسبی نداریم و از بسیاری از کشورها مانند ترکیه عقب افتاده‌ایم.

به گفته سعید مارکلائی، مدیر طرح سلامت هوشمند فناپ، اجرای طرح سلامت هوشمند، نیاز به زمان بلند‌مدت داشته و براساس برآورد انجام شده، حدود 15 سال دیگر زمان لازم است تا به مرحله نهایی برسد و نیازمند سرمایه‌گذاری و فرهنگ‌سازی مناسب است. سعید مارکلائی در گفت‌وگویی صمیمانه با «فرصت امروز» از مزایای این طرح برای مردم و مشکلات اجرای آن سخن گفت که در ادامه به آن می‌پردازیم.

***

سلامت هوشمند چیست و از چه سالی در دست اجرا قرار گرفته است؟ 

اساساً یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در دولت‌های مختلف، حوزه سلامت است. به عبارت دیگر یکی از مهم‌ترین ارکان تثبیت دولت‌ها، رضایت مردم از خدمات حوزه سلامت است که بر مبنای نوع و نحوه ارائه خدمات و سطح سرویس که به مردم داده می‌شود، پایداری دولت‌ها تعریف می‌شود. طبق قانون برنامه پنجم توسعه، با شکل‌گیری سازمان بیمه سلامت ایران، همه سازمان‌های ارائه‌دهنده خدمات بیمه سلامت باید با هم ادغام شوند و توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با مشارکت و همکاری دیگر نهادهای مرتبط از جمله وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان‌های بیمه‌ای کشوری و لشکری و تأمین اجتماعی، پرونده الکترونیک سلامت برای ایرانیان ایجاد شود.

تحقق این مطلوب مستلزم طراحی و استقرار مجموعه‌ای از سیستم‌های جامع، یکپارچه و هوشمند در حوزه سلامت و بیمه سلامت است که امکان مبادله به‌‌موقع اطلاعات دقیق را بین این دو حوزه فراهم کند و سریع‌‌ترین و عقلایی‌ترین راه رسیدن به آن، بکارگیری و توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات برای توسعه سلامت هوشمند در کشور است. در دنیا واژه سلامت الکترونیک زیاد استفاده شده ولی طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامت الکترونیک به استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش سلامت اطلاق می‌شود. در مفهوم وسیع‌تر آن، سلامت الکترونیک به معنای بهبود جریان اطلاعات از طریق ابزارهای الکترونیک به منظور حمایت از ارائه خدمات سلامت و مدیریت نظام سلامت است.

مفهوم سلامت هوشمند اعم از سلامت الکترونیکی است. در مدل مفهومی سلامت هوشمند، تمامی عناصر نظام سلامت و بیمه سلامت مانند بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و سایر مراکز درمانی و پاراکلینیکی، مطب‌ها، داروخانه‌ها، مراکز آزمایشگاهی و تصویربرداری و. . . دارای سیستم‌های هوشمند بوده که همگی در یک نظام و معماری یکپارچه و جامع با هم ارتباط داشته و کلیه نیازهای حال و آتی ذی‌نفعان را در سطوح مختلف برآورده می‌کند. به عبارت دیگر هر ایرانی یک پرونده هوشمند سلامت خواهد داشت که تمامی اطلاعات و فعالیت‌های انجام شده در مورد فرد، درآن ثبت و ذخیره و به‌روزآوری می‌شود. این پرونده هوشمند، با توجه به استانداردها و چارچوب‌های تعیین شده توسط نظام سلامت و وزارت بهداشت و وزارت رفاه، قابل دسترسی در سطوح مختلف خواهد بود.

در سلامت هوشمند نه تنها در حوزه درمان، بلکه در تمام طول زنجیره ارزش سلامت، چه در حوزه تندرستی و پیشگیری و چه در حوزه مانیتورینگ، پایش شاخص‌های سلامت انجام شده و در صورت نیاز، خود سیستم به صورت هوشمند، هشدارهای لازم را خواهد داد. در ایران پیشینه سلامت الکترونیکی به دهه 1380 و طرح تکفا (توسعه کاربری فناوری اطلاعات) بر می‌گردد که در وزارت بهداشت این طرح به‌عنوان «تکفاب» معروف شد. در سال‌های بعد، پروژه‌هایی مانند پرونده الکترونیک سلامت و سپاس تعریف و اجرایی شد.

اگرچه برای این طرح‌ها زحمات زیادی کشیده شده اما هنوز، با وجود اینکه به موقع شروع کردیم ولی در پیاده‌سازی و اجرا، با سلامت هوشمند فاصله داشته و از دنیا عقب هستیم. طراحی مدل مفهومی و معماری سلامت هوشمند در شرکت فناپ، از حدود دو سال پیش آغاز شده و هم‌اکنون برای هر یک از عناصر حوزه سلامت، راهکارهای هوشمند طراحی شده و آماده ارائه است. 

علت این عقب ماندگی چیست؟

این موضوع عوامل زیادی دارد که به نظر من یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث عدم رونق در این حوزه شده؛ عدم استفاده از تمام ظرفیت‌های بخش‌خصوصی است. مثلاً در حال حاضر ما با بیمارستان‌های هوشمند خیلی فاصله داریم، چون ساختن این بیمارستان‌ها سرمایه‌گذاری‌های سنگینی می‌خواهد و شرکت‌های کوچک نمی‌توانند وارد این سرمایه‌گذاری شوند. از طرفی سرمایه‌گذاری‌های بزرگ نیز نیازمند آن است تا بازار تضمین شده‌ای وجود داشته باشد. اما خوشبختانه سیاست‌های اخیر وزارت بهداشت راه را برای فعالیت و ورود بخش‌خصوصی فراهم کرده و باعث شده که بخش خصوصی بتواند در حوزه‌های گوناگون مشارکت کند و اکنون زمینه خوبی برای ورود بخش خصوصی ایجاد شده است. همچنین دولت هم در طرح تحول سلامت، قصد کاهش پرداختی مردم و ارائه خدمات باکیفیت، دقت و سرعت را دارد که این هم می‌تواند در توسعه سلامت هوشمند مؤثر باشد.

من فکر می‌کنم فقدان زیرساخت‌ها و بسترهای مورد نیاز و مناسب، یکی دیگر از بزرگ‌ترین چالش‌ها و عوامل عقب‌ماندگی در اجرای این طرح است. به‌عنوان مثال همان‌گونه که قبلا گفته شد در ماده 38 برنامه پنجم توسعه قید شده است که دولت مکلف است تا پایان سال دوم برنامه، همه بیمه‌ها را یکی کند و فقط یک سازمان بیمه پایه تحت عنوان بیمه سلامت وجود داشته باشد و برای هر ایرانی نیز یک پرونده الکترونیک سلامت ایجاد شود. اما هنوز این اتفاق نیفتاده است و در حال حاضر ما در ادغام بیمه‌ها مشکلاتی داریم. این کار پیچیدگی‌های زیادی دارد و نیازمند طراحی سیستم‌های یکپارچه و جامع است که بستر‌های لازم را فراهم کند.

سلامت هوشمند از منظر بیمه، چه منفعتی برای مردم و کشور دارد؟

سلامت هوشمند منافع بی‌شماری را برای بیمه‌ها به دنبال دارد. فقط به‌عنوان یک مثال کوچک، توجه شما را به موضوع دفترچه‌های بیمه جلب می‌کنم. هزینه‌های سنگین تأمین و چاپ و تحویل، درکنار برخی تقلب‌های ممکن و همچنین دفترچه‌های مازاد از جمله مواردی است که در حاضر وجود دارد. آمارهای مختلفی از میزان دفترچه‌های مازاد بر جمعیت داریم که حکایت از وجود 8 میلیون دفترچه مازاد بر جمعیت دارد. طبیعتا در صورت هوشمند شدن بیمه‌ها این عوامل ازبین خواهد رفت و خدمات‌دهی به مردم بهتر انجام خواهد شد.

سلامت هوشمند در بخشی تندرستی و مانیتورینگ چگونه اجرایی می‌شود و مردم چه طور می‌توانند از این خدمات استفاده کنند؟

سلامت هوشمند در حوزه تندرستی بیشتر روی پیشگیری بیماری‌ها متمرکز خواهد شد و شاخص‌های سلامت افراد به طور مستمر اندازه‌گیری، ثبت و در سرورهای مخصوص نگهداری و به‌روزآوری می‌شود. به عبارتی پرونده هوشمند تندرستی شکل گرفته و همواره یک متخصص روند شاخص‌های سلامت فرد را بررسی و ضمن آگاهی بخشی به فرد، همواره مشاوره‌های لازم را ارائه و فرد را هدایت می‌کند.

همچنین این سیستم در صورت مشاهده عدم تطبیق شاخص‌ها با استانداردها، به‌صورت کاملاً هوشمند به فرد هشدار داده و فرد را جهت ادامه فرآیند درمان به مراکز ارائه خدمات سلامت راهنمایی می‌کند. البته این موضوع پس از درمان هم ادامه خواهد داشت و همه شاخص‌های سلامت فرد به طور مستمر اندازه‌گیری شده و در اختیار پزشک او قرار می‌دهد. مردم می‌توانند از راه‌های مختلفی مثل اپلیکیشن‌های موبایلی به پرونده هوشمند تندرستی خود و به اطلاعات موجود در آن دسترسی پیدا می‌کنند. 

سلامت هوشمند قرار است توسط دولت اجرا شود یا بخش خصوصی؟

اساساً دولت فقط نقش سیاست‌گذار و نظارت‌کننده را باید داشته باشد و بخش‌خصوصی با سرمایه‌گذاری‌ها و توان تخصصی خود، براساس استانداردها و سیاست‌های حاکمیت، اجرای این طرح را پیش خواهد برد. به عبارت دیگر این طرح با همکاری بخش‌خصوصی و دولتی در کنار یکدیگر اجرا می‌شود.

ارزیابی شما از زیرساخت‌های ارتباط برای اجرای سلامت هوشمند چگونه است؟

با توسعه‌ای که در حال حاضر در سیستم‌های ارتباطی و زیرساخت‌های فناوری کشور در حال رخ دادن است، فکر نمی‌کنم مشکل چندانی وجود داشته باشد و گسترش و نفوذ اینترنت و موبایل‌های هوشمند و سایر عوامل نشان می‌دهد که زمان مناسبی برای شروع اجرای این پروژه است.

آیا تجارب سایر کشورها را بررسی کرده و شرکت‌های خارجی هم نقشی در پیاده‌سازی سلامت هوشمند خواهند داشت؟

بله، ما برای طراحی مدل مفهومی سلامت هوشمند، اطلاعات و مستندات تمامی کشورهایی که در سلامت الکترونیک فعالیت داشته‌اند را جمع‌آوری، تحلیل و آنالیز کردیم. علاوه بر آن از مستندات سازمان بهداشت جهانی و تجربیات برتر منتشر شده استفاده کرده و مدل مفهومی سلامت هوشمند مبتنی بر فرهنگ و شرایط بومی کشور را طراحی کرده‌ایم. بدیهی است برای پیاده‌سازی سلامت هوشمند باید از تجربه، سرمایه و فناوری برخی کشورها و شرکت‌های بزرگ فناوری استفاده کنیم. در این زمینه شرکت فناپ با شرکتی معتبر و خوشنام در حال توافق نهایی است.

بـاتـوجـه به اینکه سرمایه‌گذاری برای اجرای این طرح سنگین خواهد بود فکر می‌کنید بخش خصوصی از این طرح استقبال خواهد کرد؟

چنانچه امنیت و بازگشت سرمایه برای بخش خصوصی تأمین شود و فضای کسب‌و‌کار به‌گونه‌ای مهیا شود که بخش خصوصی بتواند ارزش‌ها و منافع مورد نظرش را تأمین کند یقینا سرمایه‌گذاری صورت خواهد پذیرفت.