سایه بخشی‌نگری بر مناطق ویژه

تمام مناطق ویژه اقتصادی که فعالیت خود را آغاز کرده‌اند، برآیند مثبتی ارائه کرده‌اند و موفق بود‌ه‌اند. این تصور که این مناطق برآیند و خروجی مناسبی نداشته‌اند، تفکر اشتباهی است. تعریف مناطق ویژه مبتنی بر کارهای صنعتی و تولیدی است و تاکنون توانسته‌اند روند مناسبی را دنبال کنند. تنها ضعفی که این مناطق در عملیاتی کردن اهداف خود داشته‌اند در حوزه صادرات است که ناشی از موانع بین‌المللی است. نمی‌توان گفت در حوزه صادرات نیز ناموفق عمل شده است، تنها اتفاق این است که این مناطق آمار درستی را ارائه نکرده‌اند. اگر شرایط بین‌المللی بهبود پیدا کند این مناطق می‌توانند عملکرد بسیار مثبتی را در حوزه صادرات رقم بزنند. چیزی معادل 60‌درصد از صادرات غیر‌نفتی ایران اکنون از طریق مناطق ویژه اقتصادی اتفاق می‌افتد. آماری که نشان می‌دهد این مناطق در حوزه صادرات نیز به شکل نسبی روند خوبی را پشت سر گذاشته‌اند.

اگر نگاه‌های بخشی‌نگری از این مناطق سایه‌شان کم شود، بسیاری از این مناطق وضعیت بهتری پیدا می‌کنند. رئیس کل گمرک نیز بسیار با این مناطق موافق و معتقد است نه تنها این مناطق مزاحم اقتصاد ملی نیستند، بلکه تسهیلی در این حوزه به حساب می‌آیند. این مناطق یکی از قدم‌های مهمی که برداشته ایجاد اشتغال است. منطقه ویژه ارگ جدید جزو مناطقی است که وارد حوزه خودرو‌سازی شده است. در این منطقه به تنهایی 5100 نفر فعال هستند. در مناطق دیگر نیز به همین ترتیب شرایط فعالیت طیف وسیعی از افراد فراهم شده است. صنایع فلزی خلیج فارس، شیلات، منطقه انرژی پارس و پتروشیمی جزو مناطق فعال ویژه اقتصادی هستند.

مناطق ویژه اقتصادی جزو قلمرو گمرکی کشور محسوب نمی‌شوند. بنابراین صادرات و واردات تابع مقررات امور صادرات و واردات نیست و واحدهای تولیدی در این مناطق می‌توانند مواد اولیه مورد نیاز خود را وارد کنند و تولید را رونق بخشند. مثلا در منطقه صنعتی خلیج فارس از این طریق کارهای صنعتی سنگین انجام می‌شود که بخش اعظم این تولیدات صادر می‌شود. اگر بخشی نیز به داخل وارد می‌شود، بخشی است که نیازهای مصرفی کشور را تامین می‌کند. این اتفاق سبب شده به جای واردات صرف، تولیداتی در مناطق ویژه صورت بگیرد و نیاز داخل تامین شود.

حداقل کاری که می‌توان گفت این است که به جای واردات صرف با فعال‌سازی این مناطق تا حدی اشتغال زایی ایجاد شده است. این مناطق ویژه به دلیل شرایطی که دارند نمی‌توانند به آن صورت به سمت واردات بروند. اگر وارداتی نیز صورت می‌گیرد سهم داخلی کالاهای تولیدی در مناطق ویژه اقتصادی است. یعنی ارزش افزوده داخلی را این مناطق می‌توانند وارد کنند. در شرایط غیر‌از این اگر کالا بخواهد از مناطق ویژه به سرزمین اصلی بیاید مقررات صادرات و واردات بر آنها حاکم است و نمی‌توانند خارج از قانون مقررات ترخیص شوند.

این اعتقاد که این مناطق محلی برای انبار ماشین‌های چینی شده‌اند و به نحوی فضا را برای واردات تسهیل کرده‌اند، صحیح نیست. بخشی از قطعات برای تولید مقرون به صرفه است که از خارج وارد شود و در داخل در تولیدات استفاده شود. اما بخش اعظم قطعات در داخل تولید می‌شود. اکنون بر خلاف گذشته بخش اعظم رنگ خودروهای داخلی در داخل تولید می‌شود. در ارگ جدید کارخانه عظیم رنگ ایجاد شده است که بخشی از رنگ خودروهای ساخت داخل مانند سایپا و ایران خودرو در این کارخانه تولید می‌شود.

واردات خودرو در این مناطق اساسا مقرون‌به‌صرفه نیست و وارد‌کننده تمایلی ندارد که از این مناطق خودرو وارد کند. تنها اتفاقی که مثلا در منطقه سلفچگان افتاده است. این منطقه به‌عنوان بندر خشک به‌عنوان پشتیبان منطقه شهید رجایی عمل می‌کند. این هماهنگی با گمرک انجام شده است که به‌جای آنکه خودرو در بندر شهید رجایی ترخیص شود، در فضای باز منطقه سلفچگان متوقف می‌شوند تا از طریق گمرک ترخیص شوند. تمام تعرفه‌های خودروهای وارداتی از این خودروها دریافت می‌شود و تفاوتی میان این خودروها و دیگر خودروهای وارداتی نیست.

بنابراین بررسی و بازدید از مناطق ویژه اقتصادی به راحتی گویای موفق بودن این مناطق است. این مناطق فعال توانسته‌اند هدف مدنظر تعریف شده را پیگیری و در حوزه تولید و صادرات روند مثبت و رو به رشدی را دنبال کنند. کاستی‌های موجود ناشی از موانع موجود است که کل اقتصاد و صادرات کشور با آن رو به رو است که با رفع موانع کل اقتصاد در کشور می‌توان امید داشت که این مناطق موفق‌تر  عمل کنند.

* معاون مناطق ویژه اقتصادی