رونق روزافزون بازار وب‌نشینان

فروشگاه‌های الکترونیک؛ این ترکیب هم به اندازه کافی جدید است و هم هیجان‌انگیز. این یعنی اینکه چنین پدیده‌ای در دنیای ما وجود دارد. همین اطراف. دور هم نیست. کافی است بنشینی پشت میز کامپیوترت و چند واژه را جست‌وجو کنی تا صفحه موردنظرت گشوده شود و حالا شما در یک فروشگاه بزرگ قرار گرفته‌اید. همه چیز زیر یک کلیک جا خوش کرده است. از انتخاب کالا، مقایسه کالا، خرید کالا، پرداخت هزینه کالا و هر چیز دیگری که نیاز باشد تنها با حرکت موس و چند کلیک پیش می‌رود. شما در حال خرید هستید آن هم درست از پشت میز کامپیوترتان در فضای خانه. در کمترین زمان ممکن چندین فروشگاه‌ را جست‌وجو کرده‌ قیمت‌ها را مقایسه کرده‌اید و آخر سر هم آنچه را دوست دارید، می‌خرید و این کارها میسر نمی‌شود مگر در دنیای مجازی. پس شما خریدوفروش اینترنتی کرده‌اید.

فروشگاه‌داری در فضای مجازی در واقع زیرشاخه اصطلاحی بزرگ‌تر و گسترده‌تر به نام تجارت الکترونیک است. تجارت الکترونیک به فروشگاه‌هایی اشاره دارد که از فضای مجازی یا وب و ایمیل برای فروش مستقیم نیازهای مشتریان اقدام می‌کند. فروشگاه‌های اینترنتی یکی از زیرشاخه‌های تجارت الکترونیک به شمار می‌روند. در سال‌های اخیر با افزایش میزان نفوذ اینترنت در مردم و جلب تدریجی اعتماد مردم به بانکداری اینترنتی و سپس خرید از اینترنت، فضا برای گسترش فعالیت چنین سایت‌هایی بازتر شد. درواقع رواج چنین فضاهایی نوعی پاسخگویی به نیازهاست. انسان‌ها در چمبره نیازهای روزمره زندگی گرفتار شده‌اند؛ کار، خرید، مصرف و تکرار هر روزه این چرخه بی‌پایان. چه باید کرد؟ چه اندیشه پیش‌برنده‌ای توانسته است از حجم گرفتاری‌های زمانی انسان قرن 21 کم کند.

دلایل اقبال مردم به این فروشگاه‌ها

افراد بسیاری ترجیح می‌دهند به جای اینکه چند روز وقت‌شان را صرف رفتن از این مغازه به آن مغازه و شنیدن حرف‌های ضد و نقیض کنند، در خانه خود پشت کامپیوترشان بنشینند و با آرامش و بدون دغدغه، کالای مورد علاقه‌شان را بررسی، مقایسه و سپس خریداری کنند. میلاد رزبان، کارشناس ارشد کارآفرینی در حوزه تکنولوژی به «فرصت امروز» می‌گوید: دغدغه‌ها، گرفتاری‌های روزمره و حجم بالای کاری موجب شده مردم به این بازارها رجوع کنند و اعتماد هم داشته باشند. یکی از دلایل اعتماد مردم دستگاه‌های پوز سیار است که مردم می‌توانند هزینه محصول را درب منزل و بعد از خرید پرداخت ‌کنند. همچنین سایت‌ها با احراز شرایط دریافت نماد الکترونیک یا نماد اعتماد الکترونیک که وزارت صنایع آن را صادر می‌کند موجبات اعتمادسازی خود را فراهم می‌کنند و با وجود این نشان روی سایت می‌توان به معتبربودن آن شرکت مطمئن بود. همچنین با وجود تنوع بسیار در انواع کالاهای مصرفی الکترونیکی به‌خصوص موبایل‌ها، سرعت بالای ورود مدل‌های جدید به بازار، رقابت شدید میان تولیدکنندگان، بالا و پایین رفتن قیمت‌ها، بازی‌های روانشناختی تولیدکنندگان با قیمت گذاری‌های مختلف، انتخاب و خریدن بهترین گوشی ممکن به نسبت بودجه موردنظر را به کاری پراسترس تبدیل کرده است. کاری که فروشگاه‌های اینترنتی می‌کنند کاهش این استرس، از طریق ارائه طیف وسیعی از اطلاعات مختلف درباره کالاها، به شکل متن و تصویر و فیلم و همچنین نترسیدن از به اشتراک‌گذاری تجربه خرید کاربرانشان است.

ریسک کمتر وب‌نشینان

به دلیل الکترونیکی بودن، عدم وابستگی به زمان و مکان خاص و دلایل بسیار دیگر، هزینه‌های اداره و نگهداری فروشگاه‌های اینترنتی به نسبت شرکت‌ها یا مغازه‌هایی در آن سطحِ از فروش، بسیار پایین‌تر است. بازارهای اینترنتی به کل کشور دسترسی دارند، درحالی که برای یک کسب‌و‌کار محلی، کار خرید اینترنتی یعنی «بنشین در شبه قاره هند و از سایتی در آمریکا خرید کن». حتی تصورش هم خیالی‌ترین تصورهای عصر ماست.

رزبان در این ارتباط معتقد است: سرمایه‌گذاران در این عرصه می‌توانستند به راسته‌های سنتی و مراکز خرید مراجعه کرده و با پرداخت هزینه‌های رهن و اجاره یا خرید، فروشگاهی را در اختیار بگیرند. اما چرا این اتفاق نیفتاده است. دلیل مهمش برمی‌گردد به دسترسی به طیف گسترده‌ای از مشتریان در سراسر یک کشور و حتی بیرون از کشور، یعنی کار در عرصه‌های بین‌المللی. مهم‌تر اینکه هزینه اولیه بابت اجاره مغازه نمی‌دهید. از طرفی لازم نیست حتما کالایی را در ابتدا خرید کنید و بعد آن را بفروشید. زیرا می‌توانید با عقد قرارداد با تولیدکنندگان کالا تنها به‌عنوان یک واسطه محصول را به مشتری برسانید که کم شدن هزینه‌ها را در پی دارد. البته هزینه‌های ارسال وجود دارد اما در هر صورت سوددهی کار تامین می‌شود.

از طرفی مسئله تحریم بانکی و مالی کشور، تهدیدی بود که توسط کسب‌و‌کارهای اینترنتی در ایران به فرصت‌های طلایی تبدیل شد. به دلیل وجود تحریم‌ها، کمپانی‌های بزرگ و چندملیتی مانند آمازون و ای‌بی نمی‌توانستند در ایران فعالیتی مانند کشورهای دیگر داشته باشند. زیرا ورود Amazon به هر کشور جدیدی، قلب صاحبان کسب وکارهای محلی آن کشور را از کار می‌اندازد. مناطق قابل دسترسی این غول تجارت الکترونیکی بسیار وسیع شده است. حتی کوچک‌ترین چیزهایی که در بازار پیدا نمی‌شود یا گران به نظر می‌رسد، از آمازون می‌خرند که اغلب با احتساب هزینه‌های ارسال هم ارزان‌تر از بازارهای محلی به دست شان می‌رسد. البته هنوز معلوم نیست بازارهای بین‌المللی اینترنتی بعد از تحریم‌ها امکاناتی را برای کاربران و خریداران ایرانی در نظر می‌گیرند یا نه‌ولی آنچه می‌تواند صاحبان این کسب وکارها در ایران را به فکر فروببرد این است که این شرکت‌های بزرگ از یک مترمربع فضا برای فروش خدمات و کالاهای خود هم نمی‌گذرند.

ایرانی‌ها چقدر موفق هستند؟

با وجود اینکه مشکلات متعدد فنی به‌واسطه آماده نبودن زیرساخت‌های مناسب فناوری اطلاعات در کشور، مسائل و معضلات ناشی از عدم وجود قوانین مشخص و روشن درباره اینترنت و تجارت الکترونیکی، گریبانگیر هر کسب‌و‌کاری در این حوزه بوده و هست اما بازارهای فضای مجازی در ایران رو به گسترش هستند.

حالا سایت‌های خرید وفروش در ایران هم فعال شده‌اند. اسم ورسمی دارند و مردم هم به آنها اعتماد کرده‌اند. کمترین نشانه برای صدق این مدعا تعداد قابل توجه سایت فروش اینترنتی در این زمینه است. سوای اینکه بخواهیم در مورد میزان موفقیت یا عدم موفقیت این سایت‌ها قضاوتی داشته باشیم، می‌بینیم که بازارهایی از این دست حالا دست به تبلیغات محیطی –شهری هم برای معرفی خود می‌زنند. نشانه‌هایی از این دست حاکی از تمایل مردم ایران به این نوع خرید است.

رزبان در این زمینه می‌گوید: سایت‌های زیادی در ایران کار می‌کنند اما تعداد موفق‌های این حوزه انگشت‌شمار هستند. دیجی کالا نمونه موفقی در این زمینه است. بامیلو در زمینه فشن است و فینال که هایپرمارکت مجازی است. زنبیل هم از نمونه‌های موفق است. در زمینه لوازم خانگی هم سایت‌های موفقی کار می‌کنند. امروزه در زمینه محصولات غذایی فاسدشدنی هم سایت‌هایی برای فروش راه‌اندازی شده است اما نکته مهمی که برای مواد فاسدشدنی وجود دارد این است که حوزه فعالیت‌شان محدود است. یعنی گستره کشوری را از دست می‌دهند و منطقه‌ای می‌شوند. البته این سایت‌ها با استفاده از مراکز پخش متعدد در سراسر کشور یا منطقه می‌توانند محصولات اینچنینی را هم به‌موقع به مشتریان‌شان برسانند که البته هزینه‌های‌شان را افزایش می‌دهد.

جدال مجازی‌ها با حقیقی‌های  رو به افول

مغازه‌دارهای سنتی حالا نگران شکست از سایت‌های خرید و‌فروش اینترنتی هستند. اما چه بخواهند و چه نخواهند جنگ شروع شده و در این میان تنها گذر زمان است که نتیجه این جنگ را مشخص می‌کند. در آمریکا هم در ابتدای کار آمازون را نادیده می‌گرفتند، اما این سایت با ایجاد شبکه‌های مستقل و جداگانه برای هر کشوری هر چه بیشتر خدمات خود را گسترش داده است؛ از آمازون استرالیا گرفته تا آمازون هند. به همین دلیل هم هست که آمازون به تهدیدی جدی برای فروشگاه‌های ریز و درشت محلی هر منطقه تبدیل شده است.

به نظر می‌رسد رسیدن به آمازون تقریبا غیرممکن است. آمازون دیگر یک مکان فیزیکی در یک کوچه یا خیابان خاص نیست. آمازون در سراسر جهان پنجه‌های الکترونیک خود را روی سر خرده‌فروش‌های سنتی گشوده است. به‌صورت سنتی رفتن از یک فروشگاه به فروشگاه دیگر آن هم با این وقت و زمان اندک و ترافیک‌ها و غیره رفته‌رفته غیرممکن می‌شود، سخت و آزاردهنده جلوه می‌کند و به‌ویژه برای کسانی که به معنای واقعی با کمبود وقت مواجه هستند همیشه امری سخت به شمار می‌آید، اما تکنولوژی، زندگی را از آنچه تصورش می‌کنیم آسان‌تر کرده است. در واقع یکی از مزیت‌های بزرگ فروشگاه‌های اینترنتی امکان خرید، مقایسه و دیدن کالاها از فروشگاه‌های مختلف در مدت زمان بسیار اندک است. مهم‌تر اینکه فروشگاه‌های اینترنتی خود را محدود به فروش کالای خاصی نکرده‌اند. از میوه و سبزی تا لباس‌های مد روز و کالاهای دنیای دیجیتال را برای فروش عرضه می‌کنند.

سنتی‌ها به دنیای مجازی می‌اندیشند

از دیگر نکاتی که در ارتباط با فروشگاه‌های اینترنتی و رواج و محبوبیت‌شان در جامعه می‌توان به آن اشاره کرد این است که حتی کمپانی‌ها و فروشگاه‌هایی که فضای فیزیکی برای خریدوفروش و عرضه کالای‌شان داشتند امروزه سایت‌های خریدوفروش اینترنتی خود را هم راه‌اندازی کرده‌اند. مثلا وال‌مارت به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین خرده‌فروش‌های دنیا سایت خریدوفروش پررفت‌و‌آمدی دارد. این امر می‌تواند نشان از آینده نگری‌شان هم باشد و احتمال براین مسئله که فروشگاه‌های اینترنتی ممکن است بدیلی قابل دفاع برای فروشگاه‌های سنتی باشند. بنابراین سنتی‌ها برای عقب نماندن از قافله در هر دو فضای مجازی و فیزیکی کار خود را پیش می‌برند و در این میان از امکان بی‌پایان ارائه کالا بهره‌مند شده‌اند. آیا می‌توان در دنیای فیزیکی تصور کرد که کسی با مراجعه به مکانی هم موبایل بخرد و هم سبزی و هم مبل؟ مراکز خرید به‌نوعی خواسته‌اند به چنین نیازی یعنی تجمع کالاها در یک واحد مشخص پاسخ دهند. اما محدودیت مکانی چنین امکانی را از آنها می‌گیرد. از طرفی زمان هم مطرح است. در حقیقت زمان مهم‌ترین مسئله است. زمانی که صرف خرید می‌شود و زمانی که در گره‌های کور ترافیکی تلف می‌شود.