دنیا به سمت نانو

فکر کنید رفته‌اید برای مصرف هفتگی یا ماهانه منزل انواع دستمال کاغذی و لوازم بهداشتی دیگر بخرید. با انواع و اقسام آن و قیمت‌های گوناگون که حتی گاهی بسیار پایین‌تر از بهای درج شده روی کالاست مواجه خواهید شد. گاهی کیفیت بعضی از اجناس آن قدر پایین است که مصرف‌کننده باوجود قیمت مناسب تمایل به خرید آن نشان نمی‌دهد. به راستی تفاوت در چیست؟ پرسه بین تولید‌کنندگان کالا و فروشندگان خط تولید این محصولات «سلولزی» ما را با حقایق دیگری نیز آشنا می‌کند. تولید زیرزمینی و استفاده از بعضی مواد نامرغوب، همچنین عدم رعایت نکات بهداشتی شاید برخی از این حقایق باشد.

سلولز و کاربردهایش

سلولز ماده تشکیل‌دهنده دیواره سلولی گیاهان است. این ترکیب نخستین بار در سال ۱۸۳۸ مورد توجه قرار گرفت و امروزه لوازم بهداشتی فراوانی از این فرآورده تولید می‌شود. این ماده به‌صورت –تقریبا- خالص در رشته‌های پنبه وجود دارد، این رشته‌ها در تولید نخ و پارچه‌بافی و تولید پوشاک اهمیت فراوانی دارند. همچنین الیاف پنبه استرلیزه شده در پزشکی کاربرد زیادی دارد. امروزه از آن برای تولید نیترو سلولز در ساخت مواد منفجره، پلاستیک‌سازی، رنگ‌سازی و… نیز استفاده می‌شود.

لوازم بهداشتی و...

تا اوایل دهه 70 شمسی ایران جزو کشورهای واردکننده دستمال کاغذی، پوشک، دستمال توالت و... بود؛ اما رفته رفته با ورود دستگاه‌های مجهز و میل به سرمایه‌گذاری افراد در این‌گونه مشاغل، اکنون حتی صادرات این محصول نیز انجام می‌شود. با این حال غیر‌ از موارد ذکر شده تولید ظروف یک بار مصرف، لوله مقوایی و... از دیگر رشته‌هایی است که می‌توان روی آنها سرمایه‌گذاری کرد و دستگاه‌های مورد نیاز آن نیز در داخل ساخته یا در نهایت مونتاژ می‌شود.

مراحل تاسیس یک واحد تولیدی کوچک دستمال کاغذی

برای تاسیس یك واحد كوچك تولید دستمال كاغذی (100 تن كاغذ در سال) باید 9 مرحله را پشت سرگذاشت:

1-‌ دریافت جواز تاسیس در اداره كل صنایع استان
2-‌ زمین 1500 الی 2000 متر
3-‌ سالن تولید 500 متر (ساخت زیر نظر اداره نظارت بر مواد غذایی و بهداشتی)
4-‌ سالن انبار 500 متر
5-‌ ساخت تاسیسات كارگری و آزمایشگاهی
6-‌ ساخت تاسیسات اداری و نگهبانی
7-‌ دریافت مجوز بهره‌برداری از اداره كل صنایع استان
8-‌ دریافت مجوز نظارت بر مواد‌غذایی (تاسیس و بهره‌برداری، پروانه ساخت برای هر محصول)
9- دریافت مجوز اداره استاندارد (مهر استاندارد برای هر محصول)

مجوز

دریافت مجوز با توجه به ظرفیت‌های موجود و قابل ارائه در مناطق صنعتی خواهد بود. بدیهی است اگر میزان ظرفیت موجود برای عرضه محصول كافی باشد، مجوز مربوطه ممكن است صادر نشود یا با شرط وشروط صادر شود. با این حال این اتفاق در 9 مرحله خواهد افتاد و مراحل نه‌گانه آن پس از ساخت ابنیه لازم و به خدمت‌گیری دستگاه‌ها به ترتیب در مرحله هفتم، هشتم و نهم به دریافت مجوز بهره‌برداری، مجوز نظارت بر مواد‌غذایی و سپس مهر استاندارد برای تک تک محصولات خواهد بود و بدیهی است مجوز ابتدایی تاسیس، نیاز اولیه راه‌اندازی چنین کسب‌و‌کاری است.

پرسه‌ای در بازار ماشین‌آلات

کندوکاوی در بازار ماشین‌آلات تولید محصولات بهداشتی- سلولزی نشان می‌دهد دستگاه‌ها هم ساخت ایرانند، هم چینی، تایوانی و اروپایی و البته راه‌اندازی یک مجموعه دستمال کاغذی 200 برگی حداقل 100‌میلیون تومان سرمایه می‌خواهد، یعنی پک کامل دستگاه‌های ایرانی حداقل نیاز به مبلغی حدود 100‌میلیون تومان دارد که این پک شامل ادوات تولید سه نوع محصول حوله، توالت و 200 برگ می‌شود که جمعا دارای چهار دستگاه است. تحقیقات همچنین نشان می‌دهد چنانچه بخواهیم همین دستگاه‌ها را از نوع اروپایی‌اش تامین کنیم، مبلغی حدود یک‌میلیارد تومان نیاز داریم و البته برای خرید جنس خوب چینی‌اش (نه هر دستگاهی) حدود 350‌میلیون باید در نظر گرفت و تایوانی همین دستگاه‌ها هم جمعا 400‌میلیون تومان هزینه دارد.

ماشین‌آلات و مواد اولیه

سعید ناقدی‌نیا، مدیر فروش شرکت طلیعه صنعت در خصوص کم‌هزینه‌ترین خط تولید محصولات بهداشتی– سلولزی به «فرصت امروز» می‌گوید: «با 47‌میلیون تومان می‌توان یک خط تولید دستمال 200 برگی راه‌اندازی کرد که در هر شیفت 5‌هزار جعبه 200 برگی دستمال کاغذی تولید می‌کند و طبیعتا نیاز به بسته‌بندی دارد که این دستگاه هم 14‌میلیون قیمت دارد. یعنی حداقل هزینه‌ای که برای دستگاه‌ها می‌کنید 61‌میلیون تومان است.»

گاهی در جامعه شائبه ایجاد می‌شود کیفیت دستمال کاغذی‌ها به نوع دستگاه و مواد اولیه بر‌می‌گردد. این مدیر فروش در پاسخ به اینکه نوع ایرانی یا خارجی دستگاه روی کیفیت تولید اثر‌گذار است یا خیر به «فرصت امروز» می‌گوید: «خیر اثر‌گذار نیست؛ اما در کمیت آن تاثیر‌گذار است. هر چه تولید بالاتر باشد، قیمت تمام شده پایین‌تر است و این باعث سود بیشتر می‌شود.»

وی در خصوص چگونگی تامین مواد اولیه و اینکه آیا وارداتی هستند یا در داخل تولید می‌شود، می‌گوید: «کلیه مواد اولیه تولید دستمال کاغذی ایرانی است و حدود 10 شرکت از جمله در زنجان، ساوه و... در حال تولید هستند.» او همچنین درباره بعضی اقلام اولیه دیگر می‌گوید: «چنانچه قرار بر تولید پوشک و نوار بهداشتی باشد، البته بخشی از مواد وارداتی است و باید از خارج تامین شود.»

ناقدی نیا در پاسخ به این سوال که اگر بخواهیم نوار بهداشتی و پوشک تولید کنیم باید چه مبلغی را سرمایه‌گذاری کنیم، می‌افزاید: «اگر ارزان‌ترین دستگاه را بخواهیم به‌عنوان مثال یک دستگاه دست دوم ایرانی هم‌اکنون 300‌میلیون تومان و یک دستگاه خوب اروپایی را با حداقل با 700‌میلیون باید تهیه کرد.» او همچنین پیشنهاد ساده و ارزان‌تری به کسانی که می‌خواهند در این خصوص سرمایه‌گذاری کنند، دارد: «یکی از ارزان‌ترین و مفید‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها در این رشته، خود کاغذسازی است. خمیر کاغذ در این پروسه تبدیل به کاغذ می‌شود.»

مواد اولیه

واضح است که پس از مراحل اولیه و نصب دستگاه‌ها نیاز اصلی مواد اولیه است. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، مواد اولیه دستمال کاغذی به طور کامل در ایران تولید می‌شود و بخشی از نیاز گونه‌های دیگر لوازم بهداشتی وارداتی است. یک فعال تولید لوازم بهداشتی معتقد است به دلیل کمبود بودجه و مقررات دست و پاگیر بخشی از تولید‌کنندگان کوچک به طور غیرقانونی-در زیر زمین‌ها- به تولید مشغولند که این هم به کلیت کار آسیب می‌رساند و هم از کیفیت بهداشتی آن محصول می‌کاهد.

نظرات مصرف‌کنندگان

جدا از همه موارد، کیفیت تولیدات در جذب مشتری و فروش خوب تاثیر فراوانی دارد. بانویی که فرزند دو ساله‌ا‌ش را در بغل دارد، در‌باره پوشک‌های ساخت داخل می‌گوید: «من البته از هر دو نوع ایرانی و خارجی‌اش برای فرزندم استفاده کرده‌ام، اما اغلب تولیدات داخلی کیفیت‌شان از همتای خارجی‌شان پایین‌تر است. بعضی از آنها حساسیت‌زا هستند و میزان جذب‌شان پایین است.» او همچنین اظهار امیدواری می‌کند تولید‌کنندگان ایرانی کمی به کیفیت کار بیفزایند و ادامه می‌دهد: «برای بعضی خانواده‌ها خرید پوشک‌های خارجی امکان‌پذیر نیست و از این لحاظ در مضیقه هستند.»

بانوی دیگری ضمن تایید حرف‌های پیش از این می‌گوید: «چند سالی است که پد بهداشتی به بازار آمده است، بعضی از این پدها دارای کیفیت خوبی نیستند، کاش تولیدکنندگان ما در انتخاب مواد اولیه دقت بیشتری به خرج دهند.»

یک دبیر باسابقه آموزش و پرورش البته نظر دیگری دارد. او ضمن برشمردن بسته‌های مختلف دستمال کاغذی معتقد است: «در کنار بسته‌بندی‌های ویژه‌ای که برای اتومبیل‌ها، اتاق خواب بچه‌ها و... در نظر گرفته شده است بد نیست شرکت‌های تولید‌کننده به جای بسته‌های بی‌کیفیت و نامرغوب پلاستیکی فکری کنند و بسته‌های شکیل و باکیفیتی که قابل حمل در کیف دانش‌آموزان باشد طراحی کنند.» او همچنین از پیشنهادی می‌گوید که به نظرش نیاز ضروری امروز دانش‌آموزان، خصوصا ابتدایی‌هاست: «دانش‌آموزان دبستانی- خصوصا آنها که در مناطق محروم‌تر زندگی می‌کنند - اغلب آموزش درستی از نظافت شخصی ندارند، به تولید‌کنندگان محصولات پیشنهاد می‌کنم نوعی دستمال مرطوب ویژه دانش‌آموزان طراحی و عرضه کنند و یقین داشته باشند ضمن رفع یکی از نیازهای مصرف‌کننده، سود مناسبی نیز عایدشان خواهد شد.»

پایان سخن

اگر‌چه به‌ظاهر به نظر می‌رسد بازار از تولیدات لوازم بهداشتی اشباع شده باشد، اما در پاره‌ای از نیازها کمبودهایی وجود دارد که می‌تواند با ظرافت به آنها پرداخته شود. موضوع دیگر، توجه بیش از پیش به کیفیت بسته‌بندی محصولات است. با اینکه هر ساله بر کیفیت بسته‌بندی‌ها افزوده می‌شود، شاید بتوان با بازنگری دیگری محصولات را در بسته‌های خاص مدارس و دانش‌آموزان نیز عرضه کرد.

مبحث دیگر در تولید محصولات سلولزی تمرکز اغلب تولید‌کننده‌ها -به روال اغلب محصولات دیگر- در چند شهر (خاصه اطراف استان تهران) است که این موضوع علاوه بر تمرکز کارخانجات در بخشی از کشور، آلودگی زیست‌محیطی و مخارج ثانویه ارسال محصولات را نیز به مصرف‌کننده تحمیل خواهد کرد و در سوی مقابل تولیدکنندگان از نیروی کار ارزان‌تر شهرستان‌های دیگر، همچنین زمین و... محروم خواهند بود. البته نباید از نقش حمایت‌های دولتی نیز در این میان غافل شد که پویایی تولید بدون حمایت مراجع دولتی امکان‌پذیر نیست.

******

نانو سلولز

چند سالی است دو وزارتخانه کشاورزی و جنگلداری آمریکا با راه‌اندازی خط تولید نانوالیاف «سلولزی» موفق به اشتغالزایی در بخش روستایی آمریکا شده‌اند. آمریکایی‌ها معتقدند فناوری ‌نانو مبتنی بر چوب می‌تواند زندگی روستاییان را در آمریکا تقویت کند. علاوه‌بر این افزایش ارزش افزوده بر محصولات به‌دست آمده از جنگل‌ها می‌تواند موجب رونق اقتصادی و افزایش رفاه میان روستاییان شده و از محصولات به‌دست آمده از جنگل‌ها محصولات تجدیدپذیری تولید کرد که مزایای زیست‌محیطی نیز داشته باشد.

نانوساختارهای سلولزی، دارای ویژگی‌های منحصربه فردی هستند؛ این محصولات وزن کمی داشته و در عین حال نسبت به مواد دیگر از استحکام بسیار بالایی برخوردار هستند. هزینه تولید این نانوساختارها بسیار پایین بوده و ماده اولیه آنها از منابع تجدیدپذیر به‌دست می‌آید. این نانوساختارها می‌توانند کاربردهای متعددی می‌توانند داشته باشند، برای مثال می‌توان از آنها در بدنه خودروها و تجهیزات هوایی استفاده کرد. همچنین در بخش تولید پنل‌های خورشیدی و مدارات الکترونیکی انعطاف‌پذیر نیز قابل استفاده خواهند بود.

با اینکه کشورمان در نانو حرف‌های زیادی برای گفتن دارد، اما عده‌ای می‌اندیشند هنوز فاصله بسیاری در چنین تولیداتی داریم اما «پژمانِ الف» در این باره می‌گوید: «در ایران هم این کار شدنی است؛ اما برای این کار نیاز به دستگاه داریم که آنها از سالیان قبل طی تلاش مستمر به این فناوری دست یافتند و امروز برای ایران خرید و بومی‌سازی ساخت دستگاهای تولید «نانوسلولز» باید ابتدا در دستور کار قرار گیرد. یکی از این دستگاه‌ها در مقیاس پایلوت بیش از یک‌میلیون دلار توسط سازنده قیمت‌گذاری شده است. برای حرکت در این راستا ضرورت دارد کمی هم به فکر طراحی و ساخت این دستگاه‌ها باشیم. در ایران برای پیشبرد این تحقیقات که احتمال دستیابی به نتیجه مورد انتظار نیز چندان پایین نیست، حمایت دولت را به‌صورت پیوسته نیاز دارد.»

یکی دیگر از مخاطبان «فرصت امروز» معتقد است: «این بهترین راه و روش است؛ استفاده بهینه و درک درست از فناوری نانو در این حد که بتوانند حتی در مناطق روستایی از پتانسیل موجود استفاده کرده، اشتغالزایی و ایجاد ارزش افزوده محصولات کنند. امیدوارم ما هم هر چه زودتر فناوری نانو را در مرحله فناوری و توسعه در کشور خود ببینیم.»