دلایل ثبات قیمت نفت

اگر در روزهای اخیر اخبار بازارهای نفتی را دنبال کرده باشید، حتما در جریان کاهش شدید قیمت نفت در پایان ماه ژوئن قرار گرفته‌اید. این افت قیمت برای سرمایه‌گذاران در بخش انرژی و به‌خصوص بازارهای نفتی و شرکت‌ها و همچنین کشورهای تولید‌کننده طلای سیاه خبر خوبی نیست، اما برای اقتصاد جهانی فرصت بسیار مناسبی است تا به رشد خود ادامه دهد و با توجه به اینکه قیمت نفت به‌عنوان یک شاخص برای تعیین قیمت اقسام دیگر انرژی‌های فسیلی و غیر‌فسیلی در بازار محسوب می‌شود، کاهش قیمت این محصول موجب کاهش قیمت دیگر سوخت‌ها شده و این برای رشد اقتصادی یک نکته مثبت به شمار می‌رود. در نهایت فارغ از اینکه شما از این وضعیت موجود در بازار سود می‌برید یا نگران سرمایه‌گذاری خود هستید تنها یک سوال باقی می‌ماند و آن اینکه قیمت‌ها تا چه میزان کاهش خواهند یافت؟ پاسخ این پرسش این است که به نظر نمی‌رسد بیش از این شاهد کاهش قیمت باشیم.

چنانچه بخواهیم به دلایل این کاهش قیمت اشاره کنیم، باید به دو فاکتور مهم توجه کنیم؛ نخست به میزان تولید نفت در جهان و دوم میزان تقاضا برای نفت موجود در بازار. در ابتدا افزایش نامتعارف تولید نفت توسط کشورهای تولید‌کننده در کنار پیشرفت و توسعه تکنولوژی ایجاد شکست هیدرولیک در حفاری میادین نفتی در امریکا و سپس کاهش تقاضا برای خرید نفت از سوی چین به دلیل کاهش نرخ رشد اقتصادی این کشور و همچنین احتمال کاهش قیمت‌ها در اروپا از جمله دلایل این افت قیمت به شمار می‌آیند، چرا که هر زمان عرضه افزایش یافته و تقاضا کاهش یابد، افت قیمت در بازار اتفاق خواهد افتاد.

شاید بدبینانه به نظر برسد، اما مهم‌ترین دلیل افت قیمت نفت در بازار عدم تلاش اوپک برای جلوگیری از سقوط قیمت این محصول است. زیرا با وجود افزایش تولید نفت در ایالات متحده و سایر کشورهای تولید‌کننده باز هم این کشورهای عضو اوپک هستند که 81 درصد از ذخایر نفت شناخته شده در جهان را در اختیار دارند. با اینکه ممکن است امریکا در حال حاضر و در زمینه تولید نفت عربستان سعودی را به‌عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت در جهان پشت سر گذاشته باشد، ولی در نهایت این کشورهای عضو اوپک هستند که حرف آخر را در زمینه تولید خواهند زد.

نکته جالب، اما در این میان صحبت‌های اخیر یکی از مقامات عالی رتبه عربستان سعودی در گفت‌وگو با فایننشیال تایمز در مورد لزوم افزایش قیمت‌ها بود. صحبت‌های این مقام عالی‌رتبه در حالی بیان شده که عربستان همزمان با افت شدید قیمت در هفته‌های گذشته اعلام کرد، قصد ندارد تولید خود را به منظور افزایش قیمت‌ها کاهش دهد.

بنابراین، هرگونه تغییر موضع از سوی این کشور بسیار مهم و قابل توجه‌است. البته موضع سعودی‌ها در این مورد قابل فهم است، زیرا هزینه استخراج و تولید نفت برای عربستان به شکل قابل توجهی پایین بوده و این کشور با اتخاذ رویکرد اخیرش در مورد میزان تولید نفت‌خام پیامی روشن به ایالات‌متحده و کشورهای نوپای صادر‌کننده نفت می‌فرستد، اما فراموش نکنیم که سعودی‌ها در این مورد نیز محدودیت‌هایی دارند. نکته‌ای که نباید در اینجا از آن غافل شد آن است که عربستان و بسیاری از کشورهای تولید‌کننده نفت در اوپک با یک مشکل مشابه روبه‌رو هستند.

این درست است که هزینه‌های استخراج نفت ممکن است پایین باشد، اما این مسئله به این معنا نیست که این کشورها به فروش ارزان نفت‌شان راضی باشند. این کشورها مایلند تا با فروش نفت به قیمت بالا بتوانند بودجه لازم را برای اجرای برنامه‌ها و خدمات اجتماعی گسترده و قابل توجه‌شان که از محل درآمد‌های حاصل از فروش نفت اختصاص می‌یابد، تامین کنند.

گفتنی است اجرای این برنامه‌ها و ارائه خدمات اجتماعی وسیع برای بسیاری از کشورهای عربی بسیار مهم است. چرا که تجربه اتفاقاتی که در خاورمیانه و کشورهای عربی افتاد، نشان داد که نتیجه ناخشنودی مردم از حکومت می‌تواند سرنوشت بسیار بدی را برای حاکمان رقم بزند، حتی در کشورهایی که تحت حاکمیت یک خانواده یا یک حزب بسیار با ثبات و آرام به نظر می‌رسد، هیچ تضمینی برای ادامه این وضع وجود نداشته، از این رو کاهش یا قطع خدمات اجتماعی در این قبیل کشورها گزینه قابل اعتنایی به نظر نمی‌رسد.

در همین راستا گزارش صندوق بین‌المللی پول در ماه اکتبر سال گذشته نشان می‌دهد، کف قیمت در نظر گرفته شده برای نفت در سال 2018 بشکه‌ای 80 دلار بوده و در صورت باقی ماندن قیمت در این حدود بودجه عربستان سعودی متعادل خواهد شد و این کشور کسری بودجه را تجربه نخواهد کرد، اما در صورت سقوط قیمت به کمتر از 80 دلار در هر بشکه، عربستان نیز دچار کسری بودجه خواهد شد. عربستان در صورتی که با کسر بودجه روبه‌رو شود، ناچار خواهد شد که خدمات اجتماعی‌اش را کاهش دهد و از آنجا که ارائه این خدمات به حفظ نظم، امنیت و آرامش در این کشور منتهی خواهد شد، بدیهی است که کاهش خدمات اجتماعی گزینه احتمالی دولتمردان این کشور نباشد.

احتمال دیگری که در این بین ممکن است مورد توجه باشد، کاهش تقاضای جهانی برای نفت و سقوط مجدد اقتصاد جهانی است که در این صورت کشورهای عضو اوپک و خصوصا عربستان از کاهش تولید روزانه خود نیز طرفی نخواهند بست، هرچند که وقوع چنین اتفاقی بسیار دور از ذهن است. به جای فرضیه مذکور در بالا احتمال تثبیت قیمت‌ها بسیار بیشتر بوده و ممکن است کشورهای تولید‌کننده نفت خام ناچار به بازبینی یا کاهش خدمات اجتماعی وسیع‌شان باشند، در این صورت سعودی‌ها نخستین کشوری خواهند بود که درخواست نشست اضطراری اوپک را ارائه خواهند کرد، اما این هم برای باز گرداندن سریع قیمت نفت به بشکه‌ای 100دلار در کوتاه‌مدت کافی نخواهد بود اما قطعا جلوی کاهش بیشتر قیمت نفت را خواهد گرفت.

نکته مهمی که در این میان نباید از نظر دور داشت، انگیزه‌های سیاسی در کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی به جهت اعمال فشار بر کشورهای تولید‌کننده نفت که دارای سیاست‌های غیر‌همسو با غرب هستند بسیار تاثیرگذار بوده و تحلیل‌های صرفا اقتصادی شاید نتواند ما را به دلایل اصلی کاهش قیمت این محصول در بازارهای جهانی و افزایش تولید برخی از اعضای اوپک نظیر عربستان سعودی رهنمون کند.