حضور کم‌رنگ بخش خصوصی در افزایش بهره‌وری برق

بخش خصوصی یکی از مهم‌ترین ارکان اجرای سیاست‌های دولت در زمینه اصلاح بهره‌وری انرژی است‌. دولت چاره‌ای جز استفاده از توان این بخش ندارد اما به دلیل مشکلات اقتصادی وزارت نیرو، حضور فعالان بخش خصوصی در سیاست‌های اصلاح و بهره‌وری انرژی صنعت برق، بسیار کمرنگ است. ایران سابقه طولانی در برنامه‌ریزی برای بهره‌وری انرژی ندارد‌. به گفته سعید مهذب‌ترابی، رییس انجمن علمی مدیریت مصرف انرژی، کمتر از یک دهه است که برنامه‌هایی به طور جدی، در رابطه با اصلاح مصرف انرژی برای کشور تدوین شده‌است. وی به «فرصت امروز» می‌گوید: کشورهای توسعه‌یافته از دهــه‌های 1960 و 1970 فعالیت‌های خود را تحت عنوان سیاست‌های بهره‌وری آغاز کرده‌اند.

اگرچه اصلاح ساختارهای مصرف انرژی در کشور یک ضرورت است، اما دولت تصمیم گرفته دو سازمان زیرمجموعه وزارت نیرو، یعنی سازمان بهره‌وری انرژی (سابا) و سازمان انرژی‌های نو (سانا) را با یکدیگر ادغام کند‌. این دو سازمان، مجموعه‌هایی هستند که مدیران وزارت نیرو بر اهمیت فعالیت آنها در آینده ایران تاکید دارند‌. زیرا وزارت نیرو قصد دارد با ارائه سوبسید و وام، ضریب استفاده از انرژی‌های نو در کشور را بهبود بخشیده و سهم آن را در سبد انرژی کشور اصلاح کند و از سوی دیگر تلاش می‌کند که رکوردهای ایران در زمینه مصرف بی‌رویه انرژی را اصلاح کند‌. اما معلوم نیست چرا تصمیم گرفته این دو سازمان مستقل را با یکدیگر ادغام کند‌. برخی کارشناسان بر این باورند که ضعف عملکرد و ساختار تشکیلاتی سابا و سانا سبب شده این دو سازمان با یکدیگر ادغام شوند‌. اما مهذب ترابی به‌عنوان فردی که تا سه سال قبل سکان مدیریت سابا را در دست داشت، معتقد است که سازمان بهره‌وری انرژی ایران تاکنون ضعیف عمل نکرده ‌است.

وی منطقی بودن قیمت‌ حامل‌های انرژی را عامل مهمی برای موفقیت سیاست‌های بهره‌وری انرژی دانسته و تاکید می‌کند که تا زمان منطقی شدن قیمت برق، هر اقدامی برای کاهش مصرف انرژی در جامعه، بی‌نتیجه باقی خواهد ماند. رییس انجمن علمی مدیریت مصرف انرژی سه عامل زمان، اصلاح فرهنگ عمومی و اعتبارات را عوامل تاثیرگذار در موفقیت سیاست‌های بهره‌وری انرژی، معرفی می‌کند. وی ادامه می‌دهد: پس از اصلاح قیمت برق، استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته در فرآیندهای مصرف‌کننده انرژی، بسیار مهم است. مهذب‌ترابی بیان می‌کند: مصرف انرژی در یخچال، کولر، ماشین لباسشویی، لامپ روشنایی و غیره، غیر‌استاندارد بوده و بحث منطقی کردن مصرف انرژی در این وسایل و ارتقای تکنولوژی ساخت آنها، یک ضرورت است‌. این مسئله در موفقیت سیاست‌های بهره‌وری انرژی کشور بسیار تاثیرگذار خواهد بود. وی حضور بخش خصوصی در اجرای سیاست‌های بهره‌وری انرژی را بسیار موثر دانسته و معتقد است که این بخش می‌تواند به آسان‌سازی فرآیندها کمک کند.

ایجاد راهکار تسهیل‌گرانه برای حضور بخش خصوصی

رییس انجمن علمی مدیریت مصرف انرژی در پاسخ به این پرسش که چرا از توان بخش خصوصی در زمینه اجرای برنامه‌های بهره‌وری انرژی به‌درستی استفاده نمی‌شود، می‌گوید: بند «ق» قانون برنامه بودجه سال 93 و بند «هـ» تبصره 11 این قانون، ورود بخش خصوصی را به پروژه‌های بهره‌وری انرژی تسهیل می‌کند. وی اضافه می‌کند: ورود بخش خصوصی به این عرصه زمان‌بر بوده و باید دولت برای حضور این بخش، راهکارهای تسهیل‌گرانه ایجاد کند‌. البته زمینه‌های قانونی لازم برای این حضور نیز فراهم شده‌است.

مهذب‌ترابی با اشاره به اینکه مهم‌ترین سوال بخش خصوصی برای حضور در پروژه‌های مرتبط با اصلاح بهره‌وری انرژی، نحوه بازگشت سرمایه‌ است، عنوان می‌کند: براساس قانون، دولت باید معادل بهای سوخت ناشی از صرفه‌جویی انرژی را در اختیار بخش خصوصی قرار دهد. وی ادامه می‌دهد: اگر وزارت نفت و نیرو، تضمین‌های لازم را برای بخش خصوصی فراهم کنند و طبق قانون، بهای معادل سوخت صرفه‌جویی شده را در اختیار این بخش قرار دهند، فعالان بخش خصوصی نیز آمادگی خود را برای حضور در این عرصه اعلام کرده‌اند.

روند کند اجرای پروژه‌ها، به دلیل مشکلات مالی

آمارهای زیادی درباره رتبه بالای ایران در مصرف انرژی منتشر می‌شود‌. اما متاسفانه هنوز الگوی مناسبی برای استفاده از لوازم الکتریکی در منزل به مصرف‌کنندگان ارائه نشده‌ است‌. با تبلیغات زیاد استفاده از کولرهای گازی در منازل تقبیح می‌شود، بدون اینکه در نظر بگیریم، استفاده از این نوع کولر در مناطق شرجی جنوب، یک ضرورت است‌. در نتیجه باید اطلاعات صحیحی درباره برندهای کم مصرف کولر گازی، در اختیار مصرف‌کنندگان قرار گیرد‌. در چنین فضایی، مصرف‌کننده نیز دست به انتخاب‌هایی می‌زند که شاید منافع ملی را با مخاطرات جدی روبه‌رو کند‌. اما متولیان امر، هنوز تدبیری برای اصلاح این روندها ندارند و فکر می‌کنند، فرهنگ عمومی بدون اطلاعات شفاف و درست، اصلاح خواهد شد‌. غافل از اینکه مسائل اجتماعی تاثیر مهمی در موفقیت پروژه‌های بهره‌وری انرژی خواهد داشت‌.

به اعتقاد دکترمسعود گلکار، رییس گروه برق دانشگاه خواجه‌نصیر‌طوسی، مسائل اجتماعی و عدم قطعیت‌های اقتصادی روی همه چیز از جمله سیاست‌های بهره‌وری انرژی در کشور تاثیر می‌گذارد. وی به «فرصت امروز» می‌گوید: در ایران روی مسئله بهره‌وری انرژی اقدامات زیادی انجام شده اما متاسفانه بسیاری از کارها مدیریت نمی‌شوند‌. گلکار با اشاره به اینکه تلفات شبکه در ایران به تدریج در حال کاهش یافتن است، عنوان می‌کند: به دلیل نوسانات نرخ ارز، هزینه‌ها برای تغییر تجهیزات و افزایش بهره‌وری انرژی، روندی صعودی یافته و اجرای برنامه‌های مرتبط را کند کرده‌ است. وی عدم پرداخت به‌موقع مطالبات پیمانکاران را عامل کاهش تمایل بخش خصوصی برای اجرای پروژه‌های بهره‌وری انرژی می‌داند.

رییس گروه برق دانشگاه خواجه نصیر طوسی درباره اینکه چند سال وقت نیاز داریم تا به استانداردهای جهانی نزدیک شویم، می‌گوید: دقیقا نمی‌توان در این‌باره اظهار نظر کرد زیرا در ایران موضوعی به نام پیگیری وجود دارد‌. یعنی اگر تصمیم‌ بگیریم یک اقدام درست را انجام دهیم، باید برای انجام آن یک شخص سومی، مسائل را پیگیری کند‌. در غیر‌این‌صورت اجرای یک طرح مفید، به فراموشی سپرده می‌شود. وی تاکید می‌کند که مسائل اقتصادی در ایران قابل اطمینان نیست و این عدم قطعیت‌ها، آینده مبهمی را پیش روی سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد.به اعتقاد گلکار، ایران در زمینه مباحث نظری بهره‌وری انرژی در سطح کشورهای پیشرفته جهان قرار داشته و یک دانشجوی دکترای دانشگاه ایران، به دلیل نبود موضوعات جدید در بحث کاهش تلفات، نمی‌تواند پایان‌نامه‌ای در این رابطه داشته باشد‌. اما در زمینه مسائل اجرایی بهره‌وری انرژی، حد فاصل کشورهای پیشرفته و جهان سومی قرار داریم. وی بر این باور است که سیستم مدیریتی در ایران تابع افراد است‌. متاسفانه افراد در ایران حاشیه امن داشته و پاسخگو نیستند‌. در نتیجه انگیزه کافی برای اجرای درست و به‌موقع کارها وجود ندارد.