عبدالرحیم کردی، مدیرعامل منطقه آزاد چابهار در گفت وگو با «فرصت امروز» / ترانزیت و تجارت منطقه ای در چابهار وارد فصل جدیدی می شود

گفت وگو علیرضا روغنیان-منطقه آزاد چابهار به دلیل موقعیت خاص و استراتژیک در منطقه و جهان از اهمیت فراوانی برخوردار است. با باز شدن فضای اقتصادی و فعالیت های تجاری در دوران پسابرجام، منطقه آزاد چابهار نیز جان دوباره ای گرفته و رونق اقتصادی مناسبی برای آن ترسیم شده است.

در همین زمینه با عبدالرحیم کردی، مدیرعامل منطقه آزاد چابهار، گفت وگویی ترتیب داده ایم. وی معتقد است چابهار یک ظرفیت ملی برای حضور در عرصه بین المللی و بهینه ترین نقطه اتصال سه قاره آسیا، آفریقا و اروپاست که نقطه آغاز تحول در اقتصاد و تجارت ایران خواهد بود.

مشروح این گفت وگو را که در دفتر ایشان صورت گرفته است می خوانید.

در تعریف کلی، منطقه آزاد به چه مناطقی گفته می شود؟ توضیح بفرمایید.

در مفاهیم بین المللی مناطق آزاد به محدوده های جغرافیایی گفته می شود که در کنار سرزمین اصلی با ضوابط و مقررات ویژه  و برای تشویق سرمایه گذاری و ارتباط با دنیای خارج استقرار می یابند. این مفهوم اما در ایران کمی متفاوت است و طبق قانون اهداف ایجاد مناطق آزاد، عمران و آبادی، توسعه صادرات، ایجاد اشتغال و محرومیت زدایی در این مناطق بوده است. با این تعاریف، آنچه امروز ما در کشور و در فضای پساتحریم با آن روبه رو هستیم، مناطق آزاد، فرصت و نقطه اتصال ما با اقتصاد دنیاست.

منطقه آزاد چابهار، یکی از مهم ترین مناطق آزاد ایران و منطقه به شمار می آید. موقعیت جغرافیایی این منطقه و دلیل اهمیت آن را بفرمایید؟

منطقه آزاد چابهار در جنوب شرق ایران در کنار تنها بندر اقیانوسی و در بهترین نقطه اتصال کشورهای محصور در خشکی مانند افغانستان و کشورهای cis (آسیای میانه) به آب های آزاد قرار دارد. مساحت آن حدود 14هزار هکتار است و هدف گذاری و اولویتی که برای این منطقه آزاد تعریف شده، توسعه صنعت به ویژه در بخش پتروشیمی و فولاد (20میلیون تن محصولات پتروشیمی و 10میلیون تن فولاد) است.

ماموریت اصلی این منطقه به عنوان نقطه آغازین توسعه محور شرقی، ترانزیت و حمل ونقل تعیین شده به این معنی که منطقه آزاد چابهار قرار است از طریق بندر چابهار که در حال توسعه است، خدمات پشتیبانی و حمل و نقل به افغانستان و کشورهای cis را ارائه کند. در همین راستا شهرک های تخصصی همچون شهرک چای، شهرک خرما، شهرک لوازم پزشکی و شهرک شیلاتی مورد مطالعه و اجرایی شدن هستند.

یکی از راه های گسترش اقتصادی مناطق آزاد راه  هوایی است. چرا در منطقه آزاد چابهار فرودگاه وجود ندارد؟

در جانمایی اولیه که برای منطقه آزاد چابهار صورت گرفته، مهم بوده که فرودگاه نزدیک بندر باشد چون اتصال منطقه آزاد به بندر ویژگی بسیار مهمی است. بنابراین اگر قرار باشد تبادلات، جابه جایی و استفاده از ظرفیت های قانونی در این بندر صورت بگیرد، نخستین الزام آن ایجاد فرودگاه است. البته فرودگاهی در کنارک در فاصله 30کیلومتری این منطقه آزاد وجود دارد که از آن استفاده می شود.

در مجموع روند توسعه ای در منطقه آزاد چابهار کند بوده و ضرورت و الزامی برای ایجاد یک فرودگاه جدید و اختصاصی برای منطقه آزاد چابهار تا به حال وجود نداشته و همچنین توجیه اقتصادی هم نداشته است، بر همین اساس از فرودگاه کنارک به صورت مشترک استفاده می شود و ظرفیت ها و امکانات خوبی را آنجا فراهم کرده ایم تا تجار، سرمایه گذاران و گردشگران بتوانند به راحتی وارد منطقه آزاد  شوند.

مجوز احداث فرودگاه بین المللی منقطه آزاد چابهار در راستای برنامه ها و اهداف توسعه ای کلان صادر شده و در حال مذاکره با سرمایه گذاران و دستگاه های مربوط برای ساخت فرودگاه هستیم. امیدوارم بتوانیم به یک مدل و ساختاری برسیم که در یک زمان کوتاه پروژه فرودگاه را عملیاتی و اجرایی کنیم و منطقه آزاد چابهار هم دارای یک فرودگاه بین المللی شود.

برای مثال اگر تاجری از افغانستان یا هند بخواهد بدون ویزا وارد فرودگاه کنارک شود، آیا اجازه ورود دارد؟ چه تسهیلاتی برای ورود سرمایه گذاران و گردشگران خارجی ایجاد شده است؟

بله. در صورتی که ورود بازرگانان یا گردشگران خارجی از پیش هماهنگ شده باشد و مدارک شان فرستاده شود، ما هماهنگی های لازم را با فرودگاه انجام می دهیم. در واقع با همان هماهنگ هایی که از قبل صورت گرفته، می توانند وارد منطقه آزاد شوند.

در مورد اعطای مجوز فرود (امتیاز حق آزادی پنجم)برای شرکت های هواپیمایی توافقی صورت نگرفته است. به طور مثال عرض کنم هواپیمایی که از مقصد هند یا افغانستان به سمت امارات در حرکت است، نمی تواند برای ساعاتی در چابهار فرود داشته باشد (مسافران این نقطه را پیاده کند)و در ادامه به امارات برود. آیا در این خصوص مذاکره ای با ایرلاین های هوایی انجام داده اید؟

در این زمینه نیز در حال مذاکره هستیم و پیشنهادهایی را به شرکت های هواپیمایی داده ایم. برخی ایرلاین های داخلی هم در پی گرفتن این مجوز هستند و درخواست و تقاضای بسیاری هم از سرمایه گذاران افغانستان داشته ایم و به زودی این مورد را هم عملیاتی خواهیم کرد.

آیا خط پرواز مستقیم از چابهار به کابل (افغانستان) وجود دارد؟

در حال حاضر نه، اما در حال مذاکره با یکی از ایرلاین های داخلی (ایران) و ایرلاین های افغانستان هستیم.

چرا وجود ندارد؟ 

دلایل متعددی وجود دارد از جمله اینکه ما با یک مجموعه و یک دستگاه در داخل کشور سروکار نداریم، بلکه سازمان ها و نهادهای مختلفی هستند که در مورد این موضوع باید نظر بدهند و هماهنگی با آنها فرآیند خاص خود را دارد. البته مدت طولانی نیست که این موضوع در دستور کار قرار گرفته است. در حال حاضر و با توجه به حجم فعالیت هایی که تجار و سرمایه گذاران افغان در چابهار شروع کرده اند و شرکت هایی که به ثبت رسانده اند (حدود 130 شرکت) و این خود توجیه اقتصادی خوبی برای ایجاد خط پرواز مستقیم به این کشور ایجاد می کند.

بندر چابهار در نقشه دریایی سایر کشورها مانند کشور چین به طور رسمی وجود خارجی ندارد، آیا این خود دلیل و مانعی برای تجارت به حساب نمی آید؟

منطقه آزاد نیازی به تعریف و رسمیت از طرف نقشه های جهانی ندارد. بندر چابهار به عنوان یک بندر رسمی در نقشه های بین المللی شناخته شده است اما به دلیل ترافیک کمی که دارد، شهرت چندانی ندارد و علت اصلی را باید در نگاه غیرتوسعه ای داخلی به این بندر مهم و استراتژیک در سال های اخیر جست وجو کرد. ظرفیت پایین تخلیه و بارگیری یکی از مشکلات اصلی این بندر است و با توجه به مذاکراتی که با شرکت های کشتیرانی مختلف دنیا صورت گرفته و سرمایه گذاری هایی که قرار است انجام شود، همزمان با راه اندازی، فاز یک در بهار 96، این مشکل هم حل خواهد شد.

ظرفیت فعلی تخلیه بار در بندر چابهار چه میزان است؟

ظرفیت فعلی حدود 2 میلیون تن است و تا بهار آینده (کمتر از شش ماه) به 5/8میلیون تن خواهد رسید.

این ظرفیت از سال 91 تاکنون تغییری داشته است؟

خیر.

آیا بازنگری طرح جامع تفصیلی منطقه آزاد چابهار آماده شده است؟

خیر، اما مشاور طرح جامع انتخاب شده و در حال بازنگری می باشد.

آیا آماده نبودن این طرح روی اقتصاد این منطقه اثر منفی نمی گذارد؟ 

بندر چابهار در گذشته طرح جامع و طرح تفصیلی داشته اما زمان آن به پایان رسیده و با توجه به تحولاتی که در پسابرجام پیش آمده و اقبالی که سرمایه گذاران خارجی در چابهار داشتند و پروژه های عظیمی که در آنجا شروع شده، احساس نیاز کردیم که این طرح بازنگری شود. سال گذشته نیز مشاور برای بازنگری طرح انتخاب شد و موضوع بازنگری طرح جامع منطقه چابهار در دست اقدام است.

ابزارهای تشویقی برای جلب سرمایه گذاری در منطقه آزاد کدامند؟

مهم ترین و اصلی ترین ویژگی که مناطق آزاد دارند معافیت های مالیاتی است. در حال حاضر مناطق آزاد ایران 20سال معافیت مالیاتی دارند و ورود و خروج سرمایه و دارایی های سرمایه گذاران در این مناطق کاملا آزاد است و از قانون حمایت از سرمایه گذاران خارجی تبعیت می کند.

همچنین امکان استفاده از نیروی کار خارجی تا 10درصد کل نیروی کار منطقه وجود دارد. به تجار و سرمایه گذارانی که قصد اقامت در منطقه را دارند نیز اجازه داده می شود و تحصیل برای فرزندان و استفاده از خدمات برای آنها فراهم است. همچنین یک دانشگاه بین المللی در منطقه چابهار داریم که امکان تحصیل برای همه سرمایه گذاران با تمام ملیت ها ایجاد شده است.

اقامت برای افغان ها یک ساله است؟ به عنوان مثال آنها آیا می توانند گواهی نامه رانندگی هم در منطقه آزاد چابهار بگیرند؟

همراه با سرمایه گذاری و ثبت شرکت، اقامت هم داده می شود و اقامت ها مدت دار است اما اقامت شش ماهه می دهیم تا کارها و فعالیت های اولیه انجام شود و به میزان تحقق سرمایه گذاری این اقامت یک ساله و دو ساله تمدید خواهد شد. گواهی نامه در گذشته فقط برای سرمایه گذاران افغان اعطا می شد که گواهی نامه های بین المللی نبود. در حال حاضر با اداره راهنمایی و رانندگی توافق کردیم و بسیاری از سرمایه گذارانی که اقدام کرده اند، گواهی نامه دریافت و می توانند رانندگی کنند.

وضعیت سرمایه گذاری کشور هند در منطقه آزاد چابهار چگونه است؟

سرمایه گذاری هند در دو بخش است. در بخش بندر مربوط به مدیران سازمان بنادر و دریانوردی می شود و آنها باید اظهار نظر کنند و من جزییات آن را نمی دانم. در بحث کلی، سرمایه گذاری در بخش تجهیزات و بهره برداری از فاز یک اسکله شهید بهشتی در بندر شهید بهشتی است که قرارداد مدت داری است.

تجهیزاتی که در بندر نصب می شود برای یک مدت زمان مشخص بخشی از درآمد آن بندر را برای مستهلک کردن سرمایه گذاری خودشان مورد استفاده قرار می دهند. در دو محور دیگر نیز با هندی ها مذاکره شده است؛ ایجاد یک شهرک صنعتی ایرانی و هندی در منطقه آزاد چابهار است که در حال مذاکره هستیم.

برای سرمایه گذاران افغان  و اقامت آنها چه برنامه ای دارید؟

چابهار یک فرصت بی نظیر برای افغانستان است. به دلیل جغرافیای خاص این کشور و موقعیتی که چابهار در ورودی آب های آزاد دارد و سرمایه گذاری عظیمی که دولت ایران برای توسعه چابهار دارد، آینده اتصال کشور افغانستان به دنیای خارج از طریق چابهار خواهد بود.

براساس مطالعاتی که از فضای کسب وکار در کشور افغانستان و ایران انجام داده ایم و هدفگذاری هایی که برای کمک به اقتصاد هر دو کشور کرده ایم (صادرات میوه و خشکبار افغانستان از طریق چابهار) فضایی فراهم شده تا بازرگانان افغان با استفاده از آن بتوانند بسته بندی میوه ها و فرآوری محصولات کشاورزی با ایجاد ارزش افزوده بیشتر را در منطقه چابهار انجام دهند.

بخش دیگری که برای افغانستان می تواند بسیار موثر باشد، توسعه فرآوری مواد معدنی به ویژه سنگ های ساختمانی و قیمتی است. این موارد از جمله فرصت های جدی و مهمی است که تجار افغانستان می توانند در بخش اقتصاد داخلی با ایجاد ارزش افزوده بیشتر در چابهار، به اقتصاد داخلی کشورشان کمک کنند. برای نمونه بخشی از پروسه تولید و بسته بندی روغن مصرفی افغانستان در چابهار انجام می شود.

در سال های گذشته تفاهم نامه ای هم برای واگذاری 50 هکتار زمین به سرمایه گذاران افغان در منطقه آزاد چابهار امضاء شده، درست است؟

بله. البته این مقدار واگذاری براساس میزان سرمایه گذاری ها افزایش می یابد و با افزایش سرمایه گذاران و متناسب با فعالیت های تجار افغانستان، به آنها برای سرمایه گذاری بیشتر، زمین داده می شود.

روند تسهیل در سرمایه گذاری در منطقه آزاد چابهار چیست؟

در مجموع محدودیتی برای سرمایه گذاری در مناطق آزاد نداریم. به نظر من تنها کمکی که دولت می تواند برای تسهیل سرمایه گذاری ها انجام دهد، راه اندازی سیستم های مالی در مناطق آزاد است. هنوز سیستم مالی ما در مناطق آزاد از روانی و سهولت برخوردار نیست و بانک مرکزی باید با ایجاد شرایط روان تری برای ارائه مجوز فعالیت بانک های خارجی و خصوصی در مناطق آزاد، اقدام کند. سیستم مالی، نقش کلیدی و مهمی در تحقق اهداف مناطق آزاد دارد و هر ورود و خروجی که در این مناطق صورت می گیرد باید از طریق سیستم مالی باشد.

نقش برجام در توسعه و پیشرفت منطقه آزاد چابهار چگونه بوده است؟ آیا نتایج برجام در این منطقه قابل مشاهده است؟

برجام تاثیر مثبتی در منطقه آزاد چابهار گذاشته و بسیاری از محدودیت های مالی به لحاظ قانونی برداشته شده است، اما تسهیل و روانی نقل و انتقال ها هنوز ایجاد نشده که با حضور بانک های خارجی می توانیم این نقیصه را برطرف کنیم. البته قانون بازنگری در ایجاد شعبه بانک خصوصی یا شعبه بانک خارجی که اخیرا توسط بانک مرکزی انجام شده، شرایط را روان تر کرده است.

منطقه آزاد چابهار در مقایسه با بندر گواتر پاکستان چه مزیت هایی دارد؟

خطوط ارتباطی و امنیت پشت بند آن یکی از مزیت های اصلی و مهم منطقه آزاد چابهار در مقایسه با گواتر پاکستان است. همچنین وجود زیرساخت ها و امنیت در ایران قابل مقایسه با گواتر پاکستان نیست.

سخن آخر؟

تاکید می کنم چابهار یک ظرفیت ملی برای حضور در عرصه جهانی و بهترین نقطه اتصال سه قاره آسیا، آفریقا و اروپاست. آینده اقتصاد و تجارت ایران در منطقه چابهار است.