بیوتروریسم کشاورزی یا اگروتروریسم

واژه تروریسم از زبان لاتین منشا می‌گیرد و به معنای ترساندن است و از دیدگاه تاریخی این کلمه به زمان کوتاهی (1793 تا 1794) پس از انقلاب فرانسه باز می‌گردد؛ دوره‌ای که جناح‌های رقیب برای کسب منافع بیشتر به اعدام دسته‌جمعی دشمنان خود با تیغه گیوتین می‌پرداختند. به زبان ساده یعنی ایجاد ترس و وحشت‌افکنی در افراد و اجزای غیر‌نظامی برای ایجاد انواع آسیب‌های سیاسی، نظامی، ایدئولوژی و اقتصادی.

تروریسم جنبه‌های مختلفی دارد مانند کشته شدن شهروندان غیر‌نظامی در اثر حملات انتحاری که تبدیل به جزئی از زندگی روزانه مردم در کشور‌هایی مانند افغانستان و پاکستان شده است، یا آسیب به ارکان اقتصادی یک کشور مانند آنچه داعش در عراق و سوریه انجام می‌دهد. یکی از زوایای تروریسم، گونه زیستی یا بیوتروریسم است که خود طبقه‌بندی‌های متفاوتی دارد. استفاده از عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها برای نابودی محصولات کشاورزی (شامل محصولات زراعی، باغی و دامپروری) با هدف ضربه زدن به اقتصاد کشاورزی و زنجیره تولید غذای یک کشور در دسته بیوتروریسم از نوع کشاورزی یا اگروتروریسم Agroterrorism یا Agriterrorism طبقه‌بندی می‌شود.

شاید شایعه‌پراکنی و ایجاد ترس در افراد جامعه را بتوان نوعی میکروتروریسم رسانه‌ای-کشاورزی نام‌گذاری کرد که مشابه آن هم در ایران رخ داده است، شایعاتی مانند خرماها و هندوانه‌های آلوده شده توسط داعش یا کرم کشنده نارنگی پاکستانی. ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺣﻤﻼت ﻋﻠﯿﻪ کشاورزی و زنجیره ﻏﺬاﯾﯽ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ حملات تروریستی علیه اﻧﺴﺎن‌ها از ﺧﻄﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﮐﻤﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ اﻣﺎ در درازﻣﺪت ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻤﻼت شدیدتر اﺳﺖ زﯾﺮا زﻧﺠﯿﺮه ﺑﺰرگ ﻣﻮادﻏﺬاﯾﯽ از ﮐﺸﺎورزان، ﺻﻨﺎﯾﻊ ذﺧﯿﺮهﺳﺎزی، ﺣﻤﻞ‌و‌ﻧﻘﻞ، ﺗﻮزﯾﻊﮐﻨﻨﺪﮔﺎن، ﺳﻮﭘﺮﻣﺎرﮐﺖﻫﺎ، رﺳﺘﻮرانﻫﺎ و در‌ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را درﮔﯿﺮ ﻣﯽﺳﺎزد.

به زبان دیگر تروریسمی که باعث آسیب به شهروندان می‌شود دارای اهداف ایذایی است اما حالت حاد دارد یعنی ضربه آن شاید در اثر مرور زمان برطرف شود اما اثرات حمله‌ای که به سیستم کشاورزی و زنجیره غذایی یک کشور انجام می‌شود مانند یک بیماری مزمن می‌تواند بسیار شدید و مضر باشد. ﺣﻤﻼت ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی می‌تواند از بین رفتن زنجیره تولید ﻏﺬای ﺟﺎﻣﻌﻪ، خسارت‌های اﻗﺘﺼﺎدی، ﻧﺎﺑﻮدی ﺻﻨﻌﺖ ﮐﺸﺎورزی ﯾﮏ ﮐﺸﻮر، ﻫﺪف ﻗﺮاردادن ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ، اﯾﺠﺎد ﻫﺮج و ﻣﺮج و در‌ﻧﻬﺎﯾﺖ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﺗﻮان ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺸﻮر و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﮑﺴﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺸﻮر ﻫﺪف ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ شود.

ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﺳﻂ ﮔﯿﺎﻫﺎن و اﺣﺸﺎم ﯾﮑﯽ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی ﺣﻤﻼت ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ در ﮐﺸﺎورزی اﺳﺖ. ورود بیماری‌ها و آﻓﺖ‌های جدید ﺑﻪ ﮐﺸﻮر از راه‌های گوناگون مانند بذر‌های آلوده می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری تا حد نابودی کامل تولید یک یا چند گونه گیاهی را سبب شود. معمولا در یک منطقه بیماری و جمعیت آفات و محصولات کشاورزی در یک تعادل هستند و ورود یک گونه جدید بیماری‌زا می‌تواند تا حذف کامل یک صنعت خاص کشاورزی پیش رود. برای نمونه، بیماری جاروی جادوگر سبب نابودی 95‌درصد لیمو‌های کشور عمان شده است. البته ورود و گسترش این بیماری به عمان تروریستی نبوده است و در اینجا هدف نشان دادن خطرات ورود یک بیماری یا آفت جدید به کشور است. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ واردات اﺣﺸﺎم آﻟﻮده ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎری‌ﻫﺎی ﺧﺎص از ﻣﻮاردی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪات داﺧﻠﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪی ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ. کود‌های جدید به منظور برهم زدن ساختار خاک، کاهش عملکرد با از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻣﯿﮑﺮوارﮔﺎﻧﯿﺴﻢﻫﺎی ﻫﻤﺰﯾﺴﺖ ﮔﯿﺎﻫﺎن و آلودگی منابع آبی زیرزمینی نیز از سایر خطرات اگروتروریسم است.

سوءاستفاده از مهندسی ژنتیک برای تولید بذرهایی که یک ترکیب خاص در آن حذف یا اضافه شده برای کاهش کمیت و کیفیت محصولات تولیدی نیز ممکن است مورد توجه تروریست‌های زیستی قرار بگیرد. تهدید‌های زیستی در زمینه کشاورزی ممکن و خطرناک تلقی می‌شوند زیرا به‌عنوان مثال تخم حشرات آفات یا اسپور قارچ‌های بیماری‌زا که روی غذاهای استراتژیک مانند غلات اثر می‌گذارند، به‌راحتی و تقریبا بدون کشف شدن قابلیت جابه‌جایی دارند. شاید آنچه تاکنون گفته شد ترسناک به نظر بیاید اما نکته مثبت این است که به هر حال تروریسم زیستی نیازمند افراد متخصص و سرمایه است و البته زمان اثر‌گذاری چیزهایی که در بیشتر گروه‌های تروریستی غایب است. هدف نهایی تروریست‌ها بیشتر رسانه‌ای شدن از طریق انجام اعمال وحشت‌آوری مانند قتل، بمب‌گذاری و... است. پیروان و اعضای این گروه‌ها هم معمولا افرادی ساده‌لوح و بی‌سواد یا افرادی با مشکلات روحی و روانی هستند که نتیجه سریع برای آنها اهمیت بیشتری دارد.

آنچه شاید از دیدگاه اقتصادی و امنیتی مهم باشد، فعالیت‌های تروریستی یک دولت علیه دولت دیگر باشد، چون دولت‌ها المان‌های لازم برای اثر‌گذاری منفی روی کشاورزی یک کشور دیگر را دارا هستند. دولت‌ها به علت تبعات یا خطراتی مانند مقابله‌به‌مثل کشور رقیب معمولا به‌صورت آشکار به این اقدامات دست نمی‌زنند یا به‌گونه‌ای عمل می‌کنند که بعدا توانایی تکذیب آن را داشته باشند. اﻗﺪاﻣﺎت اﺣﺘﯿﺎط‌آﻣﯿﺰ مانند قرنطینه و بررسی نهاده‌های کشاورزی وارداتی مانند بذر یا کود، ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻣﺪون ﻧﻈﺎرﺗﯽ توسط دستگاه‌های امنیتی می‌تواند در مقابله با ﺑﯿﻮﺗﺮورﯾﺴﻢ ﮐﺸﺎورزی موثر باشد.

* کارشناس کشاورزی