ایجاد 57هزار شغل با سنجد

ایران از جهت تنوع گونه‌های گیاهی و گیاهان دارویی، یک استثنا است (با 8000 گونه گیاهی شناسایی شده که با تنوع گیاهی کل قاره سبز برابری می‌کند). در ایران به‌دلیل وجود 11 اقلیم از 13 اقلیم آب و هوایی دنیا انواع گیاهان دارویی، به‌وفور رشد می‌کنند و در میان گونه‌های گیاهی ایران بیش از 1700 گونه گیاه بوم زاد (endemic) وجود دارد که مختص ایران هستند؛ مانند درخت سنجد.
از 350هزار گونه گیاهانی که گیاه‌شناسان برشمرده‌اند، تنها 3 هزار گونه به‌عنوان منبعی از مواد مفید برای مردم قلمداد شده است. کمتر از 100 گونه از این گیاهان در مقیاس گسترده کشت شده‌اند و هیچ‌کدام خشکی‌پسند نیستند. با این حال جست‌وجو برای یافتن گیاهان خشکی‌پسند دارای ارزش اقتصادی، مانند درخت سنجد در سال‌های اخیر تشدید شده است. بر همین اساس، گفت‌وگویی ترتیب دادیم با وحیدرضا شادفر، مبتکر و پژوهشگر عرصه منابع طبیعی کشور درخصوص مزایای سرمایه‌گذاری در احداث باغات سنجد که در زیر می‌خوانید.

آقای مهندس شنیدیم که حدود 20 سال است روی دو گونه درختی و درختچه‌ای بومی ایران تحقیقات کاملی انجام داده‌اید، لطفا در این رابطه توضیح دهید؟
طرح كلی پژوهش و تحقیقات روی دو گونه سنجد تلخ با نام علمی Hippophae rhamnoides Lو نیز سنجد با نام علمی E. angustifolia L و خصوصیات بتانیکی آنها در سال‌های 1372 طی مطالعه طولانی مدت پی‌ریزی شد. در طول این مدت فرصت كافی به دست نیامده بود تا یادداشت‌ها و بررسی‌های خودم را تنظیم و تدوین کنم تا اینكه در پاییز 1390 تصمیم گرفتم این مهم را به پایان برسانم و اکنون کتابم با همین نام آماده چاپ است.

چه چیزی به شما انگیزه داد که فقط روی این دو گونه مطالعه کنید؟
پیشینه این دو گونه درختی و درختچه‌ای، همین‌طور خصوصیات بتانیکی آنها به‌خصوص سریع‌الرشد بودن سنجد و از طرفی بحث کمبود آب و خشکسالی که کشور ما همیشه مبتلا به‌آن بوده و خواهد بود، بیشتر مرا جذب کرد. می‌دانید که بحث سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی در احداث باغ‌ها در همه کشورهای خشک و نیمه خشک و به‌خصوص کشور ایران با دو فاکتور مهم و بازدارنده روبه‌رو است؛ سرمازدگی و خشکسالی. اما خوشبختانه دیرگل بودن درختان سنجد که معمولا دو ماه بعد از سرمای بهاره به گل می‌نشیند و نیز نیاز کم آنها به آب (با کمترین نیاز آبی بین درختان مثمر) این دو مشکل اساسی را حل و فصل کرده! تاجایی که در اقلیم‌هایی با میانگین 130 میلیمتر بارندگی سالانه، سبز می ماند و به رشد خود به‌خوبی ادامه می‌دهد. فاکتور سوم و مهم‌تر علاوه بر ارزش غذایی و دارویی، اینکه سنجد دارای ترکیبات شیمیایی ارزشمند است و نیز تمام اجزای گیاه از ریشه، برگ، پوست درخت، میوه، چوب، گل یا شکوفه و حتی گرده گل سنجد در صنعت کاربردی اقتصادی دارد که خوشبختانه هر بخش از صنایع و فراوری سنجد از اشتغالزایی بسیار خوبی نیز برخوردار است.
در این شرایط بحرانی اقتصاد جهانی هدف اصلی‌ام ارائه راه و روشی است كه بتواند با توجه به تغییر اقلیم، کم‌آبی و تشدید پدیده خشکسالی در کشور، سرآغاز طرحی نو و چند منظوره با توسعه باغ‌های دیم و تولید مواد اولیه صنایع تبدیلی و تکمیلی وابسته به طرح و به‌ویژه بهبود اشتغال در بخش کشاورزی باشد.

حالا چرا سنجد یا سنجد تلخ را انتخاب کردید؟
اصولا گیاهان و درختان را نسبت به نوع استفاده‌ای كه از آنها به‌عمل می‌آورند، می‌کارند. درختانی هستند كه از نظر تولید میوه مورد استفاده قرار می‌گیرند، گیاهانی به منظور استفاده از دانه آنها كشت می‌شوند، درختانی از نظر استفاده از چوب آن كاشته می‌شوند، برخی گیاه‌ها از نظر ایجاد بادشكن و حفاظت خاك مورد استفاده قرار می‌گیرند و درختانی زینتی بوده و زیبایی آنها مورد نظر است.
همچنین گیاهان و درختچه‌هایی برای تولید علوفه كشت می‌شوند، همین‌طور گیاهانی نیز از نظر استحصال مواد شیمیایی موجود در آن یا اسانس‌گیری از گل، كشت می‌شوند مانند تهیه صمغ از درختان یا گل محمدی. اما جالب است بدانیم كه درخت سنجد از هر نظر واجد تمام شرایط فوق بوده و این خواص باعث شده تا درخت سنجد جزو با ارزش‌ترین نباتات شناخته شده و در .طب سنتی جزو 40 گیاه استراتژیک قرار گیرد

خـصـوصیات بتانیکی درخت سنجد که از آن یاد می‌کنید چیست؟
درخت سنجد با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، همواره تمثیلی از قناعت، بردباری و استقامت در برابر کم‌آبی، خشکسالی و تغییرات شدید آب و هوایی در اقلیم‌های مختلف بوده است. این گیاه بعد از کاشت قلمه یا غرس نهال به راحتی شرایط محیط را تحمل و خود را با آن سازگار می‌کند و بدون نیاز به مراقبت‌های معمول باغبانی یا آبیاری‌ (حتی در شرایط دیم) در عرصه‌های شیبدار در نامساعدترین و فقیرترین وضعیت نوع خاک، ریشه‌های محکم و پراکنده خود را می‌گستراند و تا سالیان سال مقاوم و مستحکم می‌ماند. سریع‌الرشد بودن، سازگاری با شرایط سخت اقلیمی از جمله مقاومت در برابر خشکی، مقاومت در برابر سیل و توفان، مقاومت نسبی در برابر شوری خاک، مقاومت در برابر تغییرات اقلیمی و نیز تثبیت‌کننده ازت خاک از دیگر ویژگی‌های سنجد است. از طرفی بهترین حفاظت‌کننده زیست‌محیطی محسوب می‌شود و نقش مثبت آن در ایجاد همزیستی با درختان ازت دوست مانند گردو و بادام از جمله خصوصیات این گیاه است.
درخت سنجد از 45 درجه سانتیگراد زیر صفر تا 45 درجه سانتیگراد بالای صفر به‌خوبی مقاومت می‌کند. حتی در فقیرترین خاک‌ها و از جمله بر شن‌های ساحلی وارنای بلغارستان و شن‌های بیابانی کاشان توان زیست و رشد دارد.
این درخت به آب و هوا و خاک‌های گوناگون سازش دارد (مناطق خشك و زمین‌های شور و قلیایی)و امروز برای ایجاد بادشکن‌ها و حفاظت خاک جهت جلوگیری از فرسایش خاک، مورد استفاده قرار می‌گیرد. کشت این گیاه به منظور ایجاد یک محیط مناسب برای حفظ آبخیزها خصوصا در نقاط کوهستانی و اراضی بالادست سدها توصیه می‌شود.

درباره خواص دارویی میوه سنجد و کاربردهای آن توضیح دهید؟
در ترکیب میوه سنجد مواد پرارزش و با اهمیتی وجود دارد، از جمله اولئین، استئارین، لینول و تا 8درصد روغن پیهی که گلیسیرید اسیدهای پالمیتین است.
وجود اسیدهای چرب، اسیدهای آلی و انواع ویتامین‌ها از جمله ویتامین A، B2، B1، K، C، E و F و اسیـدهای چرب اشباع نشده نیز در آن تشخیـص داده شده است.
همچنین در میوه سنجد 2 نوع قند گلوکز و فروکتوز، هفت نوع چربی اشباع شده و اشباع نشده وجود دارد. در هسته سنجد 17 نوع آمینواسیدو مقداری پروتئین وجود دارد که هریک از این آمینواسیدها خواص دارویی بسیار مفیدی دارند. در هسته سنجد 5/12 درصد روغن (روغن پیهی) وجود دارد. از پوست درخت سنجد نیز یک ماده شیمیایی دارویی مهم به نام تتراهیدروآرمور- متیل N استخراج می‌شود، همچنین در پوست این درخت آلکالویید آله‌آگنین و یک آلکالویید چسبناک روغنی دیگر نیز وجود دارد. آلکالویید استخراج‌شده در صنایع داروسازی کاربرد دارد. ترکیبات فلاوونوییدها و اسیدهای چرب موجود در سنجد دارای خاصیت ضد التهابی بوده و مصرف میوه و پودر هسته سنجد در درمان التهاب حاد موثر است. فلاوونویید موجود در سنجد، به شل کردن عضلات کمک می‌کند. با تحقیقاتی که اخیرا انجام شده، دریافته‌اند میوه سنجد با اثر روی زخم معده، ترشح اسیدمعده ناشی از كرباكول را به‌طور كامل مهار می‌کند. از سنجد می‌توان در درمان بیماری‌های عفونی، به‌عنوان یک آنتی‌بیوتیک قوی و نیز ضد ویروس استفاده کرد. مهم‌تر اینکه سنجد دارای خواص آنتی‌اکسیدانی بوده و سرشار از مواد معدنی و ویتامین‌هاست. این ماده غذایی به‌دلیل خواص آنتی‌‌اکسیدانی و ضدالتهابی خود در درمان بسیاری از بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های قلبی- عروقی و دردهای استخوانی موثر است. اخیرا پژوهشگران دریافته‌اند که برای كاهش درد ناشی از آرتروز، استفاده از عصاره گیاهی سنجد موثرتر از استامینوفن است و تا اوایل سال آینده به شکل فرآورده دارویی وارد بازار خواهد شد. البته مطالب خیلی بیشتر از این است که در این فرصت کم نمی‌گنجد.

اشتغالزایی این طرح چقدر است؟
همان‌گونه که اطلاع دارید به نسبت ورودی رشته‌های کشاورزی و مرتبط به دانشگاه‌ها زمینه اشتغال در بیرون و در بازار کار فراهم نیست.  این درحالی است که ما در کشور این پتانسیل و منابع را به اندازه کافی داریم.  آخرین آمارها نشان می‌دهد 150 هزار مهندس کشاورزی در کشور وجود دارند که از بین آنها 120 هزار نفر بیکار هستند و می‌توان با توسعه بخش کشاورزی، بسیاری از این کارشناسان را در رشته خود جذب کار کرد. یکی از این موارد، اجرایی کردن طرح احداث باغات سنجد و ایجاد صنایع تبدیلی مرتبط با آن است.  این موضوع می‌تواند اشتغالزایی برای کارآفرینان، دانشجویان، محققان، پزشکان، داروسازان، کشاورزان، فعالان اقتصادی در بخش صنعت و بازرگانی و حتی پیشه وران، اساتید دانشگاهی، بازاریابان، تکنیسین‌های آزمایشگاهی و رانندگان و کارگران ساده و غیره اشتغال ایجاد کند.  با توسعه کشت درختان سنجد، براساس بررسی‌های دقیق کارشناسی اعلام می‌کنم با اجرای این طرح نو و کارآفرین، علاوه بر افزایش تولید، افزایش صادرات غیر‌نفتی، ارزآوری و درآمدزایی، امکان اشتغال برای بیش از 75هزار نفر از فارغ‌التحصیلان رشته های کشاورزی در 20 استان کشور فراهم است.