کاهش اثر درمانی صادرات بر صنعت کم‌جان سیمان / انزوای صنعت سیمان در بازار سرمایه

چندی پیش ابراهیم محمدرضازاده، رایزن بازرگانی جمهوری اسلامی ایران در عراق به نقل از الدراجی وزیر صنایع و معادن عراق بیان کرد: هیأت‌وزیران عراق واردات سیمان را از ابتدای سال 2016 ممنوع کرده است.این در حالی است که در سال 93 حدوداً 20 درصد از سیمان تولیدی کشور در بازارهای صادراتی عرضه‌شده و 80 درصد آن در داخل مصرف‌شده است. دراین‌بین بالغ‌بر 67 درصد سیمان صادراتی کشور در سال 93 در بازارهای عراق به فروش رسیده است. درنتیجه سهم بازار عراق از کل سیمان تولیدی کشور در سال 93 معادل 16 درصد بوده که درخور توجه است. ممنوعیت صادرات این بخش مهم و قابل‌توجه بازار می‌تواند ضررهای سنگینی را به تولیدکنندگان وارد کرده و فروش آنها را از اینکه هست کمتر کند.(نمودار1)

شرایط رکودی سیمان در بورس

صنعت سیمان به‌عنوان صنعتی زیربنایی و استراتژیک کشور، در بازار سرمایه نیز سهم تقریباً بالایی را داشته و سهام این گروه بعد از رشد قیمتی در سال 92 و افزایش چند برابری ارزش بازار، راه نزول را در پیش گرفته و شروع به کاهش ارزش کرد. این در حالی است که در طول دو سال گذشته سهام این گروه غیر‌از چند نوسان محدود، فرصتی برای رشد، نیافته و اکثر شرکت‌ها سود افزایش قیمت سال 92 را از سهامداران پس گرفتند.

تحولات صورت گرفته در این صنعت طی دو سال اخیر از چند جانب به سود شرکت‌ها حمله کرده و موجب رکود عمیق شده است؛ به‌طوری‌که شرکت‌های تولیدکننده سیمان که در سال 92 جان تازه‌ای گرفتند، حال در بسیاری از گزارش‌ها شاهد ارقام منفی سودآوری هستند. رکود صنعت سیمان که یکی از علل مهم آن کاهش بازار صادراتی و رکود بازار داخلی بوده و با ممنوعیت صادرات به عراق وضع بدتر نیز خواهد شد، باعث شده تحرکات سرمایه‌گذاری در بین خاکستری‌های بازار به حداقل خود رسیده و سهامداران تمایلی برای ورود نداشته باشند.

قهر نقدینگی از این صنعت موجبات ادامه یافتن کاهش ارزش بازار سهام را فراهم ساخته و خاکستری‌ها را به انزوا برده است. در این شرایط اگر ارزش جایگزینی سهام این گروه محاسبه شود، فاصله زیاد ارزش بازار از ارزش جایگزینی مشهود است. به‌طوری‌که در برخی از شرکت‌ها همچون سیمان سپاهان، نسبت ارزش بازار به ارزش جایگزینی به 10 درصد می‌رسد. به عبارتی می‌توان در قیمت بازار با 5 درصد ارزش کل شرکت، سهامدار مدیریتی شرکت شد.

البته این به آن معنا نیست که این مقدار از افت قیمت سهام، برای سرمایه‌گذاران ارزنده بوده و سهامداران رو به خرید آورند. بلکه باید گفت اصل اول سرمایه‌گذاری کسب سود است، هرچند یک کارخانه ارزشمند باشد، سرمایه‌گذار برای ورود به آن به میزان مشخصی از سود دریافتی آتی، ارزش برای شرکت قائل خواهد شد.

مشکلات صنعت سیمان

صنعت سیمان در دو سال اخیر از چندین جهت با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند که با تقسیم آن به مشکلات مربوط به بازار داخلی و صادراتی می‌توان درک بهتری از این مسئله داشت. همچنین دراین‌بین بسیاری از مشکلات به‌طور سیستماتیک بر صنعت اثر داشته و به خاطر شرایط کلی اقتصاد است، درحالی‌که دسته‌ای دیگر از مشکلات، خاص صنعت سیمان بوده و شرایط را سخت‌تر کرده است.

رکود بخش ساختمان

بیشترین سیمان مصرفی کشور در ساخت‌وساز و پروژه‌های عمرانی مصرف‌شده و بدیهی است که رونق و رکود در این دو بخش می‌تواند سیمان را با شرایطی جدید همراه کند. در کشور ما همواره مسکن سیکل‌های متناوبی از رونق و رکود داشته و از سال 92 وارد فاز رکود خود شده است.

کاهش زیاد پروانه‌های ساخت در دو سال اخیر، از عمق رکود حکایت دارد و همین عامل موجب کاهش مصرف این محصول در ساخت‌وساز شده است. رشد بالای قیمت مسکن همراه با کاهش قدرت خرید مردم به دلیل تورم بالای سال‌های اخیر و عدم رشد متوازن درآمدها و هزینه‌های خانوار، موجب رکود مسکن از سال 92 تاکنون شده است.

کاهش پروژه‌های عمرانی

از طرفی دیگر با افزایش تحریم‌های نفتی در سال‌های اخیر و کاهش چشم‌گیر صادرات نفتی درآمدهای دولت طی سال‌های 91 و 92 کاهش جدی یافت. بعدازآن با کاهش شدید قیمت نفت از محدوده 100 دلار تا 30 دلار، در یک‌ساله اخیر، سهم دولت از درآمدهای نفتی بسیار کاهش یافت و این عامل نیز موجبات کاهش درآمد دولت را فراهم کرد. کاهش درآمدهای دولت در سال‌های اخیر یقه بودجه‌های عمرانی را همچون متهمی گرفت و هزینه‌های عمرانی دولت به قیمت‌های ثابت کاهش جدی داشت.

از دیگرسو دولت یازدهم میراث‌دار حجم زیادی از پروژه‌های نیمه‌تمام دولت قبل بود و برای اتمام آنها با اندک منابع، استراتژی خود را به تکمیل پروژه‌های با درصد پیشرفت بالا گذاشت. این نوع از پروژه‌ها مصارف سیمان کمتری خواهد داشت. همه این عوامل موجب شد که مصرف داخلی سیمان در سال‌های 92 و 93 با بیش از 7.5 درصد کاهش مواجه شود. رشد بیش‌ازپیش طرح‌های تولیدی سیمان و بهره‌برداری بسیاری از طرح‌ها در سال‌های اخیر عرضه را افزایش داده و رقابت را سخت کرده است.

مشکلات مربوط به بازار صادراتی

باوجود مشکلات ساختاری زیاد در بازار داخل که از حوصله این گزارش خارج بوده و در گزارشی دیگر به آن پرداخته خواهد شد، در حال حاضر صادرات سیمان نیز با مشکلات عدیده‌ای مواجه است. ‌در سال 93 حجم و ارزش صادرات سیمان کشور با کاهش قابل‌توجهی مواجه شد. سیمان به دلیل حجم بالایی که دارد تنها در یک شعاع مشخص، در حدود 300 کیلومتر صرفه صادراتی خواهد داشت. درنتیجه بازار صادراتی کشور به همسایه‌های ایران محدود خواهد شد و عراق به‌عنوان بازاری استراتژیک در این منطقه شناسایی‌شده است.

تولیدکنندگان ایرانی در سال‌های اخیر در بازار عراق با رقیبی همچون ترکیه مواجه بودند که با استراتژی تهاجمی و جنگ قیمت، توانستند تا حد زیادی این رقیب را از میدان بیرون کرده و باعرضه سیمان زیر قیمت منطقه، تولیدکنندگان داخلی عراق را نیز با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو کنند. بزرگ‌ترین تولیدکننده عراق، لافارژ فرانسه بوده که ظرفیت تولیدی بیش از صادرات ایران دارد. این شرکت طرح‌های توسعه زیادی در عراق برنامه‌ریزی کرده است.

به همین خاطر برای مقابله با ارزان‌فروشی تولیدکنندگان ایرانی لابی‌های زیادی با دولت عراق داشته و همواره مشکلاتی برای صادرات ایران به وجود آورده است. همچنین با بالا رفتن هزینه انرژی تولیدکنندگان داخلی در سال‌های گذشته و احتمال افزایش آن در سال آینده، همراه با اجراشدن هدفمندی یارانه‌ها مزیت‌های قیمت تمام‌شده ایران کاهش‌یافته است. در مقابل با توجه به نرخ آزاد انرژی در کارخانجات ترکیه، کاهش قیمت نفت موجب کاهش بهای تمام‌شده تولید در این کشور شده است.

دراین‌بین ترکیه در پروژه‌های عمرانی زیادی در کشور عراق مشارکت داشته و سبک مشارکت آن بدین‌صورت است که مجری پروژه یعنی ترکیه مواد اولیه همچون سیمان و فولاد را از کشور خودش تأمین کند، درنتیجه ترکیه در بازار عراق به دنبال سهم بیشتری از صادرات سیمان خواهد بود. (نمودار 2)

شروع حرکت ممنوعیت صادرات از چند سال قبل در عراق

عراق چند سالی است که با نصب آسیاب‌های سیمان در نزدیکی مرزها حرکت خود را برای ممنوعیت صادرات سیمان و تنظیم بازار به نفع شرکت‌های داخلی شروع کرده است. نمودار3 صادرات کلینکر ایران را نشان می‌دهد که بخش قابل‌توجهی از این صادرات به کشورهای عراق و مصر صورت گرفته است. صادرات کلینکر ایران به عراق در سال 93 با رشد 370 درصدی همراه شده و این روند در سال جاری نیز ادامه داشته و حاشیه سود صادرات کلینکر به‌مراتب کمتر از سیمان است و در کاهش حاشیه سود صادرکنندگان نقش به‌سزایی دارد.

به نظر می‌رسد استراتژی عراق مبنی بر افزایش سهم لافارژ از بازار داخلی، ایجاد ممنوعیت‌های تعرفه‌ای برای صادرات سیمان ایران به این کشور و افزایش آسیاب‌های نصب شده در نزدیکی مرزها، یک برنامه مدون بوده که در چند سال اخیر دنبال شده است. حال با کاهش قیمت نفت و جنگ‌های داخلی در این کشور و کاهش مصرف سیمان، در کنار افزایش تولید، نیاز عراق به سیمان ایران کم شده و برای تنظیم بازار و فرار از جنگ قیمت تولیدکنندگان داخلی، رو به ممنوعیت واردات بیاورد. 

نتیجه‌گیری

تولیدکنندگان سیمان که در داخل با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم کرده و نمود این مشکلات بر سودآوری و ارزش بازار آنها مشهود است، حال با یک مسئله جدید و آن‌هم تغییر در استراتژی‌های مهم‌ترین بازار صادراتی محصولات خود مواجه شده‌اند. عراق که در سال 93 سهمی 16 درصدی از کل فروش شرکت‌های ایرانی را داشته، تصمیم دارد واردات سیمان خود از ایران را ممنوع کند و به نظر می‌رسد چند سالی است که به دنبال اجرای این برنامه است.

همزمان با کاهش مصرف داخلی سیمان و افزایش تولید در سال‌های اخیر، بازار صادراتی درمانی بر دردهای صنعت سیمان بوده و تولیدکنندگان حتی از مرکز کشور باتحمل بار سنگین هزینه حمل، برای فرار از ورشکستگی، با نازل‌ترین قیمت و کمترین سود، سیمان خود را در بازار عراق می‌فروختند. اما حال شاهد افزایش صادرات کلینکر با حاشیه سود کمتر و احتمال ممنوعیت صادرات سیمان هستیم که این عامل دردهای صنعت خاکستری را بیشتر کرده و رخ بیمار آن را زردتر.

کارشناس و تحلیلگر بازار سرمایه