گفت و گوی «فرصت امروز» با دکتر احمد نادعلیان هنرمندی در عرصه صنایع دستی نوپدید / امید در جزیره جوانه می زند

بودن برخی انسان ها دنیا را جای زیباتری برای زندگی می سازد؛ بی شک دکتراحمد نادعلیان یکی از این انسان هاست. نادعلیان پیش از هر چیزی خود را یک هنرمند می داند. هنرمندی که با هنر محیطی مأنوس شده است.

وی با سال ها زندگی در جزیره هرمز، حال هنرمندسرای پردیس  (موزه دکتر احمد نادعلیان) را در این جزیره راه اندازی کرده است. خانه ای متروکه ای که آن را به قیمت 5 میلیون تومان خریداری و به محیطی برای یادگیری زنان و کودکان جزیره هرمز تبدیل کرد. در نشستی که در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با نام صنایع دستی نوپدید برگزار شد با این استاد دانشگاه درباره فعالیت هایش گفت وگویی داشتیم که در ادامه می خوانید.

صنایع دستی نوپدید

نادعلیان در رابطه با صنایع دستی جدید یا نوپدید می گوید: در حال حاضر بسیاری از صنایع دستی که در استان های جنوبی کشور فروخته می شوند با قیمت بسیار پایینی از کشورهای چین و تایوان وارد شده و تنها حداقل سود ناشی از فروش آنها نصیب بومی ها می شود.

وی ادامه می دهد: نمونه هایی که به عنوان صنایع دستی تولید داخل در فروشگاه های صنایع دستی یا مراکز فروش صنایع دستی ارائه می شوند با استفاده از صید بی رویه ماهی ها و جمع آوری صدف، حلزون و. . . تولید می شوند و واجد ارزش فرهنگی نیستند.

تلفیق زیبایی و فقر

وقتی از وی می پرسم که چرا جزیره هرمز را برای فعالیت های هنری خود انتخاب کرده، می گوید: سال های نخستی که در این جزیره زندگی می کردم، مجذوب طبیعت آن بودم. آنجا را مکانی مناسب تشخیص دادم و زمینه حضور بسیاری از هنرمندان محیطی را برای انجام هنر محیطی فراهم کردم.

با گذر زمان اختلاف فاحشی بین زیبایی و ظرفیت های طبیعت آنجا و کیفیت زندگی مردم عادی احساس کردم. نبود اشتغال در هرمز عاملی برای فقر و اعتیاد شدید است. استنباط من از محیط و هنر محیطی فقط توجه به طبیعت و موجوداتی که در طبیعت زندگی می کنند نیست. انسان نیز یک موجود زنده است و توجه به او و معیشت او می تواند در جهت بهبودی محیط زیست مؤثر باشد.

زندگی ادامه دارد چون نقاشی ادامه دارد

نادعلیان می گوید: چند سالی است که صادرات خاک سرخ جزیره از سر گرفته شده است. عقلانی ترین روش استفاده از منابع طبیعی، استفاده حداقل از آن و ایجاد اشتغال برای مردم بومی است. من باور دارم که راه حل مناسب در جزیره  هرمز ایجاد اشتغال سازگار با محیط زیست است.

در سال 1387 داوطلبانه و بدون دریافت دستمزد به زنان و دختران تحت پوشش کمیته امداد آموزش دادم که چگونه خاک های رنگی را برای نقاشی آماده کنند. قلم موها از پر پرنده های دریایی و موی بز تهیه شدند.همچنین رنگ سیاه نیز از کیسه ماهی مرکب تهیه شد و ظرف رنگ ما صدف دریایی بود. به آنها یاد دادم که چگونه با استفاده از خاک های رنگی پشت شیشه نقاشی کنند.

وی ادامه می دهد: در این شیوه با ماده تیره ای همچون پودر سیاه کیسه ماهی مرکب روی شیشه طراحی می شود و پس از آن با خاک ها و ماسه های رنگی جزیره رنگ آمیزی شده و مواد چسبنده، طرح را تثبیت می کنند. سعی من بر این بوده که از همه ظرفیت های بومی استفاده کنم، به همین جهت افراد مستعد در جزیره را شناسایی کرده و طرح ها و سلیقه آنان را در نظر گرفتم.

وی با بیان این جملات می افزاید: دختران جوان و کودکان نیاز دارند با هنر آشنا شوند. آنها در هنرمندسرا حضور دارند و معمولا در انجام نقاشی های شیشه مشارکت می کنند. حالا در جزیره هرمز نقاشی تبدیل به یک صنعت خانگی شده است. آنها خودشان کار می کنند و در مقابل قلعه پرتغالی ها به فروش می رسانند.

فرآیند ابداع نقاشی روی چوب

نادعلیان می گوید: طی سفری که به آفریقا داشتم در زنگبار با زنان بومی آنجا مشترکا نقاشی انجام دادیم. روی چوب طراحی کردم و از زنان بومی آنجا خواستم که روی پس زمینه با رنگ های تزریق شده در قیف نقاشی کنند.

تجربه های زنگبار در جزیره هرمز دنبال شد و از دختران جزیره هرمز خواستم که با استفاده از قیف های پلاستیکی و رنگ هایی که ترکیب کردم پس زمینه نقاشی من را با گل های تزیینی آرایش کنند. همین تجربه، زمینه   ساخت گوشواره ها و گردنبندهای تزیینی برای اشتغال زنان جزیره را فراهم کرد.

اشتغال زایی با قطع درختان مزاحم

رشد سریع درختان کهور پاکستانی یا آمریکایی مشکل بزرگی برای جزایر جنوب ایران ایجاد کرده اند. در حال حاضر بسیاری از کارشناسان این درخت را مهاجم و خطر بزرگی برای محیط زیست می دانند. رویش وسیع درختان کهور موجب شده است که درختان و گیاهان بومی منقرض شوند و گونه های جانوری گرسنه بمانند. وی ادامه می دهد: با قطع درختان سبز و در غیر این صورت شاخه های خشک این درختان، بومی ها می توانند درآمد داشته باشند. به این صورت که پس از برش شاخه های کهور و ساباندن آنها، به زنان بومی آموزش دادم که چگونه روی قطعات چوب نقاشی کنند. برای نقاشی کردن قیف های پلاستیکی درست کردم و با ترکیب پودر رنگ و مواد چسبنده، رنگی به این قطعات تزریق می شود که بادوام است.

در نتیجه زنان این جزیره تنها با کمتر از 200 تومان گوشواره هایی تولید می کنند که می توانند به راحتی آن را تا 10 هزار تومان به فروش برسانند. این همان اشتغال زایی و ایجاد هنردستی است که در پی آن بودم. حال این آمادگی را دارم که به صورت رایگان به زنان جزایر قشم، هنگام و جزیره هرمز آموزش بدهم.

انجمن زنان نقاش جزیره هرمز

این انجمن به عنوان یک تشکل خصوصی توسط زنان فعال در حوزه نقاشی در جزیره هرمز شکل گرفت. برخلاف اصرار بسیاری از دوستان که می خواستند این انجمن را ثبت کنیم، عقیده شخصی من این است که این تشکل به عنوان یک تشکل خصوصی و غیر دولتی نیازی به ثبت شدن ندارد.

بیشترین استفاده ما از نام این انجمن به عنوان برندی است که تحت نام آن نقاشی ها و آثار دستی خلق شده توسط زنان این جزیره به فروش می رسد و این انجمن برخلاف انجمن های دیگر رئیس و سلسله مراتب اداری ندارد.

طی کردن مسیر 10ساله در یک سال

نادعلیان درمورد فعالیتش در سلخ می گوید: مسیری که در جزیره هرمز طی ده سال به طول انجامید، در مدت کوتاهی در قشم و روستای سلخ طی شد. کار من با آموزش زنان شروع شد. در پاییز 1394 به دفعات به روستای ساحلی سلخ در جزیره قشم رفتم و به دختران و زنان آنجا آموزش دادم تا با پارچه های رنگی پشت شیشه نقاشی کنند.

آثار زنان سلخی این امکان را دارد که به صورت میزها و جعبه های نوری ارائه شود. پس از چند ماه فعالیت هنری حالا شمار دختران و زنانی که آموزش می بینند به بیش از 90 نفر رسیده است. امیدوارم مجموعه این آثار، بهانه ای شود تا گردشگران از این مجموعه بازدید کرده و از آثار    زنان خریداری کنند.

چه نقش ها که سوخته شد

این استاد دانشگاه در رابطه با فعالیت خود در جزیره قشم می گوید: تجربه های من در سلخ تداوم تجربه هایی است که در جزیره هرمز داشتم. پارچه های کهنه زیادی را به زنان دادم و آنها برای من چهل تکه درست کردند.

وی ادامه می دهد: برای من سفارش پارچه های چهل تکه از این جهت که به محیط زیست پاک، علاقه مند بودم جذابیت داشت. به این صورت که پارچه های کهنه از طبیعت و کنار ساحل جمع آوری می شد و زنان آن را به چهل تکه تبدیل می کردند. زنان این جزیره شلوارهای کهنه خود را به دلیل حجب و حیا می سوزاندند تا دیده نشوند و آنها را در طبیعت و کنار ساحل رها می کردند.

من این پارچه ها را جمع آوری می کردم، می شستم و بعد به صورت کلاژ یا دیگر روش ها آنها را روی بوم نصب می کردم. نادعلیان با بیان این جملات می افزاید: همیشه حسرت خوردم که چه نقش ها که در طول تاریخ دوخته و بعد سوخته شده اند.

نداشتن را به داشتن ترجیح می دهم

از وی در رابطه با سختی های کارش پرسیدم؛ می گوید: زندگی در محیط غیر بومی بسیار جذاب اما دشوار است. یک سوی آن صمیمیت، خون گرمی و محبت را نشان می دهد، سوی دیگر آن می تواند بی مهری ناشی از حسادت و گاهی حماقت باشد.

باوجود همه سختی ها، در سال هایی که در جزیره زندگی کردم همواره این سوال وجود داشته که چرا به عنوان غیر بومی در آنجا و در یک بافت سنتی زندگی می کنم؛ انگیزه من برای زندگی کردن در جزیره بسیار قوی است و دلیل آن این است که می خواهم دنیایی متفاوت را تجربه کنم. برای من داشتن یک گالری در فلان نقطه تهران اهمیتی ندارد زیرا مسئله من این نیست. بودن در نبض طبیعت و زیست کردن کنار طبیعت و انسان ها اولویت کاری من است.

آیا پول تابوی هنر و هنرمند است؟

نادعلیان در این باره می گوید: پول چیز خوبی است و آرزو می کنم در حراجی ها کار من نیز خوب فروش برود. زمانی پول بد است که مسیر من را عوض کند مادامی که پول من را از مسیر اصلی کار و هنرم دور نکند بسیار هم اثربخش و تأثیرگذار است.

وی ادامه می دهد: تا به امروز از هیچ شخص و ارگانی هیچ پولی طلب نکردم. تمام آموزش ها و وسایلی که برای یادگیری زنان این منطقه خرج کرده ام از دارایی های شخصی خودم بوده است. تنها خواسته من این است که اگر مسئولان کمکی نمی خواهند بکنند حداقل مزاحم کار من نشوند.

فضای مجازی و ایجاد حس حسادت

این هنرمند معتقد است که صنایع دستی تولید شده در این جزیره خواستار خود را داشته است؛ به همین جهت دیگر نیازی به استفاده از فضای مجازی برای فروش آثار هنری تولید شده توسط زنان این جزیره نیست.

وی ادامه می دهد: در چرخه اکوتوریسم پول بزرگ تری به اجتماع وارد می شود. زمانی که مسافران برای دیدن موزه و خرید آثار هنری به این منطقه سفر می کنند، در مکانی اسکان داده می شوند، غذایی می خورند؛ همین امر باعث می شود پولی به مردم و همسایگان این موزه تزریق شود و آنها بتوانند امورات خود را بگذرانند.

وی با بیان این جملات می افزاید: سلامت روانی و اجتماعی مردم این منطقه ایجاب می کند که با خریدار گفت وگو کنند. این فضا فضایی انسانی تر است. به شخصه از فضای مجازی برای برانگیختن حس حسادت و غبطه برای سفر به این جزیره، استفاده می کنم و این فضا را فضایی مناسب به منظور فروش آثار دستی نمی دانم.

میراث ناملموس مرد ریگی برای آیندگان

نادعلیان در رابطه با مدیریت مجموعه و موزه تاسیس شده در جزیره هرمز، می گوید: تا زمانی که زنده هستم خود مدیریت این مجموعه را به عهده دارم اما بعد از من، این که آیا موزه باقی خواهد ماند یا نه، جای تردید دارد.

چیزی که با قطعیت می توانم در مورد آن سخن بگویم؛ پایداری هنر نقاشی در این جزیره است و این میراث ناملموسی است که از من در این جزیره باقی خواهد ماند. وصیت کرده ام حتی بعد از مرگ من هم خرابه های موزه برای بازدید نسل های بعد نگه داری شود.

ارتباط با نویسنده: Leilashirzad69@gmail.com