از بانکداری تا بنگاه سازی

بنگاهداری بانک ها مناقشه ای است که در چند سال گذشته از اقتصاددانان گرفته تا دولتمردان، بسیاری آن را نکوهش کرده و آفت اقتصاد ایران خوانده اند. مطالعات اما نشان می دهد که در هیچ یک از قوانین بانکداری دنیا منعی برای بنگاهداری بانک ها وجود ندارد؛ به طوری که بنگاهداری بانک ها واقعیتی است که در اقتصادهای توسعه یافته هم به چشم می خورد و برخلاف اقتصاد ایران که محدودیت های بسیاری برای نظام بانکی وضع شده، بانک ها در جوامع غربی همانند سوئیس مجاز به بنگاهداری هستند. البته ریشه این مناقشه نه به واقعیت بنگاهداری بانک ها بلکه به قوانین بانکی کشور برمی گردد. به عنوان مثال، در زمینه سهامداری در بانک ها، قوانین بانکی ایران می گوید در بخش حقیقی 5درصد و در بخش حقوقی 33درصد می توانند سهامدار بانک باشند، حال آنکه در قوانین بانکداری کشورهای توسعه یافته یک شخصیت حقیقی یا حقوقی می تواند 100درصد سهام یک بانک را در اختیار داشته باشد، اما هنگامی که این سهامدار از چارچوب های قانونی فراتر رفت، آنگاه با او سخت برخورد می شود. مخلص کلام اینکه در ایران نیز به جای وضع محدودیت های روزافزون بر نظام بانکی می توان بر حسن نظارت بر اجرای قوانین بانکی تمرکز کرد.

پیدا و پنهان بنگاهداری بانک ها در اقتصاد ایران

دکتر مجید قاسمی ازجمله کسانی است که از بنگاهداری بانک ها در اقتصاد ایران دفاع می کند و تجربیاتش در «گروه مالی پاسارگاد» را گواهی بر کارکردهای مثبت بنگاهداری از سوی بانک ها بیان می کند. او از آموزه های اقتصاد مقاومتی نیز بهره می برد و نقش بانک ها در پروسه توسعه در ژاپن یا آلمان را الگویی متفاوت و جالب توجه برای اقتصاد ایران معرفی می کند.

او در «سیزدهمین همایش مدیریت استراتژیک» که بیست و هشتم آبان ماه در سالن اجلاس سران برگزار شد، گریزی دوباره به موضوع بانکداری بانک ها زد و گفت: متاسفانه درباره واقعیت بنگاهداری بانک ها خلط مبحث شده است و این گزاره مطرح شده که بانک ها نباید بنگاهداری کنند. البته این گزاره درست است، اما معنایش این نیست که یک بانک به سراغ کارهایی که در سطح کوچک و متوسط اقتصاد می گنجد، برود. این محدودیت برای بنگاهداری بانک ها باعث شده تا نقش آفرینی آنها در توسعه اقتصادی متوقف شود.

مدیرعامل بانک پاسارگاد، عدم توسعه بازار سرمایه برای تامین مالی، تکالیف بانک ها برای تخصیص منابع بانکی و کوچک مقیاس بودن بنگاه های اقتصادی کشور را ازجمله چالش های توسعه اقتصادی برشمرد و گفت: یکی از مشکلاتی که بانک ها دارند، عدم امکان نظارت بر مصرف تسهیلات توسط بنگاه هاست. بانک ها وقتی منابعی به بنگاه ها تخصیص می دهند متاسفانه هیچ راه دسترسی برای نظارت بر این منابع را ندارند. متاسف هستم که بگویم در برخی موارد، تسهیلاتی برای یک کار خوب اقتصادی ارائه شده، اما این منابع در جایی غیرمرتبط با آن مصرف شده است.

قاسمی در حوالی مهرماه و در گفت وگو با ایسنا نیز از این موضوع انتقاد کرد و از تخصیص سرمایه در گردشی به کارخانه ها خبر داد که نتیجه اش ماشین یک میلیارد تومانی برای همسر کارخانه دار و خرید ویلا و... می شود.

نقش آفرینی بانک ها در توسعه اقتصادی ژاپن

او عدم امکان نظارت بر مصرف تسهیلات توسط بنگاه ها را عاملی دانست که باعث حجم بالای مطالبات غیرجاری و بالا رفتن ریسک اعتباری بانک ها می شود و ادامه داد: این نحوه استفاده از منابع باعث شده تا ریسک اعتباری بانک ها زیاد شود، بنابراین ما مشارکت بانک ها در بنگاه سازی را در این رابطه استنتاج کردیم که مزایای آن را می توان در امکان شکل گیری بنگا ه های بزرگ مقیاس در کشور، تخصیص بهینه منابع در بخش ‎های اقتصادی هدف در برنامه توسعه ملی، کاهش ریسک اعتباری بانک ها و کاهش هزینه های تامین مالی بنگاه ها جست وجو کرد.

قاسمی سپس به تجربه ژاپن و نقشی که بانک ها در سرزمین آفتاب تابان در توسعه اقتصادی بازی کردند، اشاره کرد و گفت: نحوه رابطه بانک ها و بنگاه ها در ژاپن به عنوان یک الگو قابل مطالعه است. ژاپنی ها بعد از جنگ جهانی دوم تقریبا نزدیک به 2 هزار و 700 بانک کوچک و محلی داشتند که سودی برای اقتصادشان نداشت، بنابراین آنها را ادغام کردند و درنهایت 78 بانک بزرگ پدید آوردند و تمام اقتصاد کشورشان را به این 78 بانک سپردند. آنها فرآیند توسعه و بنگاه های اقتصادی را به بانک ها و بیمه ها سپردند و این دو نهاد منبع حرکت عظیمی در این کشور شدند.

او از این واقعیت که بانک ها در ایران اجازه ندارند درباره بنگاه سازی فکر کنند، انتقاد کرد و با اشاره به بانک میتسوبیشی ژاپن گفت: در ژاپن تمام حوزه ها از راه گرفته تا فولاد، بازرگانی و حتی مدیا به صورت هلدینگ تعریف شدند و بانک ها در مرکز آنها قرار گرفتند. توسعه آلمان هم به همین ترتیب بوده است و یک بانک در مرکز تمام ایجادها و بنگاه سازی ها قرار داشته است.

قاسمی با بیان اینکه ما در بانک پاسارگاد نیز همین الگو را دنبال کردیم، ادامه داد: نقشی که بانک ها در توسعه اقتصادی دارند قابل توجه است و بانک ها باید بنگاه سازی کنند و بنگاهداری امری جداست.

دستاوردهای «گروه مالی پاسارگاد» از نگاه راهبردی

وی سپس به تجربیات و دستاوردهای گروه مالی پاسارگاد از نگاه راهبردی پرداخت و گفت: برای تدوین راهبردهای «گروه مالی پاسارگاد» در حوزه اسناد راهبردی بر سند چشم انداز، سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی و قانون احکام دائمی برنامه های توسعه تمرکز کردیم. چهار نکته را می توان از این اسناد راهبردی استخراج کرد؛ یکی اینکه متکی بر دانش و فناوری باشیم، عدالت بنیان باشیم، درون زا و برون گرا باشیم و نهایتا پویا و پیشرو باشیم.

مدیرعامل بانک پاسارگاد در بیان اهمیت سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، آن را کلیدی ترین سیاست حال حاضر اقتصاد ایران خواند و ادامه داد: سیاست‎های کلی اقتصاد مقاومتی به ویژه در شرایط تحریم، یکی از دستمایه ها و سرمایه های مهم فکری و در یک جمله، شعور ملی کشور است. این سیاست های کلی توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام نهایی شد و سپس تقدیم مقام معظم رهبری شد و براساس اصل 110 قانون اساسی، ایشان این سیاست های کلی را ابلاغ کردند.

قاسمی مسئولیت خود در کمیسیون اقتصادی و مدیریت و بازرگانی مجمع تشخیص مصلحت نظام در هنگام تبیین سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی را یادآور شد و گفت: شهادت می دهم که از همه اهل تفکر، دانشگاه ها و دستگاه های اجرایی در نگارش این سند استفاده شد و بنابراین می توان آن را شعور ملی کشور تلقی کرد.

رئیس دانشگاه خاتم با اشاره به بند سیزدهم سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی که به مقابله با ضربه پذیری اقتصاد مربوط می شود، گفت: ما در بحث اقتصاد مقاومتی تنها کشوری نیستیم که این سیاست ها را در دستور کار قرار داده است. اغلب کشورها چه با چارچوب های تفکر اقتصاد بازار آزاد و چه با چارچوب های تفکر اقتصاد دولتی و همینطور انواع مختلف اقتصاد تلفیقی و ترکیبی، اقتصاد مقاومتی را در چارچوب اقتصادشان تعریف کردند.

پای سیاست های اقتصاد مقاومتی روی زمین است

او با بیان اینکه پای سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی روی زمین قرار دارد، گفت: چیزی که می خواهم در اینجا مطرح کنم این است که سیاست های اقتصاد مقاومتی، سیاست های روی هوا نیست و سیاست های روی زمین است. نکته ای که مقام معظم رهبری در هنگام نهایی شدن سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی روی آن تاکید داشتند، قابلیت اجرای این سیاست ها بود. تاکید ایشان این بود که سیاست ها قابل اجرا باشد و طوری نباشد که صرفا حرف هایی بزنیم که دسترسی به آنها سخت و غیرممکن باشد.

وی با اشاره به اینکه سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی به عنوان یک میثاق ملی و نقشه راه حرکت فعالان اقتصادی نه تنها در سطح ملی، بلکه در سطح بنگاه های اقتصادی هم قابل اجرا و پیاده سازی است، اضافه کرد: ما در «گروه مالی پاسارگاد» راهبردها را با الهام از 22 بند سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی تدوین کردیم.

به گفته قاسمی، در نقشه «گروه مالی پاسارگاد» بانک پاسارگاد در مرکز ایستاده است، بالاتر از آن، هلدینگ پاسارگاد (پارس آریان) قرار دارد و پایین تر هم شرکت میدکو حضور دارد. هم اکنون در بانک پاسارگاد 3 هزار و 800 نفر مشغول به کار هستند، به علاوه کسانی که از بیرون برای بانک پاسارگاد خدمات ارائه می کنند و حدود هزار نفری می شوند.

مدیرعامل بانک پاسارگاد به عملکرد این بانک در سال گذشته اشاره کرد و افزود: برای پذیرش عاملیت تامین مالی و حمایت از بنگاه های کوچک و متوسط در سال 97 مبلغ 15 هزار و 948 میلیارد ریال برای 3 هزار و 529 بنگاه اختصاص داده شد. در زمینه حمایت از تولید و رونق اقتصادی نیز به میزان 2 هزار و 197 فقره به مبلغ 7 هزار و 927 میلیارد ریال تسهیلات ارزان قیمت در سال گذشته اعطا شد. همچنین مبلغ 21 هزار و 756 میلیارد ریال در سال 97 و مبلغ 26 هزار میلیارد ریال در شش ماهه امسال گشایش اعتبار اسناد داخلی صورت گرفت، یعنی عملکرد بانک پاسارگاد در نیمه اول امسال از کل سال گذشته هم بهتر بوده است.

به گفته قاسمی، در زمینه فعالیت های ارزی بین المللی نیز بانک پاسارگاد در سال 91 که اوج تحریم ها قبل از برجام بود، به اندازه یک و نیم برابر پنج بانکی که مجاز به فعالیت بودند، توانست فعالیت های ارزی انجام دهد.

35 پروژه 5 میلیارد دلاری در دست میدکو

او در ادامه سخنانش به هلدینگ میدکو اشاره کرد و گفت: میدکو شرکت مادر تخصصی توسعه معادن و صنایع معدنی است که 15 هزار نفر اشتغال مستقیم و 150 هزار نفر اشتغال غیرمستقیم ایجاد کرده است. به طور خلاصه بگویم 35 پروژه به مبلغ 5 میلیارد دلار در شرکت میدکو در دست است، بدون استفاده از منابع دولتی و فقط با استفاده از «گروه مالی پاسارگاد» و البته مشارکت مردمی.

به گفته وی، میدکو هم اکنون 16 هزار نفر سهامدار مستقیم و یک میلیون نفر سهامدار غیرمستقیم دارد. هر بنگاهی هر چقدر متکی به تسهیلات باشد، ریسکش به سمت مسائل اعتباری بیشتر خواهد بود، بنابراین بنگاه باید از محل تولید کالا و خدماتش و درآمدی که از فروش آن به دست می آورد، اداره شود، نه با اختصاص منابع از بخش بانکی؛ چنانچه در همین شرکت میدکو، هزار و 200 شرکت به جای اینکه از بانک ها وام بگیرند، از خود میدکو در قبال خدماتی که در این 35 پروژه ارائه داده اند، پول گرفتند.

مدیرعامل بانک پاسارگاد سپس به بخش انرژی اشاره کرد و با اشاره به دو پروژه ای که در گسترش بخش انرژی از سوی هلدینگ پاسارگاد صورت گرفته است، گفت: خط لوله ای که هم اکنون به عراق گاز صادر می کند طی 18 الی 19 ماه توسط این هلدینگ اجرا شده و توانسته ارز به کشور بیاورد. 600 کیلومتر خط فشار قوی گاز، پنج ایستگاه تقویت فشار گاز هر کدام به ارزش 150 میلیون دلار و ارزش 2میلیارد دلاری این پروژه که توسط بخش خصصی یعنی «گروه مالی پاسارگاد» اجرا شده و تا به حال در کشور سابقه نداشته است.
به گفته قاسمی، پروژه دوم در رابطه با اکتشاف و توسعه میادینی است که اخیرا در خوزستان کشف شده و این برای اولین بار است که یک شرکت داخلی بدون هیچ کمک خارجی، اکتشاف و استخراج میادین نفت رو به عهده گرفته است.

شناسا، فناپ، خاتم و دیگران

او در انتها به بیمه پاسارگاد، شرکت شناسا، هلدینگ فناپ، موسسه رهیافت نوآور برتر پاسارگاد و دانشگاه خاتم اشاره کرد و در معرفی آنها گفت: شرکت بیمه پاسارگاد اشتغال زایی 87 هزار نفری داشته است که هزار و 200 نفر کادر خود بیمه پاسارگاد و بقیه نمایندگی ها هستند. در هلدینگ فناپ نیز 4 هزار و 100 نفر از نخبگان کشور حضور دارند و هم اینک 96 و نیم درصد از تراکنش های بانک پاسارگاد با داشتن فناپ در بانکداری مجازی انجام می شود و نه در کارهای سخت افزاری. همچنین در هلدینگ سلامت و بهداشت قرار است 7 هزار تخت بیمارستانی در هفت شهر ساخته شود که عملیات ساخت یک بیمارستان در حال انجام است و پروژه های بعدی نیز به زودی زود شروع خواهد شد. در بحث گفتمان سازی نیز دانشگاه خاتم بیشترین همایش ها را در زمینه اقتصاد مقاومتی انجام داده است. این دانشگاه در لبه مرز دانش دنیا ایستاده و تحصیلات تکمیلی دانشجویانش را در دستور کار قرار داده است.

ارتباط با نویسنده: [email protected]