گرانترین اسکناس جمهوری اسلامی ایران: 5هزار ریالی چند میلیونی

یکی از مهم‌ترین اجزای حوزه مجموعه‌داری، اسکناس است. محبوبیت این عضو دوست‌داشتنی به حدی است که افراد زیادی در سطح جهان به این کار می‌پردازند و معمولا گردش مالی بالایی هم در این حوزه رقم می‌خورد، زیرا معمولا هزینه‌های بالایی برای خرید اسکناس‌هایی که ارزش مجموعه شدن دارند، پرداخت می‌شود. در این گزارش به اسکناس‌های چاپ‌شده در دوره جمهوری اسلامی می‌پردازیم.  از سال 57 و با وقوع انقلاب  اسلامی در ایران، شکل و شمایل اسکناس‌ها هم عوض شد.

در ابتدای کار چون هنوز اسکناس‌های دوره قبل در بازار و در میان مردم رواج داشت و از طرفی تعداد زیادی اسکناس چاپ‌شده از دوره گذشته در دستگاه‌های اداری و بانک مرکزی باقی ‌مانده بود  و زمان لازم بود تا اسکناس‌های جدید طراحی و چاپ شود برای جلوگیری از هدر رفتن آنها و برای اینکه تصاویر جدید آماده حضور در بازار شوند، با استفاده از راهکارهایی اسکناس‌های موجود را قابل ارائه در بین عموم می‌کردند. یکی از این راه‌ها پوشاندن تصاویر قبلی با حک مهرهای جدید بود که تحت عنوان سورشارژ معروف بودند. این سورشارژها در اندازه‌های مختلف تهیه و رو و پشت اسکناس‌ها را می‌پوشاندند.  همه اسکناس‌ها یعنی 50 ریالی، 500 ریالی، 100ریالی، 200 ریالی، پنج هزار ریالی ویک‌هزار ریالی از مهر سورشارژ را بر خود دیدند. البته همین مسئله موجب افزایش قیمت اسکناس‌ها در عالم مجموعه‌داری شده است.

زیرا در بسیاری از حالت‌ها این مهر در جای درست خود چاپ نشده است و همین امر منجر به ارور(error)شدن اسکناس‌ها شده است. در عالم مجموعه‌داری هم داشتن ارور یکی از دلایل گرانی اسکناس‌هاست. بعضی از سورشارژها درست روی صورت نخورده است و گاه بعضی قسمت‌هایی که باید سورشارژ می‌خورده، کاملا فراموش شده است. مثلا اسکناس 50 ریالی با سورشارژ روی صورت و نبود سورشارژ روی فیلیگران که تصویر شیر و خورشید است. تک‌بانکی این اسکناس 45 هزار تومان است و جفت‌بانکی آن 170 هزار تومان. (مطابق کتاب اسکناس چاپ‌شده در سال 92) سورشارژها چند رنگ دارند، بنفش، قهوه‌ای، سبز و سیاه. 

بعضی از سورشارژها کمرنگ و بعضی پررنگ هستند. بعضی‌ها هم چند‌بار چاپ شده‌اند یا به‌صورت درهم به زیر چاپ رفته‌اند. از دیگر ارورهای مربوط به سورشارژها می‌توان به نصفه چاپ شدن‌ها آنها اشاره کرد. همچنین جابه‌جا شدن سورشارژها یا معکوس چاپ شدن آنها هم از دیگر عوامل ایجاد ارور روی اسکناس‌های این دوره است. از دیگر اسکناس‌های این سال‌ها می‌توان به اسکناس‌هایی با سورشارژهایی روی صورت و بدون فیلیگران اشاره کرد. همچنین بعد از مدتی اسکناس‌هایی چاپ شد که روی صورت سورشارژ چاپ شده و در قسمت فیلیگران جمله کتیبه‌ای جمهوری اسلامی ایران چاپ شده است. 

اصطلاحاتی که باید آنها را شناخت 

در عالم مجموعه‌داری، اصطلاحاتی در ارتباط با اسکناس‌ها وجود دارد که البته حرفه‌ای‌های این حوزه با آنها آشنایی کامل دارند، اما کسانی که در این حوزه تخصصی ندارند، لازم است که آنها را بدانند. یکی از این اصطلاحات، «جفت» است. در دنیای مجموعه‌داری ایران جفت بودن اسکناس‌ها بسیار مهم است و ارزش پولی آن را به میلیون‌ها تومان می‌رساند. جفت بودن یعنی اینکه شماره سریال هر دو اسکناس پشت‌سر هم باشد. 

نکته جالب اینجاست که فقط در ایران اسکناس به صورت جفت جمع‌آوری می‌شود. دیگر اصطلاح مهم در این حوزه بانکی بودن یا نبودن است. بانکی بودن اسکناس نو و تانخورده بودن آن است. فیلیگران هم مربوط به دایره کوچک سمت چپ اسکناس است که معمولا تصاویری از کلمه‌الله، امام‌خمینی(ره) و حسین فهمیده را بر خود دارد. ارور هم مربوط به خطاهای چاپی، تغییر رنگ‌ها، تفاوت تصاویر، ریز و درشت بودن امضاها و سایر نوشته‌ها، تاخوردگی و غیره است.

ارزشمند شدن اسکناس‌ها

در حقیقت همه عوامل ذکر شده در قسمت‌های بالا به مرور زمان موجب شده‌اند که ارزش مالی این اسکناس‌ها بالا برود. مثلا چاپ معکوس سورشارژ روی قسمت فیلیگران اسکناس و عدم‌چاپ سورشارژ روی صورت موجب شده اسکناس 50ریالی با این مشخصات بدون قیمت‌گذاری معرفی شود و براساس توافق طرفین قیمت نهایی تعریف شود. به‌طورکلی اسکناس‌های دارای خطای ارور معمولا با توافق فروشنده و خریدار قیمت‌گذاری می‌شوند. هرچند گاه ارورهای بسیار شاخص و چشمگیر موجب کمیابی و نایابی اسکناس‌ها هم می‌شود. نکته دیگر اینکه امضاهای موجود روی چنین اسکناس‌هایی با دو نوع امضا‌ چاپ شده‌اند. علاوه بر هوشنگ انصاری-حسنعلی مهران، امضاهای دیگر مربوط به هوشنگ انصاری- محمدیگانه است. 

 گران‌ترین اسکناس‌های سورشارژدار دوره جمهوری اسلامی

گران‌ترین اسکناس‌های سورشارژدار سال 58 با امضای هوشنگ انصاری و حسنعلی مهران اسکناس پنج هزار ریالی است که روی صورت سورشارژ خورده است و جای فیلیگران همان شیر و خورشید از دوره قبل باقی مانده است. قیمت تک‌بانکی این اسکناس سه میلیون تومان است و جفت بانکی آن 11 میلیون تومان. جالب است که بسیاری از خطاهای مربوط به سورشارژها عمدا و برای فروش به مجموعه‌داران صورت گرفته است. با بعضی از مجموعه‌داران نیز که صحبت می‌کنیم بر این حرف صحه می‌گذارند و این خطاهای عمدی را قبول دارند.

هر‌چند با کنترل‌هایی که روی چاپ اسکناس صورت گرفت، این خطاهای بارز و آشکار تقریبا به صفر رسید. مثلا سورشارژهای روی اسکناس‌های 500، یک‌هزار و 10هزار ریالی در تهران روی اسکناس‌ها زده شده است و در نتیجه انواع مختلف اشتباهات به‌طور عمد یا سهوا برای فروش به مجموعه‌داران درست شده و مثلا واریته رنگ‌ها بسیار زیاد به چشم می‌خورد. همین امر موجب شده تا راه‌هایی برای سوء‌استفاده افراد سوجو باز شود و بعضی از رنگ‌ها با استفاده از مواد شیمیایی تغییر رنگ داده و به‌عنوان واریته رنگ به مجموعه‌داران عرضه می‌شود. از این جمله می‌توان به رنگ حنایی روی اسکناس یک‌هزار ریالی اشاره کرد.

یا مثلا فیلیگران اسکناس 10 هزار ریالی در دو نوع دیده می‌شوند. به‌طور‌ کلی انواع واریته سورشارژ، معکوس، نصفه، یک‌سوم، یک‌چهارم و غیره روی پشت و روی اسکناس دیده می‌شود. اسکناس گران با این ویژگی‌ها، اسکناس 500 ریالی بدون سورشارژ پشت و رو است که تک‌بانکی آن یک میلیون و 500 هزار تومان و جفت‌بانکی آن پنج میلیون تومان قیمت‌گذاری شده. یا جفت‌بانکی اسکناس 10هزار ریالی بدون مهر جمهوری اسلامی در رو و پشت دو میلیون و 500 هزار تومان قیمت دارد.

اسکناس‌های بارگاهی

نخستین اسکناس‌هایی که بعد از انقلاب چاپ شده‌اند، تصاویری از بارگاه امام‌رضا(ع) را بر خود دارند و به همین دلیل به اسکناس‌های بارگاهی معروف شده‌اند که اسکناس 20تومانی یکی از آنهاست. البته در قسمت فیلیگران آن تصویر شیر و خورشید به چشم می‌خورد. امضاهای این اسکناس مربوط به علی اردلان و محمدعلی مولوی است. پشت اسکناس نیز از نام بنای آزادی به‌جای میدان شهیاد روی تصویر برج آزادی استفاده شده است. تک‌بانکی این اسکناس دو میلیون و 200 هزار تومان و جفت‌بانکی آن 9 میلیون تومان ارزش‌گذاری شده است. 

تصاویری که بعد از انقلاب آمدند

در ادامه چاپ اسکناس‌ها تصاویری از کعبه، تظاهرات، بارگاه حضرت معصومه، مدرسه فیضیه قم، نمای مسجد‌الاقصی، نمای سردر دانشگاه تهران، مسجد جامع یزد، مدرسه چهارباغ اصفهان، نماز جماعت، جهاد کشاورزی و مجلس شورای اسلامی در اوایل انقلاب چاپ شده است. فیلیگران این اسکناس‌ها آرم جمهوری اسلامی از نوع اول و دوم است. نوع اول همان طرح قدیم با نوشته کتیبه‌ای «جمهوری اسلامی ایران» است. نوع دوم کلمه الله است که جایگزین نوشته قبلی شد. امضاهای این اسکناس‌ها از جمله 100ریالی آن مربوط به بنی‌صدر و علیرضا نوبری است. محل چاپشان هم چاپخانه توماس دلارو در انگلستان است. همچنین حسین نمازی و محسن نوربخش و ایروانی و محسن نوربخش از دیگر امضاکننده‌های اسکناس‌های سال‌های دهه اول انقلاب هستند. 

ارورهای کلی اسکناس‌ها

یکی از ارورها مربوط به امضاهاست. کوچکی و بزرگی امضا در ارور شدن اسکناس‌ها موثر است. همچنین پررنگ و کمرنگ بودنشان نیز همین حکم را دارد. از طرفی اینکه اسکناس را چه کسی امضا کرده برای مجموعه‌داران دارای اهمیت است. دیگر نوشته‌های روی اسکناس نیز دارای اهمیت است. مثلا روی یکی از اسکناس‌های 100ریالی نوشته است بانک مرکزی و روی سایر اسکناس‌ها نوشته شده: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. یا مثلا خطاهای چاپی که معمولا در مورد تصاویر به کار رفته بر رو و پشت اسکناس‌ها چاپ می‌شوند، تاخوردگی و زائده داشتن اسکناس‌ها نیز از دیگر ارورهای مشهور این حوزه محسوب می‌شوند.

دنیای رنگارنگ قیمت‌ها

قیمت‌ اسکناس‌های مربوط به بعد از انقلاب بسیار متنوع و متفاوت است. مثلا اسکناس 500 ریالی با امضای ایروانی و نوربخش، تک‌بانکی آن 150هزار تومان است و جفت‌بانکی آن یک‌میلیون و 250هزار تومان. یا اسکناس یک‌هزار ریالی شماره ریز با امضای ایروانی و مجید قاسمی و فیلیگران محمدحسین فهمیده، تک‌بانکی آن 150 هزار تومان و جفت‌بانکی آن هفت میلیون تومان است. یا اسکناس دو هزار ریالی از سری دوازدهم اسکناس‌های بعد از انقلاب با امضای محسن نوربخش و محمدحسین عادلی و فیلیگران محمدحسین فهمیده، جفت‌بانکی آن شش میلیون و 200 هزار تومان و تک‌بانکی آن یک میلیون و 200 هزار تومان است.