نگاهی به گردشگری کشاورزی و قابلیت‌‌ های آن در جذب گردشگر / گردش در مزرعه‌

اردیبهشت ماه که می‌رسد تور‌های گردشگری گلاب‌گیری کاشان و قمصر، دشت شقایق‌‌های واژگون خوانسار، چهارمحال و بختیاری و تور‌های مزارع چای گیلان بیش از هر بسته سفر دیگر خودنمایی می‌کنند. علاقه‌مندان به بازدید از این فعالیت‌ها نیز بی‌شمارند. برای اینکه از قافله سفر جا نمانید کافی است همین الان تلفن را بردارید و از یکی از آژانس‌‌های مسافرتی گردشگری، درباره زمان این تورها بپرسید. قیمت‌ها را من به شما می‌گویم.

از 80 هزارتومان در تور‌های یک روزه شروع می‌شود تا 400هزار تومان در تور‌های چند روزه. حالا هم که عطر گل‌‌های محمدی در قمصر و کاشان پیچیده و زمین‌های کشاورزی شمال آماده‌ شالیکاری می‌شوند و دشت‌‌های خوانسار منتظر ما هستند و تور‌های گردشگری برپا هستند، «فرصت امروز» می‌خواهد به این بپردازد که اگر بخواهیم جریان‌‌های سفر به مزارع و باغ‌ها را از دید گردشگری طبقه‌بندی کنیم در کدام شاخه قرار می‌گیرند و چه مزایایی دارند؟ پاسخ را در گردشگری کشاورزی یافتیم. برای همین هم گزارش حاضر به این موضوع می‌پردازد.

***

گردشگری کشاورزی چیست؟

گردشگری کشاورزی (AGRO TOURISM) یا (Farm Tourism) به‌گونه‌ای از گردشگری اطلاق می‌شود که هدف از سفر، بازدید (به‌صورت تفریحی یا علمی) از مزارع کشاورزی، باغ‌ها و دامپروری‌ها است که فرد بازدیدکننده از نزدیک از تمامی مراحل تولید تا فرآوری محصولات دانش کسب کرده یا به‌صورت فعال در بخشی از فعالیت مشارکت می‌کند. علاوه براین، گردشگری کشاورزی شغلی است که کشاورزان و دامداران روی فعالیت‌‌های کشاورزی، باغی یا کسب‌وکار کشاورزی، با هدف ایجاد تفریح برای بازدیدکنندگان و آموزش آنان انجام می‌دهند، بی‌آنکه فعالیت خدماتی جای فعالیت تولیدی را بگیرد، بلکه درآمد کشاورزان را تکمیل ‌کند و آنان را در همان سبک زندگی کشاورزی‌شان ارتقا دهد.

از آنجا که بیشتر مزارع و باغ‌ها در روستاها واقع‌اند، گردشگری کشاورزی زیرمجموعه گردشگری روستایی قرار گرفته است که این خود به مسئولیت‌پذیری و کسب منفعت جامعه محلی اشاره دارد. در گردشگری کشاورزی است که گردشگر از محصولات مزارع به‌صورت مستقیم خرید می‌کند، در چیدن و بسته‌بندی محصولات مانند پرتقال، کیوی، خیار، گوجه فرنگی، چای، گلاب و... به باغداران و زمین‌داران کمک می‌کند، با نحوه عسل‌گیری از کندوها آشنا می‌شود، در آیین‌ها و مراسم مربوط به زمین‌داری و باغ‌داری ازجمله آیین‌‌های مربوط به دعای شکرگزاری و جشن‌‌های برداشت محصول شرکت می‌کند، پشت فرمان وسایل نقلیه کشاورزی می‌نشیند و از لذت اسب‌سواری یا ماهیگیری در روستا بهره‌مند می‌شود. در نهایت شب را هم در اقامتگاه‌‌های محلی یا کمپ‌‌های تدارک دیده اقامت می‌گذراند و با کوله‌باری از خاطره و میراثی از درآمد و کمک اقتصادی به جامعه محلی به دیار خود باز می‌گردد.

قابلیت‌‌های گردشگری کشاورزی کدامند؟

شاید برای شما که این مطلب را می‌خوانید این سوال پیش آمده باشد که در مزارع چه چیزی وجود دارد که گردشگران مختلفی را به سوی خود جذب می‌کند، آنها را نگه می‌دارد و پول‌های‌شان را از جیب به دخل کشاورز منتقل می‌کند؟ این کشش را قبل از هرچیز باید در گریز گردشگران از مناطق شلوغ و پرازدحام و پناه آنان به مناطقی که کمتر گرفتار تکنولوژی پرسروصدای ماشینی شده، جست‌وجو کرد. به عبارت دیگر خلوت بودن محیط روستایی و توامان با آن اصالت داشتن محیط زندگی که گردشگران خسته و رانده شده را به سوی خود جذب می‌کند، مهم‌ترین عامل جذاب این مناطق است. این عامل را بگذارید در کنار اقلیم مناسب، چشم‌اندازی خاص، جذابیت‌‌های محیطی، تاریخی، فرهنگی و آداب و رسوم تماشایی. همگی مجموعه بی‌نظیری را برای جذب گردشگر و گذران اوقات فراغت به همراه می‌آورد که در مجموع قابلیت‌‌های گردشگری کشاورزی در مناطق روستایی هستند.

مزایای توسعه گردشگری کشاورزی برای جوامع محلی چیست؟

هرنوع از گردشگری اگر به شکل صحیح و متناسب با ظرفیت محیطی توسعه یابد به خوبی می‌تواند اثرات مثبتی از خود به‌جا بگذارد. توسعه گردشگری کشاورزی نیز عایدی‌ فراوانی نصیب جوامع محلی می‌کند که تنوع و افزایش درآمد از طریق فروش محصولات یکی از مهم‌ترین مزایای توسعه گردشگری کشاورزی در جوامع محلی است. همچنین آمد و رفت گردشگران به مزارع به گسترش سطح زیرکشت و بهره‌برداری بیشتر از مزارع ختم می‌شود. از طریق گردشگری کشاورزی می‌توان به خلق و ایجاد فرصت‌های جدید شغلی نیز دست یافت. گردشگری کشاورزی به حفظ فرهنگ بومی و به خاطر سپاری بسیاری از رسوم‌‌های محلی کمک می‌کند و سبب تقویت ارزش‌ها، باورها، هنرها و صنایع دستی و دیگر تولیدات فرهنگی در روستاها می‌شود. از طرف دیگر با توسعه فرصت‌های جدید و دیده شدن این جوامع زحمت‌کش، از پدیده مهاجرت و ترک محیط محلی نیز جلوگیری می‌شود. توسعه زیرساخت‌ها و روساخت‌ها در جوامع روستایی نیز از دیگر مزایای این نوع گردشگری است. همچنین با توسعه گردشگری کشاورزی و همراه با آن آگاهی مصرف‌کنندگان از خواص محصولات محلی، می‌توان به سلامت جامعه افزود و از طرف دیگر به سمت خودکفایی در تولیدات کشاورزی از طریق تشویق کشاورزان به ادامه کشاورزی با وجود مشتریان بالفعل و بالقوه دست یافت.

گردشگری کشاورزی در ایران؛ خیلی نزدیک، خیلی دور

تنوع اقلیمی و وسعت خاک کشورمان سبب شده تا هرگوشه‌ای از ایران، محصول خاص متناسب با آب‌‌‌وهوای خود را تولید کند و به عبارت دیگر در هر چهار فصل سال امکان کشاورزی وجود داشته باشد. این قابلیت لزوم متنوع‌سازی درآمد‌های اقتصادی ایران در حوزه کشاورزی را دوچندان می‌کند. به عبارت دیگر، ارزش‌یابی بخش کشاورزی براساس میزان تولید، درآمد و اشتغال‌زایی دیگر چندان قابل قبول نیست و مسئولان کشور باید کشاورزی را افزون برتولید محصول، برمبنای مفاهیمی چون تفریح، اوقات فراغت، حفاظت و آموزش نیز برآورد ارزش کنند که در رویکرد‌های نوین فلسفه کشاورزی چندکارکردی، بهره‌مندی از گردشگری کشاورزی یکی از آنهاست. در ایران تاکنون اقدام چشمگیری برای بهره‌مندی از توان بخش کشاورزی برای راه‌اندازی بنگاه‌‌های گردشگری کشاورزی و کسب‌وکار‌های کوچک مرتبط با این‌گونه از گردشگری روستایی صورت نگرفته است و عمده موانع و مشکلاتی که پیش‌روی این شاخه وجود دارد حول فقدان مهارت‌‌های مدیریتی به‌وسیله کشاورزان و دولت‌ها، بازاریابی، بازارسنجی، ضعف زیرساختی و روساختی، عدم توزیع مناسب تعطیلات و اطلاعات و دانستنی‌‌های کم از خواسته‌‌های گردشگران شاخه کشاورزی می‌چرخد. 

برخورداری از انواع گروه‌‌های مختلف محصولات باغی مانند میوه‌‌های دانه‌دار (سیب، گلابی)، میوه‌‌های هسته‌دار (زردآلو، گوجه سبز، گیلاس، آلبالو)، میوه‌‌های دانه‌ریز (انگور، کیوی)، میوه‌‌های خشک (پسته، بادام، فندق، گردو، خرما)، مرکبات (پرتقال، نارنگی، لیموشیرین، گریپ فروت) و سایر محصولات مانند انار، توت، انجیر، زیتون و. . . و دیگر محصولات باغی و زراعی مانند چای، زیره، زرشک، گندم، برنج، نیشکر، زعفران و میوه‌‌های مناطق گرمسیری، ایران را به‌عنوان یکی از متنوع‌ترین کشور‌های حوزه کشاورزی با رتبه دهم جای داده است. مراسم‌ آیینی و جشنواره‌‌های فرهنگی کشاورزی مانند آیین گلاب‌گیری در کاشان، جشن خرمن‌کوبی در استان‌های شمالی در زمان برداشت شالی، جشن برداشت گندم، جشنواره انار در بهشهر، جشنواره زردآلو در بسطام، جشنواره طلای سرخ (زعفران) در خراسان جنوبی و دیگر رویداد‌های آیینی کشاورزی نیز از دیگر قابلیت‌هایی است که لزوم توجه به گردشگری کشاورزی را نشان می‌دهد. پس همین نشانه‌ها، بهترین مدعا برای توسعه گردشگری کشاورزی در ایران است که خیلی نزدیک از جنبه دارایی‌ها و خیلی دور از لحاظ توجهات، برنامه‌‌ها، رویکردها و اقدامات است.