مدل‌های درآمدی برای سرمایه‌گذاری در تجارت الکترونیک

شاید اگر تا 20 سال قبل از کسب‌و‌کار‌های الکترونیکی به‌عنوان یک عامل رشد و یک تغییر شگرف در فضای اقتصادی صحبت می‌شدپذیرفتنی نبود که روزی این کسب‌و‌کارها و به طور کلی تجارت الکترونیک به چنین جایگاهی دست یابد. کمی سخت به نظر می‌رسید که ظرف این مدت کوتاه بخش عظیمی از شبکه توزیع جهانی کالا را بر عهده گیرد. امروزه تا 80‌درصد فعالیت‌های مالی و اقتصادی که ما در روز انجام می‌دهیم به طور مستقیم یا غیرمستقیم به حوزه تجارت الکترونیک بازمی‌گردد.

وقتی از کارت اعتباری خود برای خرید استفاده می‌کنید وقتی برای کسب‌و‌کار خود وب‌سایتی راه‌اندازی می‌کنید یا هنگامی که از یکی از سایت‌های خرید کالا یا محصولی را سفارش می‌دهید و...  همه وهمه به نوعی در حوزه تجارت الکترونیک جای می‌گیرد. از این حیث می‌توان تجارت الکترونیک را یکی از رو به رشد‌ترین حوزه‌های فعالیت‌های اقتصادی در ایران معرفی کرد.

تاثیر واقعا متحول‌کننده انقلاب اینترنت به‌تدریج ملموس‌تر ‌شد اما آنچه در فضای کسب‌و‌کار امروز ارزشمند است صرف وجود اطلاعات نیست، بلکه اثر پردازش داده‌ها و اطلاعات در مورد تصمیم‌سازی، سیاست‌گذاری یا تعیین راهبردهای آینده سرمایه‌گذاری و کسب‌و‌کار است که رویکرد جدید را در حوزه تجارت الکترونیک رقم زد؛ این همان چیزی است که عملا کسی پیش‌بینی نکرده یا اینکه حداقل حدود 10 تا 15 سال قبل کسی در مورد آنها حرفی نزده است.

«تجارت الکترونیکی یعنی ظهور انفجاری اینترنت به‌عنوان یک اصل؛ اصلی که به مجرای توزیع جهانی کالاها، خدمات و به‌طور شگفت‌انگیز مشاغل مدیریتی و حرفه‌ای می‌انجامد. این امر به‌طور زیربنایی اقتصاد بازارها و ساختار صنعت محصولات و خدمات، جریان‌های آنها نظیر تجمیع مشتریان، ارزش‌ها و رفتار آنها و مشاغل و بازارهای کار را متاثرمی‌سازد». در ادامه قصد داریم برای علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در تجارت الکترونیک برخی از مباحث و مدل‌های در آمدی را بررسی کنیم.

مدل‌های کسب‌وکارالکترونیک

چندین مدل کسب‌وکار مختلف از تجارت الکترونیکی وجود دارند که بستگی به شرکت، صنعت و... از هر یک یا ترکیبی از آنها در آن استفاده می‌شود. مدل‌های اولیه و ابتدایی اتمیک عبارتند از: بازاریابی مستقیم، واسطه‌گری، تهیه‌کنندگی، تهیه‌کننده تمام خدمات، زیرساختار مشترک، تجمیع‌کننده ارزش شبکه، جامعه مجازی و تطبیق‌دهنده خدمات برای سازمان‌های بزرگ؛ مثلا، مدل کسب‌وکارآمازون ترکیبی از مدل‌های بازاریابی مستقیم، نقش واسطه‌گری، جامعه مجازی و تهیه‌کنندگی است.

 هر مدل اتمیک را می‌توان توسط چهار ویژگی زیر توصیف کرد: اهداف راهبردی، منابع درآمدی، عوامل مهم موفقیت و توانمندی‌های مرکزی موردنیاز. بااین‌وجود تمامی مدل‌های کسب‌وکار عناصر مشترکی را دارا هستند.

مدل‌های درآمدی

یک مدل درآمدی نحوه درآمدزایی یک سازمان یا پروژه تجارت الکترونیکی را به تفکیک بیان می‌کند؛ مثلا مدل درآمدی تجارت الکترونیکی گودیوا (Godiva)  درآمد حاصل از فروش‌های ‌برخط را نشان می‌دهد. مدل‌های درآمدی عمده عبارتند از:

1-‌ مدل‌های مبتنی بر فروش

در این مدل شرکت‌ها از طریق فروش کالاهای کسب‌وکار یا خدمات از طریق وب‌گاه‌ها درآمدزایی می‌کنند.نمونه این مدل را در شرکت‌های وال مارت و آمازون می‌توان یافت. این مدل در حال حاضربعد از مدل مبتنی بر هزینه تبلیغات، فعال‌ترین مدل درآمدی در فضای تجارت الکترونیک کشور ماست که در آن محصولی را از طریق اینترنت به‌صورت‌برخط به فروش می‌رساند. در سال‌های اخیر در این بخش سرمایه‌گذاری‌های خوبی انجام شده که همچنان به‌عنوان یکی از حوزه‌های اولویت‌دار برای راه‌اندازی یک کسب‌و‌کار الکترونیک مطرح است.

2-‌ مدل‌های دریافت هزینه‌های مربوط به معاملات

در دنیای حقیقی یک شرکت می‌تواند برمبنای حجم معاملاتی که انجام می‌دهد مبلغی را به‌عنوان کمیسیون دریافت کند؛ مثلا وقتی مالکی خانه‌اش را می‌فروشد، معمولا مبلغی را به‌عنوان هزینه معامله به دلال مربوط می‌پردازد. هر چه ارزش (رقم) فروش بالاتر باشد، هزینه معامله کل و کمیسیون هم بالاتر خواهد بود. این مدل یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در تجارت الکترونیک است که در ایران همچنان جای کار بسیار دارد.سایت‌های معاملات مجازی که به ازای هر معامله کمیسیون خود را در یافت می‌کند، جا برای سرمایه‌گذاری دارد.

3-‌ مدل‌های دریافت حق اشتراک

 در این روش مشتریان، معمولا ماهانه مبلغ ثابتی را می‌پردازند تا نوع خاصی از خدمت را دریافت کنند. برای مثال می‌توان به هزینه‌های دسترسی به AOL اشاره کرد. ازاین‌رو، مدل اولیه درآمدی AOL حق اشتراکی (به‌صورت پرداخت‌های ثابت ماهانه) است. در ایران این مدل در‌آمدی را در تسکلو می‌توان یافت که یکی از پرکاربرد‌ترین مدل‌های درآمدی در تجارت الکترونیک است.

4-‌ مدل دریافت هزینه‌های تبلیغات

شرکت‌ها با گرفتن هزینه‌هایی از دیگران به آنها اجازه می‌دهند پوسترهای تبلیغاتی خود را روی وب‌گاه‌های‌شان قرار دهند. این امر ازاصلی‌ترین راه‌های درآمدی گوگل است. در ایران این مدل در آمدی شناخته شده‌ترین مدل سرمایه‌گذاری در تجارت الکترونیک است و گردش مالی بسیار بالایی هم دارد.امروزه برخی از شرکت‌ها در کسب‌و‌کار‌های مبتنی بر این مدل سرمایه‌گذاری کرده‌اند. وب‌سایت‌های دسته‌بندی تبلیغات و آگهی‌ها از جمله کسب‌و‌کارهاست که به‌صورت تخصصی روی این مدل درآمدی کار شده است.

5-‌ مدل‌های دریافت هزینه‌های ارجاع

شرکت‌ها برای معرفی (ارجاع) مشتریان به وب‌گاه‌های دیگر کمیسیون‌هایی را دریافت می‌کنند. این شیوه درآمدی هم در تجارت الکترونیک بسیارکاربردی اما در حال حاضر در کشور ما کمتر به آن توجه می‌شود.می‌توان روی این مدل سرمایه‌گذاری خوبی انجام داد.

6-‌ مدل سایر منابع درآمدی

برخی شرکت‌ها در قبال دریافت مبلغی امکان شرکت عموم در یک بازی یا تماشای یک مسابقه ورزشی واقعی را برای آنها فراهم می‌آورند (مثل datadirect-technologies.com) هزینه‌های صدور گواهی را می‌توان به‌عنوان یک هزینه سالانه یا هزینه‌ای به ازای هر بار کاربرد به دست آورد؛ مثلا شرکت مایکروسافت از هر کاربری که از ویندوز NT استفاده می‌کند مبالغی را دریافت می‌کند.یک شرکت از مدل درآمدی‌اش استفاده می‌کند تا نحوه درآمدزایی‌اش را توصیف کند و از مدل کسب‌وکارش استفاده می‌کند تا فرآیند مورداستفاده برای این کار را توصیف کند.

درآمدهای ناشی از فروش به هر دو صورت ‌برخط و غیربرخط رخ می‌دهند. مدل درآمدی می‌تواند جزئی از پیشنهاد ارزش یا مکمل آن باشد. پیشنهاد ارزش مدل‌های کسب‌وکار شامل یک پیشنهاد ارزش نیز هستند.یک پیشنهاد ارزش به منافعی نظیر منافع غیرملموس و غیر‌کمی اطلاق می‌شود که یک شرکت می‌تواند با استفاده از مدل درآمدی به دست آورد ؛ مثلا در تجارت الکترونیکی B2C، یک پیشنهاد ارزش تحت عنوان نحوه برآورد کردن نیازهای مشتریان توسط محصول یا خدمت یک شرکت تعریف می‌شود.

پیشنهاد ارزش جزء مهمی از برنامه بازاریابی هر محصول یا خدمتی را تشکیل می‌دهد. به علاوه در بسیاری از کمپانی‌ها از شیوه‌ها و مدل‌های ترکیبی برای کسب درآمد در یک شرکت تجارت الکترونیک استفاده می‌شود. در این مطلب سعی کردیم مقدمه‌ای ازمدل‌های درآمدی در تجارت الکترونیک را برای شروع یک سرمایه‌گذاری به اختصار تشریح کنیم.