رویگردانی قزاقستان از انرژی‌های تجدید‌پذیر

از روستاهای کوچک تا شهرهای بزرگ، به هر کجا که در قزاقستان بروید، بیلبوردهای تبلیغاتی میزبانی این کشور از نمایشگاه جهانی را در شهر آستانه می‌بینید. قزاقستان حق میزبانی از این نمایشگاه را با تعهد به جایگزین‌کردن سوخت‌های فسیلی با انرژی‌های تجدید‌پذیر به دست آورده است. اما اکنون به نظر می‌رسد که این کشور فرآیند انتقال سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های تجدید‌پذیر را به حال تعلیق درآورده است.

اسـتـفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر در قزاقستان در سال‌های اخیر محل بحث و مجادلات بسیاری بوده، اما اخیرا به نظر می‌رسد که نورسلطان نظربایف، رییس‌جمهور این کشور تصمیم خود را برای رویگردانی از انرژی‌های پاک و تجدید‌پذیر گرفته و به سوخت‌های فسیلی اقبال بیشتری نشان می‌دهد و در مصاحبه با خبرگزاری اینترفاکس، در اواخر ماه سپتامبر گفت: من به شخصه دید مثبتی نسبت به انرژی‌های جایگزین نظیر انرژی‌های تولید شده با استفاده از باد و انرژی خورشیدی ندارم. نظربایف در ادامه ضمن اتخاذ موضعی مشابه با کرملین در زمینه استخراج نفت وگاز از سنگ‌های نفت‌زا گفت: خوشحالی و هیجان ناشی از وجود این منابع در لابه‌لای سنگ‌ها و استخراج نفت و گاز از آنها بسیار بی‌مورد است.

برای کشوری که تصمیمات سیاسی و اقتصادی در آن به وسیله یک شخص یعنی رییس‌جمهور گرفته می‌شود، این یک تغییر جهت ناگهانی و غیرمنتظره به حساب می‌آید، چرا که همین سال گذشته بود که دفتر ریاست جمهوری قزاقستان اعلام کرد، این کشور یک درصد از تولید ناخالص داخلی‌اش را که رقمی حدود سه تا چهار میلیارد دلار می‌شود، به تسهیل فرآیند حرکت به سوی انرژی‌های پاک و تجدید‌پذیر اختصاص می‌دهد.

لازم به ذکر است، قزاقستان هم‌اکنون با وضعیتی روبه‌رو است که در آن به واسطه استخراج منابع زیرزمینی اوضاع محیط زیست در این کشور با توجه به استاندارد‌های مهم زیست محیطی در جهان رو به وخامت می‌رود. در این بین سند استراتژی قزاقستان 2050 که به شکل وسیعی تبلیغ شده در مورد سیاست‌های انرژی این کشور می‌گوید: یک اقتصاد سبز و متکی به انرژی‌های پاک ابزاری برای توسعه پایدار یک کشور است. همچنین استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر این امکان را فراهم می‌کند تا به جای اختصاص یارانه به سوخت‌های فسیلی نظیر نفت و گاز برای مصارف داخلی، این منابع را ذخیره و سپس صادر کرد.

درحالی که قزاقستان، هم‌اکنون 80درصد از نیروی الکتریسیته خود را با استفاده از زغال سنگ تولید می‌کند، رسانه‌های دولتی و رسمی این کشور با پوشش‌دادن بازدید نورسلطان‌نظربایف از یک کارخانه تولید پنل‌های خورشیدی در دست ساخت یا اظهارات مقامات رسمی این کشور مبنی بر ساخت نخستین شهر متکی به انرژی پاک در مورد مزایا و ظرفیت‌های استفاده از انرژی‌های پاک و تجدید‌پذیر تبلیغات وسیعی را آغاز کرده‌اند.

در این رابطه مقامات دولتی قزاقستان نیز اغلب از کاهش وابستگی اقتصاد این کشور به منابع هیدروکربنی سخن می‌گویند. آنچه در این میان مهم به نظر می‌رسد، آن است که چنانچه نظربایف خود را متعهد می‌داند که کشورش را به اقتصادی با درآمدهای متوسط برای مردم تبدیل کند، چاره‌ای جز جایگزینی و تغییر منابع مورد استفاده برای تولید انرژی در این کشور ندارد.

در این بین اظهارات ضد و نقیض مقامات قزاقستان و رییس‌جمهور این کشور درمورد استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر کارشناسان را دچار سردرگمی کرده است. آیا قزاقستان تغییر جهت داده است؟ یا اینکه این کشور تنها می‌خواهد به شرکای تجاری خود نظیر روسیه اطمینان دهد که سوخت‌های فسیلی همچنان اولویت اصلی آستانه باقی خواهند ماند. در همین ارتباط، نظربایف معتقد است، نفت و گاز اصلی‌ترین منابع قزاقستان بوده و فسیلی بودن این منابع نگرانی خاصی ایجاد نمی‌کند.

در همین رابطه مارات کوشمبایف رییس موسسه تحقیقاتی انرژی چوکین کازاخ در مصاحبه با وبسایت اوراسیا می‌گوید: اینکه نظربایف در حضور پوتین در یک کنفرانس بر استفاده از سوخت‌های فسیلی تاکید کند، امری طبیعی است. آنچه در این بین حائز اهمیت است آن که همچنان تمرکز قزاقستان بر استفاده از انرژی‌های پاک و تجدید پذیر، افزایش بهره‌وری انرژی و کاهش گازهای آلاینده است.

با این وجود نکته‌ای که در این میان نباید از آن غافل شد آن است که شبکه‌های انرژی قزاقستان و روسیه به‌شدت به یکدیگر پیوسته است. عمده حجم نفت صادراتی قزاقستان به اروپا از طریق خط‌لوله‌های روسیه واقع در منطقه سامارا و دیگر مناطق این کشور عبور می‌کند و در همین حین روسیه برای صادرات نفت‌خام به چین از خط لوله‌های موجود در قزاقستان استفاده می‌کند. علاوه بر این نباید این موضوع را از نظر دور داشت که قزاقستان از اهمیت بسیار زیادی برای روسیه و ایده تشکیل اتحادیه کشورهای اوراسیا برخوردار است.

در این رابطه لوکا آنچشی، استاد دانشگاه گلاسکو و تحلیل‌گر مسائل قزاقستان می‌گوید: اگرچه ممکن است به دلیل حضور رییس‌جمهور روسیه و محتوای اجلاس مزبور رییس‌جمهوری قزاقستان ناچار از اظهارنظرهای متناقض در مورد استفاده از سوخت‌های فسیلی و تجدید‌پذیر شده باشد، اما نظربایف با این اظهارات شک و تردید‌های بسیاری را در مورد برنامه قزاقستان برای استفاده از سوخت‌های پاک ایجاد کرده است.

اگرچه تلاش‌های بسیار زیادی برای میزبانی از نمایشگاه جهانی در آستانه توسط قزاقستان برای ارائه یک تصویر مثبت از این کشور صادر‌کننده نفت صورت گرفت، اظهارات نظربایف در مورد سوخت‌های فسیلی بیانگر این حقیقت است که ابراز تمایل قزاقستان برای تغییر جهت به سمت استفاده از انرژی‌های جایگزین صرفا یک سیاست تبلیغاتی برای نزدیک نشان دادن قزاقستان به سیاست‌های کشورهای غربی در زمینه استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر است.

آنچشی افزود: نظربایف با اظهاراتش به سیاست‌گذاران در آستانه هشدار داد تا فعلا روی وضعیت فعلی اقتصادی این کشور تمرکز کنند. به عقیده آنچشی واضح است که فعالیت‌ها و تلاش‌ها برای تغییر جهت به سمت انرژی‌های جایگزین کاهش خواهد یافت، چرا که این کشور امیدوار است با بهره‌برداری از میدان نفتی عظیم کاشاگان که مدت‌هاست بهره‌برداری از آن به تاخیر افتاده بتواند مشکلاتش را برطرف کند.

کوشمبایف، رییس موسسه تحقیقاتی انرژی چوکین کازاخ این عقب‌گرد از سوی رییس‌جمهور قزاقستان را می‌پذیرد و می‌گوید: شخص رییس‌جمهوری به خوبی می‌داند برای استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر چیزی بیشتر از طراحی یک استراتژی مورد نیاز است.

گفتنی است، آنچه در بین سیاست‌گذاران قزاق در آستانه و آلماتی به‌عنوان یک منبع انرژی پاک و تجدید‌پذیر از آن یاد می‌شود منابع غیر‌هیدروکربنی است که برای مثال، می‌توان به انرژی هسته‌ای اشاره کرد. در این ارتباط به نظر می‌رسد، نظربایف نسبت به استفاده از انرژی اتمی نیز نظر مثبتی دارد، شاهد این موضوع آن است وی در نشستی که با پوتین در آتیرائو داشت در مورد توافق احتمالی دو کشور به منظور ساخت یک نیروگاه هسته‌ای برای قزاقستان بحث و تبادل‌نظر کردند. به نظر می‌رسد، برنامه ساخت نیروگاه هسته‌ای برای قزاقستان بسیار جدی و قریب الوقوع بوده و از سال 2018 ساخت نخستین نیروگاه هسته‌ای این کشور آغاز خواهد شد. البته هنوز مکان مورد نظر برای ساخت این نیروگاه مشخص نشده است.

در پایان باید گفت، اگرچه ممکن است قزاقستان برنامه استفاده از انرژی‌های پاک و تجدید‌پذیر را پیگیری نکند، با وجود راه‌اندازی دو نیروگاه بادی در شمال و جنوب قزاقستان پیشرفت‌هایی نیز در زمینه استفاده از انرژی‌های پاک صورت گرفته است.

همچنین در منطقه ژامبای، دولت محلی با امضای قراردادی به ارزش 550 میلیون دلار با یک شرکت خصوصی لیتوانیایی به منظور احداث یک نیروگاه بادی قصد دارد 250مگاوات برق تولید کند. نیروگاه دیگر در منطقه آکمولا در نزدیکی پایتخت است که بانک اروپایی بازسازی و توسعه با سرمایه‌گذاری به ارزش 120 میلیون دلار قصد دارد یک نیروگاه 50 مگاواتی بادی را نصب و راه‌اندازی کند. هرچند که منتقدان اعتقاد دارند، ساخت این نیروگاه‌ها نمایشی بوده و مسئولان عالی‌رتبه قزاق اعتقاد و تعهد جدی به توسعه وگسترش استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر ندارند.