دنیا در مسیر تلخ پایان شکلات

رشد سریع در صد سال گذشته، بازار صنایع مرتبط با شکلات را به یک هیولا تبدیل کرده و این صنعت محبوب و خوشمزه، سالانه 80 میلیارد گردش مالی دارد. اما حالا، با افزایش درخواست‌ها که مصرف بسیار زیاد مواد اولیه را به همراه دارد، یک بحران در این صنعت هر روز پررنگ‌تر و پررنگ‌تر می‌شود. هر سال نزدیک به 3.5 میلیون تن کاکائو تولید می‌شود. اما حتی این میزان هم کم است. ظهور بازارهای پرسود در چین و هند، به همراه رشد اقتصادی در نیمه شمالی دنیا که رفاه و قدرت خرید بسیار بیشتر را برای مردم به همراه داشته، این صنعت را در تنگنای استحصال مواد اولیه قرار داده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2020 سالانه 4.5 میلیون تن کاکائو برای پاسخ دادن به نیاز بازار مورد نیاز باشد.

این خبر می‌تواند برای صنایع وابسته خبر خیلی خوبی باشد. اما خبر بد دیگری هم در راه است. بی‌توجهی به سطح زندگی بیش از 5 میلیون جمعیت متشکل از خانواده‌های کوچک مزرعه‌دار که عملاً 90 درصد کاکائوی دنیا را تولید می‌کنند، آینده تیره‌ای برای این صنعت رقم زده است و پیش‌بینی می‌شود با توجه به وضعیت خانواده‌های درگیر در تولید کاکائو، رقم بزرگ مورد نیاز این صنعت، تولید نشود.

قیمت کاکائو خیلی متغیر است و فاکتورهای زیادی روی آن تأثیر می‌گذارند، از آب و هوای بد گرفته تا بیماری‌های فراگیر و مورد مهم‌تر بی‌ثباتی‌های سیاسی در کشورهای تولید‌کننده این ماده اولیه. در سال 2000، تولید بیش از حد دانه کاکائو، قیمت این محصول را برای هر تن به 714 دلار رساند که پایین‌ترین قیمت در 27 سال به شمار می‌رود. در سال 2011، پروسه معکوسی اتفاق افتاد و قیمت هر تن کاکائو تا 775 دلار بالا رفتن که بالاترین قیمت در 32 به شمار می‌رود. دلیل این افزایش تند قیمت، کودتای نافرجام در ساحل عاج بود، کشوری که بزرگ‌ترین تولیدکننده کاکائو در سراسر دنیاست.

اما حتی وقتی که قیمت بالا می‌رود، مزرعه‌داران باز هم نمی‌توانند سهم بیشتری از بازار خرید و فروش کاکائو داشته باشند. آنها همچنان از متدهای منسوخ‌‌شده برای کشت کاکائو استفاده می‌کنند. توانایی مالی کافی برای استفاده از کود ندارند و حتی نمی‌توانند درخت‌هایی را که عمر باروری آنها تمام شده و عملاً کشت آنها غیراقتصادی است با درخت‌های جوان و پرمحصول‌تر عوض کنند.

تولیدکنندگان کاکائو عملاً مزرعه‌داران بی‌سوادی هستند که سهم ناچیزی از تجارت شکلات در دنیا دارند. آنها در کنار کاکائو که به نظر ماده باارزشی می‌رسد، باید محصولات کشاورزی دیگری را هم پرورش بدهند تا از این طریق پول کافی برای فرستادن فرزندان‌شان به مدرسه، تأمین مخارج سرویس‌های درمانی و دیگر مخارج زندگی روزانه به‌دست بیاورند. جوامعی که آنها در آن زندگی می‌کنند عملاً امکانات آموزشی ندارد و وضع بهداشت در آنها فاجعه‌بار است. آنها نه‌تنها از نیازمندی‌های روزمره‌ای مانند شبکه برق محروم هستند که حتی آب مورد نیاز برای آشامیدن را هم از چاه‌های کشاورزی برداشت می‌کنند.

همینطور که قیمت غذا و دیگر مایحتاج زندگی روزمره آنها بالاتر می‌رود، این کشاورزان هم در تنگنای بیشتری هستند تا به جای کشت کاکائو، دیگر محصولاتی را پرورش بدهند که پول بیشتری در اختیارشان قرار می‌دهد و همین نیروی کار برای تولید کاکائو را کاهش می‌دهد. فرزندان این کشاورزان هیچ آینده‌ای در این صنعت نمی‌بینند و در حال تغییر شغل در بخش‌های پرمنعفت‌تری مانند تولید ماده اولیه لاستیک هستند. خیلی از آنها ترجیح می‌دهند تا مزارع را ترک کنند و با مهاجرت به شهرها، به دنبال یک زندگی بهتر باشند.

در نتیجه، میانگین سن کشاورزانی که در کار تهیه کاکائو هستند، در حال حاضر 51 سال است که نگرانی‌های زیادی را در صنعت شکلات ایجاد کرده است. در بلندمدت، اگر نیروی‌کار درگیر در تولید و پرورش کاکائو جوان نشود، تولید آن هم با مشکل مواجه خواهد شد. در نهایت اگر اینطور به ماجرا نگاه کنیم که دیگر هیچ کشاورزی برای تولید کاکائو نباشد، هیچ شکلاتی هم تولید نخواهد شد.

شرکت‌های تولید‌کننده شکلات اما به‌خوبی با این مشکل آشنا هستند و می‌خواهند از افتادن صنعت شکلات به چاله بی‌بازگشت جلوگیری کنند. بهترین طرحی که آنها در نظر دارند، تجارت منصفانه است. بر این اساس، تولیدکنندگان می‌توانند به داشتن دستمزدهای کافی مطمئن شوند و به شرکت‌ها تعهد بدهند که مواد اولیه این شرکت‌ها را برای مدتی طولانی تأمین خواهند کرد.

این طرح شرکت‌ها و بنیادهای زیادی را درگیر زندگی کشاورزان کرده است. در سال 2011، بنیادهایی که در این زمینه فعالیت می‌کردند، 7.6 میلیون یورو دریافت کردند. از این پول برای حمایت از تولیدکنندگان کاکائو استفاده می‌شود و به آنها این امکان را می‌دهد تا تجارت خود را تقویت کنند. برای نمونه، با سرمایه‌گذاری در تعویض درخت‌های مسن کاکائو، تولید خود را بالا می‌برند. نمونه دیگر سرمایه‌گذاری در دستیابی به زیرساخت‌های مناسب برای ذخیره، انتقال و پروسه محصولات خام است. این اقدام سهم زیادی برای تضمین آینده کاکائو و در نتیجه شکلات داشته اما همه کار انجام شده نیست.

یک بنیاد که به صورت جدی در این زمینه کار کرده است، مرکز بین‌المللی کاکائو است که با بودجه‌ای که شرکت‌های بزرگ شکلات‌سازی مانند مارز و کادبری در اختیارش قرار داده، روی تضمین آینده کاکائو تمرکز کرده است. این سازمان در اقدامی بلندپروازانه، یک مزرعه تخصصی را در جایی که هیچ کس فکرش را نمی‌کند ایجاد کرده است: منطقه ریدینگ بریتانیا.

در این مزرعه‌های تحت کنترل، همه چیز از میزان الکتریسیته هوا تا رطوبت و دمای آن تحت نظر است و دانشمندان در تلاش هستند تا گونه‌هایی از کاکائو را تولید کنند که در برابر بیماری‌ها مقاوم باشد. بخش عمده‌ای از محصولات کاکائو کشورهایی مانند ساحل عاج برابر بیماری‌های شایع در مزارع آسیب‌پذیر هستند و کار این مزرعه تحقیقاتی این است که جلوی اتلاف کاکائوها را بگیرد. این مزرعه تحقیقاتی که متعلق به دانشگاه ریدینگ است، ‌تقریباً همه گونه‌های موجود در سراسر دنیا را در اختیار دارد و روی آنها تحقیق می‌کند. صنعت شکلات با کار بنیادی در جوامع تولیدکننده کاکائو و حمایت از بخش تحقیقات، امید زیادی دارد تا همچنان مواد اولیه برای یکی از لذیذترین دستاوردهای بشر داشته باشد.

چرا شکلات‌های فرانسوی؟

هیچ لیستی از بهترین شکلات‌های دنیای وجود ندارد که فرانسه، حضور چشمگیری در آن نداشته باشند. اما چه چیزی فرانسه را در این بخش این قدر پراهمیت کرده است؟ از میان دلایل زیادی که برای مرغوبیت شکلات‌های فرانسوی می‌توان ردیف کرد، مهم‌ترین‌شان حضور پرقدرت دولت این کشور در این صنعت است.

دولت فرانسه قوانین سفت و سختی را برای تولیدکنندگان شکلات در این کشور وضع کرده است. شکلات‌سازها در این کشور حق استفاده از هیچ نوع روغن گیاهی و حیوانی را ندارند، تنها روغن مجاز، کره کاکائو است. به علاوه، شکلات‌های فرانسوی باید میزان مشخصی از موادی که برای‌شان تعریف شده است استفاده کنند. برای نمونه دست‌کم باید 26 درصد محصول آنها کره کاکائو باشد. اما نکته مهم این است که شرکت‌های تولیدکننده شکلات در فرانسه، خودشان سخت‌گیرانه‌تر این قوانین و درصدها را رعایت می‌کنند و به همین خاطر است که طعم شکلات‌های فرانسوی این قدر خاص است.

طعم و عطر شکلات هم ارتباط زیادی با دانه‌های کاکائو دارد. بهترین دانه‌های کاکائو از برزیل، ونزوئلا، ساحل عاج، ماداگاسکار، آمریکای مرکزی و کشورهای حوزه کارائیب تأمین می‌شود. روبرت لینکسف صاحب شرکت پاری مایسون دو شکلات فرانسه، معتقد است که دانه‌های «عربی» کاکائو از آفریقای مرکزی، بهترین دانه‌های کاکائو هستند چون طعم ویژه‌ای دارند و دیگر دانه‌های محبوب گواناخا، مانخاری، پو کارائیب یا گوایاکی هستند.