درسی برای نوآوران ایرانی

احتمالا برخی از خوانندگان، ماجرای حباب دات کام یا Dot  Com Crash را می‌دانند. این ماجرا در سال ۲۰۰۰ اتفاق افتاد. طی آن سال شاخص بورس در امریکا به‌شدت سقوط کرد، به شکلی که قیمت سهام شرکت سیسکو که امروزه برای همه ما شناخته شده است از ۸۰ دلار به ۱۴ دلار کاهش یافت و سهام شرکت آمازون از۱۰۷ دلار به ۱۷ دلار رسید. تازه جالب اینجاست که سیسکو و آمازون هنوز خوش‌شانس‌های آن ماجرا بودند زیرا باوجود سقوط شدید در بازار سرمایه، از ترکیدن حباب دات کام‌ها در سال ۲۰۰۰ جان سالم به در بردند و شرکت‌های بسیار زیادی در آن زمان ناپدید شدند که امروزه نامی از آنها وجود ندارد.  

pets. comیکی از سایت‌هایی بود که در آن زمان (سال ۱۹۹۹) تاسیس شده بود و کسب‌و‌کار بزرگی را در فضای آنلاین به خود اختصاص داده بود. این شرکت امروز دیگر وجود ندارد و اگر به آدرس فوق مراجعه کنید، کسب‌و‌کار دیگری را در آن فعال می‌بینید.  دلم می‌خواهد کمی از داستان pets. com برای شما بگویم و سپس نتیجه‌گیری‌های خودم را مطرح کنم. این سایت یک ایده خلاقانه و موفق و امیدبخش در حوزه کسب‌و‌کار الکترونیک محسوب می‌شد. قرار بود مردم بتوانند غذای حیوانات خانگی خود را از pets. com به‌صورت آنلاین خریداری کنند.

بازار غذای حیوانات خانگی همواره بازار جذابی بوده و هست و ورود به آن هم چندان دشوار نیست. pets. com در سال ۱۹۹۹ با این دید آغاز به کار کرد که 10هزار فروشگاه در سراسر امریکا غذای حیوانات را می‌فروختند و می‌شد بخش قابل توجهی از این مشتریان آفلاین را به فضای آنلاین جذب کرد. سرمایه بسیار زیادی از طریق بورس جذب شد. می‌گفتند نام دامین به خودی خود آنقدر جذاب و قدرتمند هست که سرمایه‌گذاران جذب آن شوند. در سال نخست، فروش pets.  com حدود ۲۰‌میلیارد دلار بود و ۶درصد از صاحبان حیوانات خانگی امریکا، حداقل یک بار از این سایت خرید کرده بودند!

مشاوران برند و برندینگ از راه رسیدند و توضیح دادند که این کسب‌و‌کار بدون توسعه برند، نمی‌تواند دوام زیادی داشته باشد. سرمایه‌گذاری قابل توجهی در حوزه برندینگ انجام شد. کل سرمایه اولیه سایت ۱۹۰‌میلیون دلار بود که به توصیه مشاوران برندینگ، ۱۰۰‌میلیون دلار از آن صرف تبلیغات آنلاین و آفلاین و برندسازی و ایجاد هویت بصری و غیره شد.  بهترین برنامه‌نویسان امریکا یک فروشگاه الکترونیکی قدرتمند را طراحی و اجرا کردند که می‌توانست 12هزار قلم غذای مختلف را برای حیوانات خانگی بفروشد!

اما واقعیت این است که در کمتر از ۲۴ ماه از زمان تاسیس، کاربران سایت، با یک پیام شگفت‌انگیز در آدرس Pets. com مواجه شدند: Page Not Found!.شکست‌خوردگان فضای کسب‌و‌کار الکترونیک کم نیستند.اگر چه بسیاری از آنها حتی فرصت پیدا نکرده‌اند و نمی‌کنند تا قبل از ورشکستگی و معدوم شدن، لااقل در حد Pets. com مطرح شوند و به همین دلیل، ما امروز نامی از آنها نمی‌شنویم.

۱) هزینه اولیه راه‌اندازی کسب‌و‌کار آنلاین، همواره در مقایسه با کسب‌و‌کار آفلاین بسیار پایین است. حتی هزینه ۲۰۰‌میلیون دلاری انجام شده در داستان ما، به هیچ وجه با هزینه مدیریت ۱۰‌هزار فروشگاهی که در آن زمان فعال بودند (و Pets. com سهمی معادل 6هزار فروشگاه را به دست آورد)‌ قابل مقایسه نیست. این هزینه کم باعث می‌شود اکثر مدیران و تصمیم‌گیران ترغیب شوند بدون بررسی‌های کافی و تحلیل بازار و طراحی مدل کسب‌و‌کار، فعالیت مجازی خود را آغاز کنند.

۲) در کسب‌و‌کار آنلاین، بسیاری از اوقات «تکنیک»، روی «استراتژی» سایه می‌اندازد. بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها فکر می‌کنند به خدمت گرفتن توانمندترین برنامه‌نویسان و شرکت‌های طراحی وب، به معنی «به خدمت گرفتن بازار مشتریان» است! نگران هستم. نگران اینکه اگر حباب کسب‌و‌کار الکترونیک برای افراد و شرکت‌های فعال در فضای وب ایران بترکد، تا ماه‌ها و سال‌ها این فضا به حالت عادی خود بازنخواهد گشت و در این صورت ضرر اقتصادی قابل توجهی به صاحبان نوآور کسب‌و‌کار و نیز ارائه‌دهندگان خدمات آنلاین، وارد خواهد شد.

کارشناس مدیریت