آیین نامه / حقوق کودکان در تبلیغات بازرگانی

در عصر حاضر با توجه به پیشرفت روزافزون علم و صنعت و همچنین افزایش رقابت‏ها، تولیدکنندگان و توزیع‏کنندگان کالا و خدمات برای عرضه بیشتر محصولات خود به راه‏های گوناگونی از جمله تبلیغات متوسل می‏شوند و برای فروش بیشتر کالاهای خود، آگهی‏های تبلیغاتی را سفارش می‏دهند تا در رسانه‏های مختلف اعم از شنیداری و دیداری منعکس شود. حال باید دید آیا این شرکت‏ها و همچنین کانون‏های تبلیغاتی براساس قانون و عرف تا چه حدودی می‏توانند این آگهی‏ها را تولید کرده و رسانه‏ها نیز در چه محدوده‏ای می‏توانند آنها را پخش کنند.

با مطالعه قوانین و مقررات مملکتی از جمله قانون مطبوعات، آیین‏نامه تاسیس کانون‏های تبلیغاتی، مصوبات کمیته‏ مرکزی‏ سازمان‏های‏ تبلیغاتی‏ کشور و مجموعه ضوابط تولید آگهی‏های رادیویی و تلویزیونی مشخص می‏شود موارد بسیار زیادی وجود دارد که استفاده از کودکان در تبلیغات بازرگانی و همچنین مخاطب قرار دادن آنها ممنوع است که به برخی از آنها اشاره می‏شود:

- آگهی‏های‏ تبلیغاتی‏ باید با موازین‏ شرعی‏ و قانونی‏ کشور منطبق‏ باشد.

- تبلیغ‏ کالاهای‏ بازرگانی‏ و خدمات‏ تجارتی‏ در مهدهای کودک، دبستان‏ها و دبیرستان‏ها ممنوع‏ است‏.

- در تبلیغات‏ استفاده‏ از کودکان‏ برای‏ معرفی‏ کالا و خدماتی‏ که‏ انتظار مصرف‏ کالا یا بهره‏مندی‏ از خدمت‏ یا خرید آن‏ توسط‏ ایشان‏ نمی‏رود، ممنوع‏ است.

- آگهی نباید موجب بدآموزی در کودکان شود و از زودباوری، حس عاطفی و کم‏تجربگی آنان در تشخیص واقعیت‏ها سوء‏استفاده شود.

- در آگهی نباید از کودکان با صراحت درخواست شود محصولی را خریداری کنند یا از والدین خود و دیگران چنین درخواستی کنند و نباید خرید موضوع آگهی برای کودکان یا ترغیب دیگران به این امر به‏عنوان انجام یک وظیفه مطرح شود.

- در آگهی‏های تلویزیونی نباید کودکان به تنهایی هنگام خرید یا مذاکره با فروشنده برای خرید یا مبادله پول با فروشنده نشان داده شوند.

- آگهی‏ها نباید به کودکان القا کند چنانچه کالای موضوع آگهی را نداشته باشند یا خریداری نکنند، از دیگر کودکان پایین‏تر هستند یا حتی مورد تمسخر و استهزا واقع می‏شوند.

- در آگهی‏ها نباید از کودکان برای خرید از طریق پست یا تلفن دعوت شود.

- هنگام پخش برنامه‏های ویژه کودکان، پخش آگهی‏های مربوط به مواد‏غذایی، کبریت، محصولاتی با خواص دارویی و حاوی ویتامین، غذاهای کمکی کودکان، وسایل و اسباب لاغری و شیوه‏های درمانی و تیزر فیلم‏ها با صحنه‏های وحشتناک، خطرناک و خطرآفرین ممنوع است.

با توجه به موارد ذکر شده، ‏متاسفانه در بیشتر تبلیغات بازرگانی که از رسانه‏های تصویری و شنیداری پخش می‏شود به نحو نامطلوبی از کودکان استفاده شده و حتی برای فروش بیشتر محصولات، عواطف و احساسات آنها مورد هدف قرار می‏گیرد و به نوعی فرهنگ مصرف‏گرایی و تجمل‏گرایی ترویج می‏شود.

سوالی که پیش می‏آید این است که آیا تبلیغ کالاهای بازرگانی که بیشتر جنبه مصرف‏گرایی دارد، دارای اهمیت بیشتری است یا حفظ حقوق کودکان و رعایت قوانین که امر لازمی به نظر می‏رسد. در‏این‏باره قاعده لاضرر (نفی ضرر و اضرار در اسلام) به این سوال پاسخ داده است و از طرف دیگر اصل ۴۰ قانون اساسی نیز مقرر می‏دارد: «هیچ‏کس‏ نمی‏تواند اعمال‏ حق‏ خویش‏ را وسیله‏ اضرار به‏ غیر ‏یا تجاوز به‏ منافع عمومی‏ قرار دهد.‏» بسیاری از خانواده‏های ایرانی براساس تبلیغات غیرقانونی و غلطی که از رسانه‏ها پخش می‏شود با زور و اجبار فرزندان خود برای خرید کالاهایی که غالبا غیرضروری به نظر می‏رسد مواجه می‏شوند و با توجه به وضع نامناسب اقتصادی، آن کالای به اصطلاح مفید را خریداری می‏کنند.

نهادهای نظارتی باید به وظایف خود به نحو شایسته‏تری عمل کنند و از طرف دیگر والدین می‏توانند با تشریح شرایط موجود برای فرزندان خود، آنها را آگاه سازند. شرکت‏های ارائه‏دهنده کالا و خدمات نباید برای کسب منافع بیشتر به کودکان لطمه وارد کنند؛ به همین دلیل آنها را به مطالعه دقیق قوانین و مقررات و در نظر گرفتن انصاف و همچنین حفظ حقوق کودکان دعوت می‏کنیم. رسانه‏ها نیز به‏عنوان یک پایگاه عظیم اجتماعی باید علاوه بر رعایت قوانین و مقررات برای آینده‏سازان این کشور که دوران کودکی خود را سپری می‏کنند، احترام ویژه‏ای قائل شوند و از پخش چنین آگهی‏هایی که دارای ضررهای مادی و معنوی بسیار زیادی هستند، پرهیز و از زمان خود به نحو مطلوب‏تری استفاده کنند.

در نهایت باید گفت کودکان عزیز کشور به واسطه محدودیت‏های طبیعی و اجتماعی که برای آنها وجود دارد با خطرهای زیادی مواجه هستند؛ به همین علت به حمایت‏های موثر قانونگذار، جامعه و والدین بسیار نیازمند هستند. نتیجه اینکه رعایت حقوق کودکان یک اصل محسوب می‏شود و اصلاح شیوه تبلیغات در این خصوص یک نمونه است.

* کارشناس حقوق