تقاضای کاذب با ارز دو نرخی

وزیر صنعت، معدن و تجارت در آخرین اظهارنظر خود، به ضرورت تک‌نرخی‌شدن ارز و تاثیر آن بر خروج از رکود تولید اشاره کرده‌اند. در این زمینه باید گفت به غیر‌از سیاستمداران کسی با تک‌نرخی شدن ارز مخالف نیست. کسانی‌که نظر کارشناسی دارند، همواره با سیاست‌های دستوری و دو نرخه بودن ارز مخالف بوده‌اند.

دو نرخی بودن ارز، خود به خود ایجاد تقاضای کاذب می‌کند، زیرا رانتی در گرفتن ارز بدون هیچ‌گونه فعالیتی نهفته است و هر کسی می‌تواند به نام تولیدکننده از تفاوت قیمت ارز مبادله‌ای و ارز آزاد سود ببرد و هیچ سرمایه‌گذاری نمی‌تواند چنین سودی را، یعنی به ازای هر یک دلار 600 تومان، حاصل کند. از سوی دیگر، به دلیل کثرت تقاضا و جذاب بودن این سرمایه‌گذاری کاذب، به تولیدکنندگان اصلی، ارز با نرخ دولتی نمی‌رسد و همین موضوع موجب شکل‌گیری واسطه‌گری می‌شود.

شکاف موجود میان نرخ ارز دولتی و نرخ آزاد به این واسطه‌گری‌ها دامن زده و تولیدکننده را ناچار می‌کند که در بازار سیاه و با نرخ بالاتر برای رفع نیاز خود، ارز تهیه کند. همین موضوع باعث بالاتر رفتن هزینه تمام شده، سپس افزایش قیمت و در پی آن کاهش قدرت خرید مردم می‌شود.

دو نرخی بودن ارز حاصل تقاضای بیش از عرضه است که بازار رقابتی را نیز از بین می‌برد، زیرا اگر فرض را بر این بگیریم که گروه اول یاد شده در بالا نیز تولید‌کننده هستند، در اینجا یک دو دستگی ایجاد می‌شود، زیرا گروهی از تولیدکنندگان توانسته‌اند ارز دولتی دریافت کنند و گروهی نتوانسته‌اند، بنابراین گروهی می‌تواند قیمت قابل رقابتی روی محصول خود بگذارد و گروهی نمی‌تواند.

موضوع دیگری که در دو نرخی بودن ارز نهفته است، بزرگ‌نمایی در واردات است. یعنی واردکنندگان می‌توانند از طریق افزایش فاکتورها ارز بیشتری دریافت کرده و نسبت به تولیدکنندگان بیشتر متقاضی ارز دولتی باشند. همچنین تولیدکنندگان با کوچک‌نمایی از صادرات می‌توانند سود بیشتری را دریافت کنند، به این صورت که قیمت کالای صادراتی را بیش از آنکه به مشتری خارجی می‌فروشند، نشان می‌دهند و با برگرداندن ارز باقیمانده به بازار داخل، سود می‌برند.

سردرگمی و روشن نبودن آینده یکی دیگر از معایب چند نرخی بودن ارز است، زیرا تولیدکنندگان با توجه به جهش‌های ناگهانی نرخ ارز نمی‌توانند برای آینده خود سرمایه‌گذاری کنند. موارد ذکر شده، بخشی از معایب ارز دو نرخی است بنابراین، با در نظر گرفتن همه این فرضیه، تک‌نرخی شدن ارز در صورت امکان را می‌توان گام مثبتی برای تولید دانست.

* کارشناس بانکی